Октябрьданул 25-нний 105 шин хьуссар Совет Союзрал кIийла Виричу, подполковник, СССР-данул лайкь хьусса летчик-испытатель АхIмад-Хан Султаннун. Ва кьини аьдатрай МахIачкъалаливсса гьайкалданучIан батIай ЦIувкIуллал агьлу. Ххувшаврил байрандалул кьини кунма, чIявусса къабатIирчагу, тIутIащал, Виричунал суратирттащал буккай.
Дагъусттанналгу, Къиримналгу ва ккалли ай миллатрал Виричунан. Мукунни хъанахъиссагу. Мачча-гъанцириннал бувсмунийн бувну, ванал цIа тIайлану чичин аьркинссар укун: АхIмад Султанович АхIмад-Хан ( Амет Султанович Амет-Хан). Амма буттал цIа фамилия хIисаврай цIакь хьуну дур. Аьралий историктал чичлай бур, ванал документирттай увсса кьинигу кIива журалий душиву. Цавайнний 20 октябрь ккаккан бувну бушиву, гайминнуй – 25 октябрь.
Цува вас-ццах бакъасса, сивсусса, ссавруннал гъалбарцI ушиву ванал Буттал кIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъви байбивхьусса гьантрайва ккаккан бувну бур. Гьаваллаву совет аьрал буручлай, лихъачалтрал гьивурдайн ттупру къабичин ххуллу кьукьлай, душманнал кьюкьрайн цIу дихьлай. Ва ччя-ччяни гьан увайсса ивкIун ур гьаваллавун разведкалий. Дяъви байбивхьуну ца зурува, 21 шинал оьрмулувусса лётчик лайкь хьуну ур ЯтIул Ттугълил ордендалун.
Ва ккаллину ивкIссар совет лётчиктураву ца яла хIасиллу хьхьичIунманан, ччяни душманнал самолетру хавар хьуну, цIупарданул бущилий ссавруннайн гьаз хьуну цIу дишайманан.
Дяъви наниссаксса ппурттуву ванал 49 самолет руртссар, 30 цалалу , 19 гьалмахтуращал. Махъра-махъмур, 49-мур самолёт руртссар Берлиннал ялувсса ссавний. Полкравуминнал ванайн «Гьаваллал аслан», «ЛухIи жин (аждагьа)» учайсса бивкIссар. Ванал цIа диркIссар билаятрал яла хьхьичIунми летчиктурал-истребительтурал ацIуннавух. Летчикнал ларайсса магьиршиву ванан дяъви къуртал хьуну махъгу хъинну дучIи ляркъуссар. КутIасса чIумул мутталий аьралий летчик-ас хьуссар ца яла гьунар бума летчик-испытатель. 1949 шинал ванан шамилчинмур даражалул летчикнал-испытательнал цIа дуллуссар, 1950 шинал – кIилчинмур даражалул, 1952 шинал тIурчарив – цалчинмур даражалул. Аьмну ванал испытать дурссар самолетирттал 94 жура, 20-30 самолетрал жура ххал бивгьусса летчикнал –испытательнан яла лаваймур кьимат бищайссар. Тти зува хIисавравун ласияра, АхIмад-Ханнул кIилийну, шамлийну ххишаласса самолетру испытать дуршиву, 1961 шинал ванан дуллуссар «СССР-данул лайкь хьусса летчик-испытатель» тIисса цIа.
Лаборатория бувсса Ту-104 самолетрай ва цалчинми космонавтътал тренировать буллай ивкIссар, миннавух Юрий Гагарингу. Космонавтътурал ванайн хIурматрай буттай тIий, «батя» учайсса бивкIссар.
АхIмад-Хан Султан хъинну хьхьичIун урувгсса, пахру-ххаралия лап архсса ивкIссар. Алупкалийсса цала бюстрал чIарах нанийни, экскурсоводтуран цува къаувчIиншиврул, ванал яру лабитайсса бивкIссар. Буттал кIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъвилий душманнал самолетирттайн данди уккан 600-ла ссавруннайн гьаз хьусса, щалва билаятран кIулсса инсан, цала хIурматран дацIан дурсса лишаннал чIарах уккайсса ивкIссар ламус хъанай. Наградарттугу ванал зумухрагу къаласайсса диркIссар.
Аьралий гьалмахчу Игорь Шелестлул бувсмунийн бувну, хъазамрайсса мусил цIурттайгума ка дишайсса диркIссар, цайва бияла бакъа. ЦIурттигу мероприярттайн, агьамсса кIанттурдайн нанийни чара бакъул лачIайсса бивкIссар пиджакрай. Мероприятиярттал сакиншинначитурал тIалавшинна дунутIий.
«КIийла АхIмадра» учайсса бивкIссар цайнма хъярчирай, «КIийла Виричури» тIисса цIарду дуллалаву кьукьин дуллай.
Виричунал оьрмулун оьзру хьуссар 1971 шинал февраль зурул 1-нний. ЦIусса двигательданул хIал ххал бигьлагьисса ТУ-16 экипажрал командирну ивкIссар ва бала-апатI ливксса ппурттуву. Экипажрава ца къаливчIун, циняв ливтIуссар. АхIмад-Ханнухь ихтияр диркIссар парашютрай тIанкI учин, ва билаятран акъа чара бакъасса пишакар ухьувкун. Амма ванал дакIнил кьамул къабувссар махъми испытательтал кьабитан. Чувну лявхъума, чувшиврий оьрмулухун къуццу тIий ивкIсса, оьрмулул махъва-махъсса хIалатравугу абадшиврун лавгссар аслийсса виричуну. Ванан му ппурттуву диркIссар 50 шин.
Т. Хрюкин, А.Рязанов, П. Шестаков хIаласса цIанихсса генералтурал, цимилагу АхIмад-Хан кунасса нигь-ццах бакъасса цама къаккавкссар, лётчик хIисаврай мунащал цучIав къалаяйссар тIисса мяъна-мурадрайсса махъру лавхъуссар. Аьралий гьалмахтурал, щалва билаятрай цIарду кIулсса генералтурал бивщусса кьимат лахъссар.
ПатIимат Рамазанова
