Бусайсса мукъувугу, иширттавугу оьвхъусса чув

Аьбдулхаликь Халикьов

Ттула нину-ппу ттуява рязину дунияллия лагаврия ххишала акъа ххарину икIара

ДР-лул лайкь хьусса энергетик, Аьрасатнал хIурмат лавайсса энергетик Аьбдулхаликь Халикьов чIявучин кIулссар. Ва ур лакрал миллатрал дянив махъ нанисса, сий дусса, оьрмулулгу, захIматралгу ххуллу лайкьну бивтсса чув-адамина. Вай гьантрай Аьбдулхаликь кIицI лаглай ур оьрмулул юбилей. ЛичIи-личIисса жаваблувсса къуллугъирттай зий, чIярусса лайкьшивуртту дурсса, миллатрайн багьайсса агьамсса иширттаву чялишну гьуртту шайсса Аьбдулхаликьлуя бусанссагу, учинссагу чIявусса лякъинссар.
Ва базилухсса «Илчилул» хъамаличугу ва ур.

– Аьбдулхаликь Аьлиевич, буси виятува, вила нитти-буттая, захIматрал ххуллия.
– На увну ура Буттал кIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъвилул участник, Ххутрал шярава­сса муххал усттар Аьлил ва колхозрал зузала Аьйшабавал кулпатраву. Дяъви къуртал хьуну махъ, щаргу дурцуну, ттул хъунмур ссу байхту, ппу кулпатращал Новороссийскалийн ивзун ур. Новороссийскалий жул ппу, муххал усттарну зий, цала маэшат буллай ивкIун ур. Дуркку­сса акъанугу, за бувчIусса, чантI увкусса ивкIун ур. Щар дуцайни, душ була учин нанийни, тямадашиву дан аьркинний ванайн оьвчайва. Къалмакъаллу, бувчIу-къабувчIурду хьуминнал дянивгу маслихIат бувну, дакьил байва. Хъинну агьлугу ххирасса, агьулданунгу ххирасса ия. Тийх ялапар хъана­хъисса чIумалгу, мачча-гъанначIан кIункIу тIий, зана хьун ччай ивкIун ия. 1953 шинал, кулпатгу бувцуну, увкIун ур Хасаврайн. НиттичIа аьркин бансса шагьигу кьабивтун, ва кIанттай жунма ца къатта ххал бува куну, цувама махъунай лавгун ур.

Нину дикIайва буслай, на лаякъатрай къауваншиврул, цинма цуксса захIматнугу, шагьрулувух луглай занай, машан ласунсса къатри ляркъуссия тIий.
Ттул ниттил ппу Исягу Да­гъусттаннайх цIа ларгсса дув­ссилул усттар ивкIун ур. Мунал чагуртътурая чIявусса ххаллил­сса усттартал хьуссар. ХIакьинугу яхьуну дур мунал каруннал дур­сса давуртту. ТтучIа ттучIавагу бу­ссар аьпалун ябуллалисса мунал бувсса варакъи, гунгуми ва цаймигу кьай-кьуй.
Ниттия бусанмур чIявусса буссар.

Ппугу, нинугу
Шама арс -шанма мурад

Ца ппурттуву буттачIан Новороссийскалийн нанисса нину, ца канихь чIивисса душ, гамур канихь дука-хIачIанмур, янна-ус дирхьусса тIаннул чемодангу бувгьуну, вокзалданий щядиркIун, поездрах ялугьлай диркIун дур. Микку, ца янил ляпI учиннин, бавцуну бур мунил чемодан. Му зат, оьрмулухун хъамабитан къахъанай, буслайнна дикIайва.
Цаппара шиннардий Новоро­ссийскалийгу бивкIун, жул кулпат Хасаврайн зана хьуну бур. Ххуй­сса чIунну дикIайва. Ца кварталданийсса инсантал, ца кулпат кунма, бавкьуну ялапар хъанан бикIайссияв. Бутта шийхгу цала касмулий зун икIайва. Мудан канихь аьппаси-шагьи бикIайва. Жу ялапар хъанахъисса кварталданий холодильник хьхьичIва-хьхьичI жуннийя бусса, телевизор тIурча, ва дарсру лахьхьин битай зат дакъар тIий, чIивима уссил ацIва класс къуртал бувну махъ бакъа къалавсуна. Бутта кIулсса чIявусса инсантал бикIай на гьарца чулуха буттаха лавхьхьусса ур тIий. Ниттилгу учайва: «Вил ппу сагъну личIайссияв, муксса лар­хьхьусса рухI дунияллийн дурккукун», – куну.
Оьрмулуву рязишиву ссая дур учирчан, ттуятува рязину дунияллия лавгсса нитти-буттая дур, куну учивияв.

