АхъницIунсса маслихIатру

Буллугъсса хьуннав авгъуст барз

[dropcap]К[/dropcap]Iулвагу бакъа, бувкIунни август барз, гъигу, муданна кунна, бурувгун-буруганнин, лагавай дур. Август барз гъинтнил ахирданун ккаллинугу, ахъаву, дачардай дуллалисса давурттал чулухаавадансса барз бур: дургьумур датIлатIисса, кIинттулнинсса луртанналсса буллалисса, мунищала архIал бачIва хьусса марсрай цIу-цIусса затру дугьлагьисса.


Кьимат бищун хьунтIиссар

Агарда зула ахъуву, дачалий цимивагу журалул нувщи бувгьуну бухьурча, бивххун махъ ми личIи-личIину ябувну хъинссар, мунийнугу зуща нувщул гьарца сортран кьимат бищун хьунтIиссар – ялунчIилнин цумур жура бугьан бурив, цумуния махъаллил хьун бурив кIулну бикIаншиврул. Цава ца сорт шанна шинаяр ххишалану бувгьуну къахъинссар.

Нувщулгу температура гьаз шайсса дур

Августрал дязанния тинмай бучIиссар ччясса гьаннарал нувщи бихлай байбишин, гъараллу лачIлай дайдишиннин. Фитопатологтурал (ххяххиярттал азардалсса бувайсса пишакартурал) тIутIимунийн бувну, гъараллу чIярусса чIумал, нувщигу, инсан кунма, бявкъу-гъили шайсса бур, гриппрал чIумал инсаннал кунна, мунилгу температура гьаз шайсса дур, мунийсса ссихIирал ккутIру (яру) дащайсса дур ва ми бугълил хъанан бикIайсса бур, хъиривгу – аьллай. Муниятугу нувщи аьрщи ва гьава кьавкьун бунува бивххун хъинссар, цуппагу – чIатIухнияр, хьуллух.

Марганцов­калулгу пурх уча

Августрай «дюхъайссар» фитофтора тIисса цIанилусса азар, хаснура хъавтусса, бявкъу­сса гьантрай. Мунинсса багьанану хъунмурчIин хъанахъиссар гьавалул температура лагь-лахъ хъанахъаву, дяркъусса хьхьем.
Му азарданул цалчинсса лишанну хъанахъиссар ххяххияр­ттал, мисалдаран, помидорданул, чIапIайсса цIансса, помидорданий цайрасса михак­рангсса ттангъри. ЧIапIив цал хъахъи лагайссар, яла кьакьай­ссар, помидор цирда тIурча, дукан къашайсса даражалийн дагьайссар. Азар дикъарну къадарцIухьурча, хIарачат буван аьркинссар ххяххия, бакIлахъия ххассал дуван. БакIрайва ххуй­сса кумаг шайссар марганцовка ва лаччи хIаласса раствордания: лаччуйн кIирисса щин дуртIуну, ялун за ларкьуну, диртун ца­ппарасса хIаллай, диргьуну, ялун щин ва марганцовкалул растворгу дуртIуну, миннул пурх учин аьркинссар ххяххиярттайн.
Шикку тартнакIлиягу кумаг шайссар. ТартнакIлил (кефирданул) пачка кIира хьхьу-кьинисса бивтун, щинал бадралувух хIала бувну, пурх учин аьркинссар.
Мукунна хъинссар луххал щингу: щинал ца литIралуву луххал 300 грамм дяххан дурну, ххяххиярттайн пурх учин аьркинссар.
Хьхьурду дяхълан диркIун махъ, къяртрайсса помидорду рирттуну хъинссар, хIатта ди­къармигума, гъилисса кIанай дияннин диллай дитан.

ГъангъаратIи ккуччу буван къабучIиссар

Августрайгу, мунияр гихунмайгу дачниктал талайнма бикIай колорадуллал гъангъаратIущал. Амма дакIний битияра колорадуллал гъангъаратIи ккуччу буван къабучIишиву, мунил кьункьайн цаймигу бучIайшиву.

Мюрщими хъуни хьуннин кьабитангу бучIиссар

Августрай нувщи щаллуну къабивххун, бучIиссар мугъаятну къатIлул тиха-шиха аьрщи дирххун, хъуни-хъуними нувщи бувккун, мюршминнул ялун аьрщи диян дурну, хъуни хъанан кьабитангу.

Дугьира цал ялагу щюлли уртту

Августрай бучIиссар бачIва хьумур марсирай цIунилгу дугьан щюлли уртту, пекиннал калан, гьумалаккиж (кресс-салат), чIапIал салат, горчицалулми чIапIив, чIикIунтIа, лухIи кьая, щюлли чимус, хIатта ччяни ххяххайми журардал нувщигума. ЦIуну бувгьусса марсрал ялтту мюршсса нухьхьал ягу цIуцIалттал (опилкарттал) къат дурну хъинссар, цилгу аьрщаравунсса гьава буххан ва мивусса хъатру дуруччин кумаг буллантIисса. Агарда гъараллу дакъасса гьантри бухьурча, хъамамабитару цIуну дургьумунийн щин дутIлангу.
Августрай бугьан наними гьаннагу марганцовкалул щинаву цаппарасса хIаллай бивхьуну хъинссар, ччяни ххягу-ххяххан ва личIи-личIисса азардаягу бурувччуну бикIан.

Нухьхьал къатгу хъинссар

Августрай каландалийн багьай оьнцIул-шатри (слизни). Ми махъаллил баншиврул, каландалул лагмасса аьрщи дирххун, кIукIлу дурну, лагма мюрш дурсса нахьлил къат дурну хъинссар.
Августрай чIалну батIайсса каландалийн диялну щин рутIлангу аьркинссар.

Аьрщи азотрал дуччиншиврул

БакIлахъия дартIун, дачIра хьусса аьрщарай хъиннура хъинссар сидерат-уртту (щюлли оьргъашивуртту учай вайннуйн) дургьуну (люпин, люцерна, горчица, рапс, масличная редька, шанчIапIи), ялунчIилнин му дигьалаганшиврул, аьрщи азотрал ва мюнпатсса цаймигу затирттал дуччиншиврул.

Нисварти къашавай къахьуншиврул

Августрай нисварти чIявуну бугьай «мучнистая роса» тIисса азарданул (иникьаллул куннасса ттангърал буцIайссар чIапIив). Му азар дусса ххяххиялул чIапIив кьавкьун, зия хьуну лагайссар. Му азардануя ххуйсса кумаг шайссар ахъуву дурцусса цIинцI-урттуя дурсса щинал: урттурал бачIи бадралийн кIирисса щин дуртIуну, кьалакьигу ларкьуну, кIива гьантлийсса щинавусса уртту цивура цирда хьамаран дизлай диртун, диргьуну, мивун марганцовкагу дирчуну (урттурал щинал ца литIралийн ца грамм марганцовкалул хIисавну), пурх учин аьркинссар нисвартуйн.

Р.S. Яла-яларив, дакIний битияра даву, хаснура дачалиймур, тачIав къуртал къашайшиву. Мунияту, гьашинусса гъинтнил махъва-махъсса зуруя биялну неъматгу ласлай, хъамамабитари мурхьирдал ххютулу ва миннул щурщулухун бигьалагангу. Буллугъсса август хьуннав!

ХIадур бувссар
Бадрижамал Аьлиевал