Аьвзалзаманнува цIанасса чIумувун

Апрель зурул 28-нний МахIачкъалалив, «Темп» Культуралул къатраву хьунни Калеб Шмидтлул (Мусттапа Шагьабуттиновичлул) «Ихтилат» тIисса суратирттал выставка. Шиккун бувкIун бия республикалул творчествалул интеллигенция, художниктал, архитектортал, меценатътал, художникнал творчество ххирами, бия Москавлиясса бусравсса хъамалгу.

Лакрал райондалийсса ЧIар­ттал шяравасса Калеб кIулссар чIявучин художник, реставратор, коллекционер, каллиграфиялул преподаватель хIисаврай. Му бакъассагу, ва хъанахъиссар оьрчIансса КIулшивуртту дулаврил центрдал проектирдал автор. Ми проектирдал лагрулий махъсса шиннардий гъинтнил зурдардий ванал тIивтIуссар зунттал шяраваллаву оьрчIан кIулшивуртту дулайсса ва ми бялахъан байсса лагерьду.
Увну ур Калеб 1995-ку шинал август зурул 9-нний. Суратру дихьлан ивкIун ур оьрчIнияцIава. Оьрмулул 13 шин хьуния шихунай цачIун дуллай ур хьхьичIазаманнул затру. АцIунния лирчусса шинну хьуну дур реставрациялуха зий. ХьхьичIазаманнул рельефирттая эстампру дансса пикри хар-хавар бакъа бувкIун бур. Зунттал Да­гъусттаннайхсса экспедициярдай ванал салкьи дурну дур 400 эстамп дусса караматсса коллекция. КIива барз ва бачIи хьуну бур ванал, Кьиблалул Дагъусттанная тIайла хьуну, личIи-личIисса районнайх, шяраваллавух занай.
-Чув ухьурчагу, на ххарину кьамул айвав агьалинал. ЧIявуми бикIайва на чил билаятраясса инсан ххай, турист ххай. На цIунила-цIунил кIул хъанай ивкIра Дагъусттаннал культуралущал. Кьиблалул Дагъусттанная айивхьуну, Дянивмур Дагъусттаннайн ияннин, вай аьрххирдай ттуща ххал дан бювхъунни жура-журасса ххаллилсса орнаментру, – тIий ур Калеб.
Ва кьини МахIачкъалалив хьусса персональный выставкалийн хьхьичIра-хьхьичI дуккан дурну дия 100 эстамп. КIирагу зивулий лархъсса эстампру дия личIи-личIисса сериярдайх дарчIусса. ЧIарав ккаккан дурну дия миннуха чув зий ивкIссарив, чув дирхьуссарив.
«Последняя обитель воина», «Соколиная охота» (Дербент), «Някъиш\ Орнамент» (Кубачи), «Держава» (Кули), «Чугур» (Хучни), «Грезы об Эдеме» (Чох), «Лачин»(Дербент) ва м.ц.
Калеблул давурттал география авадансса, гьарта-гьарзасса бур.
– Ттула творчествалуву на ишла дара аьвзал заманнул лишанну, чIалачIи дара миннул дахIаву, хьхьичIазаманнул инсантурал итталухсса дуниял. Гьарицагу даву дайдишиннин дувара дуаь, – буслай ур Калеб.
Ва кьини цувагу ия цIанихсса модельер Шамхал Аьлихановлул дурурххусса миллатрал стильданийсса янналуву.
Выставка тIитIлай, ихтилат бунни ва гихуннай мероприятие дачин дурну бия проектрал куратор Зарема Дадаева.
– «Ихтилат» тIисса мукъул Дагъусттаннал ч1явуми мазурдий ца мяъна дур. Цаннал цаннащал­сса ихтилат. Шиккун дуккан дур­сса давурттай аьч хъанай буссар тарихращалсса, лавгмунищалсса ихтилат. Жува кIул хъанахъиссару нукIу заманная шихунмайсса ирсиращал: орнаментращал, накьичирттащал, лишаннащал.