Жул кулпатраву кIия арс, кIива душ буссия. Новороссийскалий бувссар ПатIимат тIимур ссу. Ва бур ДР-лул ЦIуллушиву дуруччаврил хIурматлувсса зузала. ХхюцIаллахъул шиннардий зий буссар ПатIимат МахIачкъалаллал роддомрай. ЧIивима уссу жагьилсса оьрмулуву, мюрщисса оьрчIругу махъ ливчIун, аьпалухьхьун лавгунни. «Командировкалия» ппу учIаннин ялугьлагьисса оьрчIаягу арамтал хьунни. Ми оьрчIал чIаравгу ттущава шайкун авцIура.

– Цукун дакIнийн багьуна вин жамирду байсса институтравун уххан? Буси инава дуклай ивкIсса шиннардия, зий ивкIсса давурттая.
– Школа къуртал бувну махъ, ца ттула гьалмахчунащал, пикри бувссия Ленинградуллал жамирду байсса институтравун уххан. Жамирду, хьхьири, моряктал ххуй бизлай багьуна ттувун, 17 шинавусса жагьилнавун, му гьавас. Ттула пикри буттахь бусайхту, дяъван ивкIунни, вил хъирив Ленинградрайн занан къашайча, шиккува ххал бува винма институт тIий. Му ппурттуву жуннийн увкIуна хъунмур ссил лас, «Швейбытрал» директорну зузисса. Ганал бувсунни му институтрал филиал Каспийскалий бушиву ва маслихIат бунни мивун уххан. Ттущал дуклай буссия жула шяравасса ХIасан Айгунов, Гъумучатусса МахIаммад Мусалаев, Юсуп Хаппалаевлул арс Аслан.

[dropcap]Ш[/dropcap]амилчинмур курсирай дуклакисса чIумал ХIасан айивхьунни, ачу, вай махругу кьариртун, Краснодардайн лавгун, Шяраваллил хозяйствалул институтрал винодельческий факультет къуртал бувну, ххуйсса пиша ласуннуча тIий. Ттула буттал хасият кIулну, на рязи къавхьуссияв.
Дуклакисса шиннардий бу­ттал ттун нава ласласисса стипендиялул ялун зуруй 45 къуруш дулайва. Ца ппурттуву, хавар бакъулий, институтравун увкIсса бу­ттахьхьун иривунна къалиян тIий. Мунийн сси бивзсса буттал на ца зуруй ми арцуцIа увссара.

Мукьилчинмур курсирай, «Дагдизель» заводрай технологтал аьркинну бур тIий, тиккун занай буссияв. Ттул дипломрал защита дуллалисса чIумал, коми­ссиялул председательну ия Асваров тIисса Ленинградуллал жамирду байсса институтрал Да­гъусттаннайсса филиалданул хъунама. Мунал, ттул дипломрал даврий дакI даркьуну, на цачIана зун увцунав. Микку цал техникну, яла инженер-технологну зий ивкIра. Мичча увцунав ЛухIи хьхьирил флотрай къуллугъ буллан. Зана хьуну махъ зун увхра Домостроительный комбинатрайн. Шиччар байбивхьусса ттул захIматрал ххуллу. Зий ивкIссара, электрослесарьная айивхьуну, арматуралул цехрал хъунаманайн ияннин. Яла на профкомрал председательнугу увчIунав. Мичча тIайла увккунна Дагъусттаннал профсоюзрайн производствалул отделданул инструкторну. Мунияр махъ уссияв энергетиктурал профсоюзрал обкомрал жаваблувсса секретарьну, «Дагэнерго» объединениялул председательну, генеральный директорнал хъиривчуну, «Дагэнерголул» хъунаману. Мукунна на ххюра шин дурссар Пятигорскалий Ухссавнил Ккавкказуллал управлениялий.

– Аьбдулхаликь, буси вила ужагъраятугу.
– Ттул кулпатрайн Тамара учайссар. Сант дирирну дунура, дакIнийхтунусса барчаллагь учивияв ванихь, аьпалул хьусса ттула ниттил хIурмат-кьиматрай бивкIсса, тачIав мунихь кIусса жуав къадурсса.

