Хъамакъаитайсса муаьллимгу, композиторгу

Цумур-цагу хъин дайдихьулун ци-дунугу савав шай. Соцсетирдавусса группардугу ца-ца чIумал ххуйну бучIи лякъай. Миллатрал ххаллилсса арс, ляличIисса гьунарданул заллу Шагьимардан Акниевлуя гъалгъа тIунсса, ванал творчествалуцIун бавхIусса масъалартту гьаз бансса багьана хьуна «Ниттил маз» тIисса группалувун Шагьимарданнул душнил Аьзизал бувтсса, ванал хорданул щаллу буллалисса балай

Группалувусса патриотътуралгу му зат чIарах гьан къабивтуна.
Шагьимардан дакIнин утлатисса, ванал творчество цIу дуккан даврия ихтилатру бу­ллалисса батIаву хьуна март зуруй «Инт» этнокафелуву. Ши­кку гьуртту хьун бувкIун бия Акниевлул дарс дирхьусса чIявусса оьрчIру-душру.
Гъумучиял школа республикалий цIа дурксса, ца хьхьичIунсса школалун ккаллину бивкIссар мудан. Шикку зий бивкIссар лавайсса даражалул пишакартал. Гъумучиял школа къуртал бувсса оьрчIая бувкссар элмулул, магъирлугърал ва цаймигу арардаву лайкьсса кIанттурду бувгьусса, райондалул ва республикалул цIа бюхттул дурсса инсантал. Миннава­сса ца хъанай ур Акниев Шагьимардан Къазакилаевичгу.
Бюхъайссар чIявучин къакIулну бикIангу лакрал мажлисирттай, батIавурттай щаллу дайсса, МухIуттин Чариновлул мукъурттийсса лакрал гимнрал макьандалул автор Шагьимардан ушиву.
Увну ур Шагьимардан Акниев 1914-ку шинал апрель зурул 30-нний Ухссавнил Турциянавусса Ардагон тIисса шагьрулий. Та чIумал ванал ппу дарс дихьлай ивкIун ур ИстIамуллал университетраву. Шагьимарданнун 7 шин хьусса чIумал кулпат Дагъусттаннайн, Лаккуйн зана хьуну бур. Шагьимардан, Гъумучиял школалий арулва классгу бувккуну, увххун ур шиккувасса педучилищалувун. Ва къуртал байхту, зий ивкIун ур ГьунчIукьатIрал, Кьубиял, Ххутрал, Гъумучиял школардай. Яла зун ивкIун ур педучилищалуву.
Шагьимарданнул цIа халкьуннаву машгьур хьуссар композитор ва шаэр хIисаврай. Музыкалухун, шеърирдахун агьну хъунмасса хIал хьурчагу, басмалий бивщусса шеърирду ва макьанну чIярусса дакъар.
Ванал шеърирду хьхьичIва бивщуну бур «Дусшиву» альманахрай, «Зунттал хъами», «ЧIавалачин» журналлай. 1980-ку шинал итабавкьуну бур «Лелуххантрал ва оьрчIал балай» тIисса шеърирдал жуж.
Ва дарс дихьлай ивкIун ур 63 шинай. Шагьимарданнул чIярусса макьанну халкьуннал макьаннайн кIурадарну дур.
Шагьимарданнул кьимат бивкIун бур Дагъусттаннал композитортурал дянивгу. РяхцIалла шин хьусса чIумал ва барча уллай, композитортал Наби Дагиров ва Сайдулла Керимов бур ванайн уххаву-авчIаву къакIулсса зузала, музыкалул даврил энтузиаст, оьрчIал музыкалул самодеятельностьрал сиптачи тIий.

