«Илчи»-маслихIатчи

Инт – аьрщи ххираминнал чIун

Инсантал кунма, ххяххиярттугу дур кувнницIун кув дакьайсса ва къадакьайсса, кувннил чIарав кув чIаххувшиврий ялапар шайсса ва къашайсса. Микку щалагу иш бусса бур хъунна хьуну нанисса ппурттуву ххяххиярттава дуклакисса химиялул затирттаву.

Хъинсса «чIаххул»

— Чимус ва хъахъи къур кувннил чIарав кув дугьарча, зарал­сса ущу-щулгъилия кувннил кув дуручлантIиссар.
— Нувщи хъинссар хъюруврал (лухIими дикIу, мюршми дикIу) чIарав бувгьуну. Хъюруврал нувщи колорадуллал гъангъаратIуягу буруччинтIиссар ва аьрщи азотралгу дуччин дувантIиссар.
— Мюрш хъюрув бучIиссар нувщул лях-карах ягу гьарца нувщул къатIуву дугьан, хъюруврал мархри хъанахъиссар нувщунсса ялунсса дукияну.
— ЦачIу гъаран (укроп) ва кьая бугьарча, миннуясса бакIлахъру сайки шамлий ххишаласса хьунтIиссар.
— Нувщул чIарав мукунма бувгьуну хъинссар калан, шагьнал лачIа, бадуржан (баклажан), чимус, салат.
— НувщучIан гъанну бучIиссар бугьан хрендалул цаппара къатI­ригу, мисалдаран, марслул бакIрай ва ахирданий.

— Нувщул къатIрацIух чимус, кьурчIу, гъаран, кьая бугьарча, гъилахъаннинсса щюллишиврул щаллу хьунтIиссару.
— ЛухIи хъаса (черная смородина) ва лаччигу хъинсса чIаххулли.
— ЧIикIунтIа, чимус ва оьчIула (цикорий) кувннил чIарав кув душиврия, мюнпат бакъа, зарал бакъассар.
— Кьая ва кресс-салатгу бакьайссар кувнницIун кув.
— Мюрш хъюрув, шагьнал хъюрув, пасттан, къарпуз, бадуржан, къавахъ ва помидор кувнничIан кув гъанну дургьуну хъинссар.

Къахъинсса «чIаххул»

— Нувщи гьивчул мурхьирдачIан гъанну бувгьуну къахъинссар. Гьивч биллалисса ппурттуву нувщуйн къамюнпатсса асарду биллалиссар. Нувщулгу гьивчул мурхьирал азот ва фосфор лялиян бавриву дайшишру дуллалиссар.
— Нувщун цилла дазуй мукунма къаххирассар нисварти, къавахъ, помидор, репа, сельдерей, кьая.
— Хъюрув (цуми дунугу) къа­хъинссар чимусул чIарав дургьуну.
— Мукунма кувннил чIарав кув къахъинссар бувгьуну калан, помидор ва кьюнукьи.

Нувщул ххуйсса бакIлахъия хьуншиврул

Цавайннал нувщи хъюруксса бикIай, гайминналсса – гьивчуксса, духьунссар мунил цилла кьюлтIшивуртту. Хъунисса ва авадансса нувщул бакIлахъия ласавриву кумагрансса цаппарасса маслихIатру къачIяву хьунссар. Буккира, дакIний битира.
— Нувщи бугьан аьркинссар, аьрщи 10 см. куртIшиврий 7 градусрал гъили ларгун духьурча. Мунияр ларайсса гъилишиву духьурчагу, хъиннува хъинссар. Нувщи дахьва бувгьусса ппурттуву аьрщи цуксса гъилину дурив, муксса хъинссар.
— Цавайннал бугьайсса нувщуйсса цалчинсса кIурхру ритлан бикIай, хъиривми анаварну «чантI учиншиврул». Му къааьркинсса давур, цанчирча буссар нувщул журарду муния махъ кIурхру дурагу къадуккайсса ягу мискинну ду­ккайсса. Бугьайсса нувщуйх дуккан бучIиссар «Экосил», «Эколист», «Эпин» цIарду дусса препаратру- стимуляторду.
— Цавайннан ххирар нувщи, агарда ми хъунисса бухьурча, кIи-шан бувхъун бугьлан. Мукун къатIайлассар. Дяркъусса ва хъартусса аьрщараву кIибувхъсса нувщи бюхъайссар аьянгу.
Ягу ми букъавхъун къабучIину бухьурча, бухъияра бугьан 10 гьантлул хьхьичI, кьувкьусса кIану кьакьансса, мичча къат дакьинсса чIун личIаншиврул.

— Нувщун гьава ххирассар, мунияту куртIну бугьлан къааьркинссар. Агарда аьрщи кьянкьасса духьурча, гьассар 5 см. куртIшиврий бугьарчагу, куклусса, зирзуну нанисса духьурча – 8 см. куртIшиврий.
— Нувщущал архIал ца ххунтIуллуву шагьнал хъюрув ягу щюлли (лухIи) хъюрув дургьуну хъинссар. Хъюруврал нувщул къатIа, мунин цинма зарал къабуллай, ишла бувайссар дайгьузаннуну, мунищала архIал хъюруврал мархраву «зузиссар» нувщун хъунмасса мюнпат бусса бактерияртту, цалгу азот нувщуща лаласун шайсса журалийн буцлацисса. Мунийн бувну аьрщи, чIукьа дурккун, зия циван хьуви, азотрал дучлай, хъиннура ххуй хъанахъиссар.

— Нувщун ххирассар щин. Мунияту нувщуйн чIяруну щин дутIлан аьркинссар, амма къатIравун цавунна дакъача, нувщи бувгьусса гьаллулувун. Миккугу ялув бавцIуну бикIияра нувщун аьркинссаксса минерал оьргъашивурттал – азот, фосфор, калий.
— Бюхълай бухьурча, чIун-чIумуй баххана буллалияра нувщи бугьлагьисса кIанттурду. Агарда нувщи цава-ца кIанай мукьилчингу-ххюлчингу бугьлай бухьурча, мунил бакIлахъиягу лащинсса дикIантIиссар.

ХIадур бувссар
Бадрижамал Аьлиевал