Ттул уссар шама арс. Хъунама арснал Асланнул (ттула дус Аслан Хаппалаевлул цIар) школа къуртал бувсса чIумал, кулпатраву ца хIакин икIан аьркинссар тIий, на маслихIат бувссия Мединститутравун уххан. Амма мунан юрист хьун ччан бивкIунни. КIилчинма арс Аьбдулаьзизлунгу ччан къабивкIунни хIакин хьун. Ваная экономист хьунни. Вайннал кIинналвагу заочнайну бувккунни энергетикалул институтру: Асланнул – Москавлив, Аьбдулаьзизлул – Дагъусттаннай. ЧIивима арснал Тамерланнулгу увкунни: «Нагу экономист ягу юрист хьун ччай ура», – куну. Муни на учав: «Ина ягу армиялийн гьантIиссара, ягу Политехнический институтравун электричествалул системарду лахьхьай­сса факультетрайн уххантIиссара», – куну. Шивун уххан рязи хьунни. БучIиссар ва ттул шаттирдайх лавгшиврун ккалли ан. Тухумраву хIакин хьуну ччисса ттул хиял бартлаган бунни уссил арснал АхIмадлул.

– Душ бакъашиврий хIайп тIунгу икIарав?
– На къаучивияв ттула душ бакъассар куну. Ттул урчIва душ буссар, шанна – арснал щар ва ряхва – арсурваврал душру.

– Ишлану бурив зул къушлий лакку маз?
– Жул нитти-буттал ужагърай байсса ихтилат лакку мазрай бакъа къабайва. ТтучIа цинявппагу лакку мазрайсса словарьду буссар. Лакку маз ишлану бикIаншиврул лакрал шаэртурал луттирду ккалан икIара. Ттул библиотекалуву лакку мазрайн таржума бувсса Оьмар Хайямлул лу буссар. ХIарачат буллан икIара ихтилат лакку мазрай буллан. Вих хъанан къабикIай на шагьрулий увсса, хъуна хьусса инсанни тIий. На чIявуну мажлисирттал тямадану итара. Лакрал мажлисирттайсса ихтилатругу лакку мазрай бара. ДакIний бур Гъаза Гъазаевлул 85 шинал юбилей кIицI лаглагисса мажлис. Та чIумал на, ганан ххуйсса коньякгу бахшиш дурну, 90 шин хьусса чIумал хьунабакьинтIиссару жува увкуссия. Гьашину Кисловрайн игьалаган лавгсса чIумал оьвтIий ур Гъаза: «Вин дакIний бурив ххюра шинал хьхьичI инава буллусса махъ. Гьунттий на вих ялугьлай ура ттула 90 шинал юбилейрайн», — тIий. На шийх акъасса кIул шайхту, Гъазан къащи хьуна. Яла пикри бав, му оьрмулийн ивсса адаминан къаччан бикIан къабанна куну. КIюрххил ссят арулунний увккун, увкIра МахIачкъалалив. КъаучIанссар тIий ивкIсса Гъаза, на ккаккайхту, ххишала акъа ххари хьуна. Махъ буларду 95 шинавугу укунма хьунабакьин.

Лакку мазрая ихтилат багьнавхьур, дакIнийн бутанна ца укунсса ишгу. Армиялий къуллугъ буллалисса ппурттуву, ниттил бувкIуна лакку мазрай чивчусса чагъар. Нину ххари дан нагу лакку мазрай жаваб чирчуссия. Ца ппурттуву ттучIан бувкIунни шаппату чагъар. Ургарчан, ниттил ссурахъил ттул цинявппа гъалатIругу бакьин бувну, ятIул бувсса чагъар ттучIанма махъунмай гьан бувну бия. Яла, ттунна нач хьуну, армиялийн лакку мазрайсса луттирду гьан бара куну, тавакъю бувссия. Ми ккалайгу ивкIра бусса чаралуцIух.
Юбилейращал барчагу уллай, чIа тIий буру Аьбдулхаликь Аьлиевичлун цIуллушиву, кулпатраву нахIу-хIалимшиву. ЛичIаннав ина вила кулпатраягу, наслулиягу щалихханнин.

Андриана Аьбдуллаева
Имара Саидова