Аьбиди ХIайдаев:
– На 50-ку шиннардий Гъумук дуклай ивкIссара. Шагьимарданнул ттухь тачIав хъамакъаритансса лакку мазрал дарсру дирхьуссар. Акнихъул лакрал тарихраву цIа кьариртсса инсанталли. Ми хъанахъиссар Кьадинахъал ца хъунмасса тухумрал хъуннасса къяртта. Шагьимарданнухь дарс дирхьуну дур ттул буттал Аьбдулкьадирдул. ДакIнин бутлан икIайва, «Гьидаят» тIисса макьан ттул буттал лахьхьин дурссар цанна тIий.
Шагьимарданнул гьарица мажлисрайн хIадур байссия оьрчIру цала мукъурттий балайрду учин. Миннавух нагу икIайссияв. Ванал чIярусса макьанну, 85-нния лирчусса, чичин най ивкIссар С. Агъабабов, амма му нижат чулийн къадуркссар, апатI сававну.

Аьзиза, душ:
– Жул бутта хъинну уздансса икIайва. Гъараллу, кьяркьи дусса чIумалгума мунал чакмарду пIяй-пIяй тIий дикIайва, хIатта кIичIирттаву чирахъру бакъанугу.
– Ина щил-унугу карав увцуну увкIрав, левххун увкIрав? – тIун дикIайва нину.
Жул буссия музей кунмасса ахъ. Гьарзат цала дургьуну, ххяххан дайва буттал. Ца къавахъ бикIайва, канил бувгьуну, ласун къашайсса. Дарвагравун бувтун, мукьав ласайссия. Цивппагу ницI кунма нацIусса бикIайва. Жу мяйва оьрчI бияв. Буттал жунгу лахьхьин байва ахъуву цумур та дугьан аьркинссарив. Га ия цила икIайкунсса педагог. Бачи нувщи биххан, кказа бан къаувкуну, бачи пикник даннуча учинтIиссия. Яла, дуркуну, хIарчIун махъ, бачи тти чансса давугу даннуча, учайва. НахIусса мукъуй дайва гьарзат. ТачIав амрулий махъ къаучайва. Бутта га яла вявливми оьрчIангу ххирая.

Аслан Къажлаев:
– Шагьимарданнул ттухь 5-8-ми классирттаву дарс дирхьуссар. Ганал хъунмасса хIарачат байва цала дирхьусса дарс оьрчIан ххуйну лахьхьин, дакIний личIан. Тай 50-70-ку шиннардий композитор хIисаврай мунал цIа машгьурну дия щала Дагъусттаннай. Шагьимарданнул каялувшиву дурсса хорданул, самодеятельностьрал ласайссия 1-мур, 2-мур даражалул дипломру. Цайми миллатру ялавай къабувну, лак бюхттул буллан икIайва. Жула цукун пагьму-гьунар бусса халкь буссарив, жула цукунсса вирттал бивкIссарив буслан икIайва оьрчIахь. Ва ия хIакьсса ­па­триот.

Ссапарбаг Аьбдуллаев:
– Цува чIарах увккун нанийни, жу щябивкIун бухьурча, учительнал (мукунъя жу учайсса) «танмихI» байва, мунияту, га чIарах уккайни, кьяпригу гьаз бувну, бацIайссияв. Шагьимарданнул хъуннасса тIалавшинна дия лакку маз лахьхьаврил чулухуннай. Утти жунма чIалай бур, бувчIлай бур га цуксса тIайлану ивкIссарив. Шагьимардан кунасса, гукун лакку маз кIулсса ва му оьрчIан лахьхьин бан хIарачат буллалисса 5-6 инсан ттигу ивкIссания, бюхъайва жунма хIакьинусса маз ябаврил масъалартту гьаз буллан къабагьан. Га гава чIумалсса халкьуннал композиторгу, халкьуннал артистгу ия.

Надежда МахIаммадова:
– Шагьимардан ттул ниттил ниттиуссу ия, ттулагу учителья. Учительнал даву чIалан дикIайссар, ганал учениктурах бурувгун. Ванал учениктурайн оьвкусса хьунабакьаврийн чIявусса инсантал бучIаврийнугу чIалай бур ванал хIурмат. ЧIалай бур вай циняв цукунсса даражалул инсантал буссаривгу. Шагьимардан ия чантI увкусса, гьунар ххисса инсан. Так ца лакку маз ххуйну кIулсса акъаяча, гьарица чулухасса кIулшивуртту дия. Дунияллул литература ххуйну кIула.