Ялагу, ва ттул ттущалвассагу ихтилатри. Ттул пикрилий, гьарица инсаннал цащалва цала ихтилат буллан аьркинссар, цанма аьркинмур кIул хьун, цалва суаллан жавабру лякъин. Ттул коллекциягу зунттаву ттущалва нава буллалисса ихтилатру савав хьунур дунияллийн дурксса.
Ттун ххирар ца ранг гамунищал «кIул дуллан, миннул макьу дакьайрив» ккаклан. КIира ранг цанницIун ца дакьирча, ца цамургу ххи дара. Къадакьирча, экьидирчуну, цIунил айишара. ЦIубутIуй, экьидичлачими чIяру хъанан диркIукун, ва ттула даву дакъар тIисса пикри бакIравун буххайва. Му чIумал, дуллайри зат лахьхьайсса, даву канилух дурккукунни усттаршиву ххи шайсса тIисса буттахъал калима дакIнин дагьну, ттувун цIунилгу гьавас багьайва. Утти ттун кIулли цумур рангирал цумунищал макьу дакьайссарив, цумунин цумур къакьамулссарив. Ттуйва бияла бакъа рангирдал бяст-ччаллал судия хьун багьай. ВахI, навания, художник акъасса, дипломатгу ивкIун ура.
На чIивинийва тамаша буллан икIайссияв, накьичирттах, лишаннах уруглай. ОьрчIнияцIара дакIний дур некрополлайсса, къатрал лажин чуллайсса, мизитирттайсса караматсса накьичру.
– Дакьививав рангру ва лишанну? Рангру дур яргсса, ял­ттутурасса, накьичру тIурча, караматсса, ляличIину гьайбат дусса. Дуллайри зат лахьхьайсса, – учав цIунилгу ттухьва нава. Кьаст лахIав накьичрал ва рангирдал дусшиву дан.ТIайлабацIу хьунни. Рангирдал накьич цIу дуккан дунни, накьичрал рангирдан куц буллунни, – буслай ур Калеб цала творчествалул процессрая.
Художникнал пагьму-гьу­нарданун, щихакIуй къалар­хьхьусса, цала хатI бусса ванал творчествалун лавайсса кьимат бишлашисса ихтилатру бунни Зарема Дадаевал, археолог Марьям Сагитовал, художниктал Ибрагьим Супьяновлул, Апанни МахIаммадовлул, ПатIимат ХIусайновал, меценат СалихI ХIажиевлул.
– Выставкалийн дуккан дурсса гьарицагу эстамп караматсса дур. Цурда ва искусствалул техника асар хъанай дур тамашачинан нукIузаманнава цIанасса чIумувун ламурду бишаврийну, Дагъусттаннал халкьуннал хьхьичIазаманнул авадансса культуралийн чул бищаврийну. Ттизаманнул искусствалуву хъуннасса агьамшиву дусса ишри миллатрал мархрайн чул бищаву. Жунма цайминнал искусствалул хъирив бизлан аьркиншиву дакъар. ЖучIара дур ттизаманнул мазрай бусансса, ккаккан дансса хIат-хIисав дакъа авадансса культура, – увкуна Зарема Дадаевал.
– Калеблул творчество искусствалул ххуллий цIусса иширан, дизайн-интерьерданул цIусса журалун ккалли дан бучIир. Ванал эстампру ичIура, офисир­ттаву, ччимур кIанттурдай дишин бучIисса дур, – кIицI лавгуна Марьям Сагитовал.
Ахирданий Калеблул барчаллагь увкуна цува, ххуллухъингу куну, циняв экспедициярттайн итаавкьусса гъан-маччанахь, гьарица ишираву цала чIарав авцIусса СалихI ХIажиевлухь, выставка сакин дан хIарачат бувсса Зарема Дадаевахь, цинявппагу ва кьини цала чIарав бацIан бувкIминнахь.
Андриана Аьбдуллаева