Авурсса къатрайну абад дунни цалла цIа

СунбатIуллал шяравасса гьунар бусса архитектор ХIа­жикьурбан ХIажикьурбанов кIулминнал учай: «Ванал сагъну унува тIивтIуссар цанма ал­жанну­вунсса ххуллу», – куну. Цукунни учирча, Дагъусттаннайсса ацIунния ливчусса мизитирттал проектру дурссар ХIажикьурбаннул цурда ца кIапIикI царагу даврихгу къаларсун. Мизитру бакъассагу, чIярур Дагъусттаннайгу, цайми регионнайгу ванал проектирдай дурсса авурсса къатри.

Увну ур ХIажикьурбан 1952 шинал СунбатIуллал шяраву, Илларкьадинал ва Изал кулпатраву. Ванал ппу Буттал кIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъвилул участник ур. Немецнал фашистътал ххит бувну, Ххувшаву ларсун махъгу, ванал дяъвилул ххуллу къуртал къавхьуну бур. Японнащалсса дяъвилийгу ивкIун, так 1946-ку шинал зана хьуну ур чIярусса наградарттащал. Миннувух дур ЯтIул ЦIукул орденгу. БакI-чурх бусса, чай буртти икIан, тур рищун кIулсса зирангсса адамина ивкIун ур.
ХIажикьурбан мукьва оьрчI бусса кулпатраву чIана-чIивима ивкIун ур. Школалий дуклакинийва ва сурат дишаврил гьунар бусса ивкIун ур. Му хIисав хьусса ванал учитель ва чIаххувчув, цувагу искусствалуву зат бувчIайсса, Михаил Амуттиновлул мудан чайсса бивкIун бур, ява сурат дишаву кьамаритара куну. ХIа­жикьурбан 9-мур классраву дуклакисса чIумал Михаил Амучиевичлул бахшиш бувну бур ванан «Основы изобразительной грамоты» тIисса лу.
– Махъ, яла, ттун му луттирал автор, профессор Г.М. Бедощал хьунаакьинсса бахтти хьуссар, – тIий ур ХIажикьурбан.
Школалий дуклакисса чIумалла ванал, цува куна сурат дишаврил гьунар бусса Тарзан тIисса одноклассникнащал, Буттал КIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъвилий жанну дуллуминнансса обелиск дурну дур шяраву.

СунбатIлив 8 классгу був­ккуну, ХIажикьурбан увкIун ур дуклан Ваччиял школалийн. Ва дуклакисса класс хьуну бур Ваччиял школалул цалчинмур выпуск. Школа къуртал бувну махъ Венгриянаву аьралий къуллугъгу лавхъун, увххун ур дуклан Къарачай-Чаргаснал педагогикалул институтрал художественно-графический факультетрайн. Мивун уххан ванан маслихIат бувну бур армиялий ца экипажраву къуллугъ буллай ивкIсса ва институтрал преподавательнал. Таний МахIачкъалаллал вузраву мукунсса факультет къабивкIун бур. Къарачай-Чаргаснал педагогикалул институтравурив художественно-графический факультет тIивтIуну бивкIун бур нукIува кIицI лавгсса Бедол сипталий. Ва факультетрал выпускниктал хьуссар Дагъусттаннал пединститутрал худграфрал цалчинсса преподавательталгу. Цаппара шиннава ХIажикьурбан увххун ур Ленинградуллал инженерно-строительный институтрал архитектурный факультетрайн, ххуй­сса кьиматирттай экзаменнугу дуллуну. Къуртал бувну бур лайкьну дипломгу бурувччуну. Шивун ухханнин ХIажикьурбан зий ивкIун ур Ростов-на-Дону шагьрулий Ростсельмаш заводрай художник-оформительну. Ва ппурттуву живописьрахун агьну, гьуртту хьуну ур Кьиблалул федерал округрал самодеятельный художниктурал выставкардай, лавсун бур дипломру. ХIажикьурбаннул захIматрал ххуллу байбивхьуну бур 1985-ку шинал Дагестангражданпроект институтрава. Укунасса архитекторная айивхьуну, хъунама архитекторнал къуллугърайн ияннин, ацIра шинай зий ивкIун ур шикку. 1995-ку шинал зун ивкIун ур хъунама архитекторну «Махачкалагорпроект» институтраву. Мунияр махъ, ца-кIира шинайсса архитектор О. Оьмаровлул творчествалул мастерскойлуву зийгу ивкIун, увкIун ур МахIачкъалаллал архитектуралул ва градостроительствалул управлениялул отделданийн. 2004-2009 шиннардий зий ивкIун ур «Дагагропромпроект» институтрал хъунама архитекторну. ХIажикьурбаннул усттарсса кару къадирсса кIану бакъар. 2006-ку шинал ванал тIиртIуну дур «Зодчий» тIисса архитектурно-проектный центр. Цимилагу увчIуну ур Дагъусттаннал Архитектортурал союзрал правлениялувун.
