Акул Аьлил хавардава

Ислам Шовкринскийл
скульптурарду

Къачча ттун хъюрт

Ца кьини Аьлин вацIлуву тIама дуллай унува, ххал хьуну бур тива шинмай, бакIгу кьус диртун, цала ялун нанисса ца хъунмасса цуша. Гьанавиххигу хьуну, нигьаувсъсса Акул Аьли анаварну лавхъун ур чIаравсса лахъсса хъюртул мурхьирайн. Гала-галай тIий бувкIун, ссихI-чIитIгу дакъа, лавхъун бур цушагу гава мурхьирайн. Акул Аьли лавай гьаз хьуну наниссаксса, най бивкIун бур лавхъун цушагу. Мукун най, Акул Аьли ивну ур сайки мурхьирал кьабакIравун.
Цушамур тIурча, ца ххял­тIасса кIанттайгу бавцIуну, канан бивкIун бур цинна хъюрт. Иширах буругарча, ганин мурхьирайсса инсан ххалагу хьуну ивкIун акъар. Га бивкIун бур, ссаятучIав хаваргу бакъа, цинна хъюрт дукан бувкIун. Ца ппурттуву, ца хъуннасса хъюртгу рирттуну, циваннив, цухьлул цила ххяппа тIитIин дурну дур ларай. Му ишираву Акул ­Аьлил цайва бияла бакъа вев увкуну бур:
— Къачча ттун хъю-ю-юрт! — куну.
Му хар-хавар бакъасса чIунил ццах учин бувсса цуша, багьну мурхьирая, бивщуну щях, бивкIуну бур.
УвчIун мурхьираяту, ливккун цухьлул бурчугу, бивщуну гагу хъарайх, увкIун ур цала шяравун Акул Аьли. Яла, щяивкIун ккурчIавгу, кIикку буциригу махIаттал буллай, бувсун бур Акул Аьлил цайнма ххявхсса цуша, бувтун лувгу, цала цукун бугъ бувссарив.

Лякъаврил лазат

Цала бакъа хьусса ттуккух луглай, га къаляхълай, Акул Аьлил хьуну бур мадарасса хIал. Яла, лавхъун минаралийнгу, ганал баян бувну бур:
-Явара, да-а! НенттабакIраву кIяласса ттангъагу дусса, цуппагу лухIисса ттул ттукку ккавксса кIантту бувсманан, ялун лявкъу машагу буллуну, цуппа ттуккугу пишкаш банна! – куну.
-Аьжаивсса икIара ина, Акул Аьлий. Цуппа ттукку булун най уния мукьах, вин, муних луглай, муксса захIмат буллан циванни? – куну, суал бувну бур гивахсса цаппарассаннал.
-Агьа-гьай, — чайва тIар Акул Аьлил, — зун кIулну бакъар ля­къаврил лазат! – куну.

Ажалданул къабивтун бур

Ца кьини, чариввагу къа­кIулну, Акул Аьлил бакI­равун бувххун бур укун­сса пик­ри: «Гьарзад ххира хьуну дур, ласласисса хъалул хъиривгу лаллай акъара. Хуйла, нава, ва тту­ккунмур бутIа чан бувну, балчаннунмур ххишала баннача, цания цавагу ххуйну букканссар», — тIисса.
Гьантлия гьантлийн чан буллан ивкIун ттуккун бичаймур хъа. Урувгун ур: ттуккун муксса хавар бакъар. Чан бувну бур ялагу. Урувгун ур: ттукку чан-кьансса илтIа хьуну бур тIар, амма мукссава хIал чаннугу чIалай бакъар тIар. Ахиргу, хъалия башттан кьувкьуну, ттуккун нахь дакъа къадуллан ивкIун ур – мугу гьантлун цал. Ларгун дур мукун цаппара чIун.
Ца кьини кIюрххила ппалав увхсса Акул Аьлин ххал хьуну бур ттукку, тIулунттул чулухунгу багьну, хIинчI бивкIун, бивкIуну.
-Агь, инарив, гьай! – чайва тIар Акул Аьлил, захIматсса ссихIгу бивгьуну, — ттуккун ххуйсса хасият лахьхьин давай уссиявхха, ажалданул къабивтун бур! – куну.

Мукунсса кьини ухьхьу

Ца чIумал Акул Аьли, янна, бурчурду ранг щайсса ду­ссукъаттагу тIивтIуну, цанма­сса маэшат хьун буллай ивкIун ур. Ца кьини увкIун ганачIан ца дядалансса адамина, Акул Аьли кьякьлухун ишинна тIисса кьас­ттирай ца духсса ккурттугу кка­ккан дурну, увкуну бур:
-Акул Аьлий, ургу шиккун, на вин ххуйсса багьагу булунна: ина ва лаххиялул ранг хьун дува ттун ччисса куццуйсса.
-Цукунссар вин ччисса, уссу-къардаш?
-Я ятIулну ятIулсса дакъа­сса, я лухIину лухIисса дакъа­сса, я кIялану кIяласса дакъа­сса, я хъахъину хъахъисса да­къасса, я щюллину щюллисса да­къасса…
-Хъинни, данна вин ччисса кьяйдалийсса.
— ЦIуллу увссара. Та учIава ласун?
— Мукунсса кьини ухьхьу, уссу: я итни дакъасса, я тталат да­къасса, я арвахI дакъасса, я хамис дакъасса, я нюжмар дакъа­сса, я ххуллун дакъасса, я алхIат дакъа­сса. Мукунсса кьини ­ухьхьу, — чайва тIар Акул Аьлил.

Ттухра нара дугьав

Ца кьини Акул Аьли увккун ур ккурчIав, бакIрая ччаннайн ияннин лухIигу ларххун. Му лап аьжаив бивзсса арамтурал цIувххуну бур:
-Акул Аьлий, ина дягъу щих дургьуну ура? – куну.
-Ттухра нара дургьуну ура, — чайва тIар Акул Аьлил. ИвкIукун, дугьан хьунтIийгу бакъахьувкун, пикри хьунни нава сагъну унува дугьан, — куну.

МукьцIалла шин хьусса ссирка

Ца кьини, Акул АьличIангу увкIун, чIаххувчунал цIувххуну бур:
-Акул Аьлий, зунний мукь­цIалла шин хьусса ссирка да­къарив? – куну.
-Дурхха, ци банна?
-Миннуя ца чансса дулала ттун, хъинну аьркин дагьну дурча, — куну бур чIаххувчунал.
-Дулун къабюхъанссар, — куну бур Акул Аьлил.
-Цаннияр къабюхъайсса, чIаххувчу?
-Цан бикIави, гьарца дула кунан дулларча, мукьцIалла шинай ттучIа ссирка личIайссияв? – чайва тIар Акул Аьлил.