КьурбанмахIаммад ХIасанов:
– Ттухь Шагьимарданнул 5-8-ми классирттаву дарс дирхьуссар. Жул тетрадьру марцIсса, ца ттангъа дакъасса бикIан аьркинссия. Тетрадьрай чивчумунин мунал кIива кьимат бишайва: ца – грамматикалух, ца – мурадирах. Тетрадь марцIсса, лазилавкьусса бухьурча, кIивагу кьимат ца баллданул гьаз байва. Мунал дарс дурчIин дуллалийни, ца махъ лях гьан къабивтун, личIлулну вичIи дирхьуну бикIайссияв. ДурчIинну, гъира бутанну дишайва дарс. Гьарица чулухунай итххявхсса ляличIисса инсан ия. Шагьимардан Акниевлул цала цIа лакрал тарихраву чирчуссар.

Басира Шамххалова:
– Ттухьгу дирхьуссар Шагьимарданнул дарс.
Аристократ журалул инсан ия. Ванал махъругу, макьаннугу ва цIанасса аьратталсса дунияллий дакьаврил гимну хъанай дур. Шагьимарданнул творчество миллатрал культуралул хазналун ккалли дан бучIиссар. Миллатрал лайкьсса вакилтурал цIарду хъамаритала хъанай дур. ЦIана оьрчIансса ванал шеърирду, магьри цачIун бувсса лу итабакьин хIадур бувну буссар.

Мурад Оьмаров:
– Нагу Шагьимарданнул ученикгу, хорданул гьурттучигу ура.
Шагьимарданнущал концертру дуллай, жу, щала Лакрал райондалийх бакъассагу, цайми-цайми районнайхгу бувкссару. КIийла бувцуссару радиолийн, ганал балайрду чичин. Ми чивчуссар «Пионер Дагестана» передачалий. Гьарица передачалий чара бакъа мунал балай итабакьайссия.

Валида Исякьова:
– Ттун цалчин ккавкссар Шагьимардан нава 6-мур классраву дуклакисса чIумал, ЧIяв увкIун. Ттул ппугу, мугу, лакку мазрал учительтал буну, хIала-гьурттуну бикIайва. Шагьимарданнул кулпат Асмаулла ттул буттал хъинирву бия. Ванал чивчумунил кьимат кIулсса бия. Шагьимарданнун къаххирая тIайладакъашиву, лайкь дакъасса тIуллу. Гьарзатраву низам ччисса ия.

Шалласу Шалласуев:
– Шагьимарданнул ппу Къазахъилав ИстIамуллал университетраву дарс дихьлай ивкIссар. Мичча наниссар ванал мархригу. На, Гъумучиял школалий дуклай, детдомраву ялапар хъанай ивкIссара шанна шинай. Шагьимарданнул жухь дарсгу дишайва, художествалул самодеятельностьрал каялувчигу ия. Укунсса, эбратрансса, уздан­сса чIявусса хьунакъабакьай муаьллимтураву. Ва ия лакку мазрал къаралданий авцIусса муаьллим. Шагьимарданнул бия цала сакин бувсса лакку мазрал грамматика. Ванал сакин дурссар Дагъусттаннал зунттал районнай хьхьичIра-хьхьичIсса художествалул самодеятельностьрал кружок. Вай кружокирттай балай учин бакъассагу, цува ччаннал чулахъсса унува, къавтIавурттугу лахьхьин дуллай ивкIссар оьрчIан. 1939-ку шинал Шагьимардан цала самодеятельностьращал Гьанжилив увкIсса чIумал, мунах буруган бувкIссар щала интеллигенция, Дагъусттаннал хъуними. Микку гьуртту хъанай ивкIссар цIа дурксса Готфрид ХIасановгу. «Шагьимардан Дагъусттаннал хорданул ппу хъанахъиссар», – куну, лавайсса кьимат бивщуссар ванал. Хорданий балай тIутIийни, чIявусса чIурду архIал бачин бувсса (многоголосие) кьяйда хьхьичIра-хьхьичI ваналли ишла дурсса. Ва хъанахъиссар лакрал цалчинсса композитор. 1957-ку шинал бувксса «Деятели музыкального искусства Дагестана» тIисса луттирай машгьур­сса композитортурал цIардавух ваналссагу дуссар. ЦIанихсса композитортал С. Агъабабов ва Г. ХIасанов бувкIун бивкIссар Гъумукун Шагьимардан ккаккан, ванащал кIул хьун. Ухссавнил Ккавкказуллал самодеятельный композитортураву Шагьимарданнул цIа хьхьичIра-хьхьичI дагьссар Хъунмасса совет энциклопедиялувун.