– Ттул творчествалул оьрму Дагъусттаннал Гражданпроектрал институтрава байбивхьуссар. Та чIумалли на дурсса Лакрал театрданунсса къатрал проект (цIанасса Къумукьнал театрданул къатри). Жула сунбатIличув, архитектор Оьмаров Оьмардущал цачIу дурсса проект конкурсрай ххув хьуну, жу ларсъссар Дагъусттаннал ПаччахIлугърал премия. Театрданул интерьергу журая ляхъан дурсса. Мунихлугу Аьрасатнал Архитектуралул академиялул жун цалчинсса кIану буллуссар. Къащи хъанан дикIай тай жула Лакрал театрданун тIий дурсса къатри жучIара къаличIаву, – тIий ур ХIажикьурбан.
Дагъусттаннай чIярусса ля­къинтIиссар личIи-личIи­сса ябацIансса, авурсса къатри ХIажикьурбаннул проектрай дурсса. Махъсса шиннардий ляличIину гъира-гьавасрай дур­сса даврин ккалли дай Дарбантливсса Табасараннал театрданул къатри. Аьрасатнал Архитектортурал союзрал председатель Дарбантлив увкIсса чIумал: «Это же шедевр», – тIий, тамаша буллай ивкIун ур. Мукунна ххаллилсса проектрай бувну бур «Лезгинка» ансамбльданул центр. Ва тIитIлатIисса чIумал шиккун бувкIсса Аьрасатнал Федерал Мажлисрал Федерациялул Советрал председатель Валентина Матвиенкол: «Хъинну ххуйсса планировкалий дурсса авурсса къатри дур», – куну, лавайсса кьимат бивщуну бур авторнал даврин. НукIувагу кIицI лавгсса куццуй, ХIажикьурбаннул проектирдай бувну бур чIявусса мизитру. Каспийскалийсса Хъун мизит, МахIачкъалалив, шагьрулува бувккун наниний Ухссавнил автостанциялул чулухсса КIяла мизит, Новый поселокрайсса, М. ХIажиевлул цIанийсса кучалий­сса ва м.ц.
Каспийскалийсса «Антарес» тIисса машлул центр, Каспий хьхьирил зуманивсса «Джами» тIисса туристътурал центр, МахIачкъалаливсса Машлул ва гостиницалул комплекс «7 небо», Каспий хьхьирил зуманивсса ЦIу­ссалакрал райондалул азархана – вай циняв ХIажикьурбаннул проектрур. ЦIана буттал шяравун СунбатIлив буххайсса ххуллий ХIажикьурбан буллай ур авурсса къапу. Ванал проектирдай дур­сса къатри чансса дакъар цайми регионнайгу: Чачаннаву, Абхазиянаву, Ставропольлал крайрай, Краснодардай.
ЦIана ва зий ур «Память» тIи­сса, Авгъан дяъвилия байбивхьуну, цинявгу локальный дяъвирдай жанну дуллуминнал аьпа абад буллалисса Республикалул мемориалданул комплексраха. Ва буллай буссар Буйнакскалий. ХIажикьурбаннул давурттив цинявгу дур ябацIансса, цала хатI бусса. Укунсса даражалул архитектор жула миллатрая ушиву пахру бан бучIисса ишри.
Дагъусттаннал архитектура хьхьичIуннай давриву ванал захIматрал бутIа хъунмассар. Шагьрулул кIичIираваллу, майданну чIюлу буллалисса къатри сагъну унува ванал цанна дацIан дурсса гьайкаллан ккалли дан бучIир.
1990-ку шинал ХIажикьурбан кьамул увну ур СССР-данул Архитектортурал союзравун. Ва хъанай ур Дагъусттаннал хIурматлувсса архитектор, Дагъусттаннал хIурматлувсса строитель. КIийла лайкь хьуну ур искусствалул хьхьич1унсса ишккаккултран булайсса президентнал стипендиялун.
2006-ку шинал ХIажикьурбан кIава цала шяравучув Оьмаров Оьмар Мусаевичлущал гьуртту хьуну ур Болгариянаву шанна шинай цал шайсса хъинну сий дусса «Интерарх» (интернациональная архитектура) тIисса дунияллул халкьуннал дянивсса конкурсрай. Ва конкурсрай Дагъусттанная увагу вай кIиягу ур гьуртту хьуну.
– Ттун хъунмасса пахру багьуна тикку щалагу дунияллийх цIа дурксса 14 архитекторнал стендирттаву жула лаккучув ХьурукI­ратусса Аьбдулла АхIмадовлул стенд ккарккувкун. Ва Турк­маннаву хъунама архитекторну ивкIссар. Туркманнал архитектуралул школалул гьану бивзманан ккаллиссар. Сагъну унува ванащал кIул хьун, хьунаакьин тIайлабацIу хьуссар ттун, – тIий, буслай ур ХIажикьурбан.
Ва мукуна гьуртту хьуну ур Нью-Йоркливсса конкурсрай. ХьхьичIунсса кIану бувгьуну бур «Зодчество» тIисса гьарица шинах Москавлив шайсса конкурсрай.
Проектру даврицIун, ХIажи­кьурбан сурат дишаврихунгу агьну ур. — Уттиния тихунмай хъунасса Заннал ттунма итабавкьусса гьантрай ва давриха зун ччай ура, – тIий ур ХIажикьурбан. Къатрал мансардалий ванал тIивтIуну бур цанма дуссукъаттагу.
ХIажикьурбаннул мукьва оьрчI бур. Вайгу циняв творчествалул агьлу бур. Цалчинмур душнил Анисатлул къуртал бувну бур Культурно-просветительское училищалул оркестровое отделение. Зий бур парикмахерну. КIилчинмур, Иза, ванал цала шаттирдайх лавгун, архитектор хьуну бур. Ва Каспийскалий Архитектурно-строительный колледжраву дарс дихьлай бур. Жулиана дизайнер бур. Ттаттал цIа дирзсса арс Илларкьади къуртал буллай ур Дагъусттаннал шяраваллил институтрал промышленное ва гражданское строительствалул факультет. Заочнайну дуклай ур Дагъусттаннал университетрал культуралул факультетрай. Зий ур Лакрал театрдануву.
– Артистналмур пиша архитекторналмунияр ялтту бувккунни арснаву. Ттатталмур тунну ххишаласса хьунни, – хъярчлий ур ХIажикьурбан. Илларкьадинал ниттил ппу Аьбдулхаликь Алимовлул хъунмур оьрму райондалул культуралул системалуву зий лавгун бур. Ванал хIасул бувну бур ца яла хьхьичIунмур художествалул коллектив, сакин бувну бур М. Чариновлул цIанийсса халкьуннал театр.
ХIажикьурбаннул къушливу тачIав бухху-букку чан къашай. Хъамал ххирасса, ненттабакI тIивтIусса, пиш-пиш тIийнмасса бур кулпат Залмугу. Аьчухсса, тIиртIусса дакIурдилгу, кулпатравусса нахIу-хIалимсса арардалгу кIункIу байхьунссар вайннал къушлийн барачат.
Вай гьантрай ХIажикурбаннул кIицI ларгунни увсса кьини. Барчагу уллай, чIа тIий буру цIуллушиву ва дуллалимуниву тIайлабацIу. Къалещаннав виву тачIав творчествалухсса гъира-гьавас.

Андриана Аьбдуллаева