Сулайман АхIмадов:
– Гъумучиял школа хьхьичIунсса школалун ккаллину бикIайва. Шикку лавайсса даражалул учительтал зий бия. Миннавасса ца Шагьимардан Акниев ия. Ванал, оьрчIру лагма лаган бувну, чIярусса ххаллилсса мероприятияртту дайва. Хъинну ххуйну мандолинагу бищайва. Миллатрал культура гьаз давриву ванал хъунмасса захIматрал бутIа бивхьуссар.

Башарат Оьмарова:
– Жула маз ябаврий дакI цIуцIисса патриотътал цачIун хьусса «Ниттил маз» ккурандалуву гьаз хьуна лакку мазрайсса луттирду, хаснува магьри бакъашивриясса ихтилат. Ккурандалувусса Шагьимарданнул душнил Аьзизал бувсуна цичIава буттал магьри яхьуну бушиву. Нагу, Басира Шамххаловагу хьунабавкьуру мунищал. Март зуруй, чIявусса ванал учениктурайнгу оьвкуну, хьунабавкьуру «Инт» этнокафелуву. Хьунни Шагьимардан Къазакилаевич дакIнин утлатисса ххуйсса ихтилатру. Барду «Шагьимарданнул учениктал» тIисса группа. Щалагу дунияллийх ппив ­хьусса, чIярусса шиннардий куннал куннащал дахIаву къадиркIсса инсантал цачIун бунни ва ккурандалул. Балики, ттигу ва ккурандалувун буххан ччисса Акниевлул учениктал бухьурча, оьвчин бюхъайссар ва номерданий: 8928 684 57 04 (Башарат Оьмарова).
Дан дакIнийсса давуртту чIярусса дур. ХьхьичIва-хьхьичI бан ччай буру Шагьимарданнул творчествалун хас бувсса, ва дакIнин утлатисса мажлис.
Ттун шикку кIицI дан ччива Шагьимарданнул чичрурдаву ляркъусса, ученикнал ванан хас дурсса назму. Амма шикку авторнал цIа дакъар. ЧIалай бур ва ЧукIнату ушиву.

На ва назму чичинна пикри цасса буная,
Перо гъалгъатIи банна дакIнин ххиранаяту.
Ручка кIунттил дугьанна ттиркьюкьал хатIлий чичин
Пикри цачIун батIинна пасихIсса махъру бусан.

ЧукIуннал НСШ-лул циняв дрс дихьултраву
Хаснува ца учитель Акниевгу уссия,
ПасихIсса махъру ляхълай, пикри буллан шайссарив, Акниев Шагьимардан кусса цIа дуния махъ.

Ганз марххалттанийх багьсса ххуллийх ина нанийни,
Вил ччаннала кусса зиркь жун хъамакъабитанссар.
Майрал гьантрай гъараллал атил дуллай диркI хъачIру,
Доскалийн кIура авкун, ккаккайва жун цIу буну.
Андриана Аьбдуллаева