Хъахъи къур (чулу къур) яла машгьурми ва инсаннал чурххан яла мюнпат буми ахънилссаннувасса ца дур. Муниха къуллугъ бувангу захIматсса иш бакъар,агарда къурун ххирасса, инсаннан цаннагу захIмат дакъасса, амма чара бакъасса, шартIру щаллу дуварча. Ххуйсса къурул бакIлахъия ласун къазахIматри, амма, мунищала архIал, къурул дур цилла хасият, цилла тIалавшиннарду.

Къур дугьайсса чIун

Апрельданул 15-нния майрал 15-нин.
— Щала июньдалий бюхъан­тIиссар, чан-чанну тIий, дукралун аьркин хьусса чIумал, дахьва къалип букIлакIисса къур ритлан. Шикку кIива мурад цал архIал щаллу хъанахъи­ссар: кIулсса куццуй, къур, дугьайни, цуксса хIарачат булларчагу, ццунну ххярххун дачай ва ми аьрщарал ялун лирчуну махъ ххялтIа дуккан дан багьай, му давугу цал дурну щаллу къашай.

 

Мукун, махъра-махъмур ххялтIа дуккан даву бучIиссар июньдалий дуван, махъсса къургу дуч хьуну, щаллуну хъуни хьун, ххимургу мюнпат буну ишла дуван. Августрай тIурча, зул ичIура дикIантIиссар диялсса дир­сса къур.
Майрал 15-нния июньдалул 10-нин.
— Ва чIумал дургьусса къурул бакIлахъия зу датIинтIиссар сентябрьданул ахирданий, кIинттулнин дукьаннугу.

* * *

[pullquote]Къурул личIисса авара къабикIайссар цурда дугьаннин мура аьрщарай ххяхлай диркIмунил ялув. Мукун бунугу, къур дургьуну хъинссар муниннин нувщи, чимус, помидор, нисварти, шагьналлачIа, хъюрув дургьуну диркIсса кIанай.[/pullquote]

Къурул хъинсса чIаххулли чимус ва лаччи, вайннул кьункьая нигьа бусайссар къуруйн багьайсса зиянчитал. Къурувух хIала-ккаланугума, хасъсса низамрай, бувгьуну хъинссар чимус.

* * *
Къур мадугьари ми цирда дукIурагу дургьуну диркIсса кIанттай, хIатта цаппарасса шиннардийгума. Мукунна мадугьари накьлил уртту дургьуну диркIсса кIанайгу.

* * *
Къурул гьанна бувгьуну, ми аьрщарава личиннин хъунма­сса хIал шай (14-20 гьантта), ва ми цал архIалгу къаличай. Мунинсса багьанану хъанахъи­ссар къурул гьанналувусса эфир масларду, цалгу, къурул гьанналувун хъатру духхан къаритлай, гьанна пурш лахъаврин ва ххяхлахаврин дайшишру дуллалисса. Гьанна ххяхлай байбишайссар цалла ялувсса къатурдийсса ми эфир масларду щинал дяххан дурну махъ. Хаснура ва даву лахъи лагайссар, щин къарутIлай, гъараллу дакъа, аьрщи кьаркьсса чIумал. Муниятугу къурул гьанна бугьан нанисса аьрщи хъатан дуван аьркинссар. Мукунма бугьан хьхьичI гьанна цивппагу хъатан бувну хъинссар, хасъсса низамрай, кьяйдалий.

* * *
Къурул бур мюршсса, куклусса гьанна. Мунияту, ми бигьану, ццун къахьунну бугьан бюхъаншиврул, дур цаппарасса кьюлтIшивуртту. Масалдаран, къурул гьанналул ца чяйлул къуса хIала дувара къундалул ца стакандалувух, рищара ми аьрщарал 10. кв. метралийх.

* * *
Къурун ххирассар чани, щин, кIукIлусса аьрщи, оьргъашиву. Мунияту къур дургьуну хъинссар чаннай, ссалчIав ххют къадагьлагьисса кIанай, кIукIлусса аьрщараву. Кьянкьасса, ларсса аьрщараву дургьусса къур хьунтIиссар къуркъутисса, дюкъарчIусса, даркку-шарккусса, тIингу къа­тIааьнсса.

* * *
Къурул кIурхру лирчуну хъунма хIал къавхьуну миннул лагмасса аьрщи, кказа буллалисса кунна, мугъаятну сукку-кьютIу дурну хъинссар. Ва давугу дарщусса кьини, ахттакьуннай дурну хъинссар. Дарусса кьини къурул кьанкь хъиннура ярк шайссар, му кьункьайн бучIайссар къурул зиянчитал.

* * *
Бугьлагьийни чIяву хьуну лякъайсса къурул гьанна ххялтIа буван аьркинссар кIурхру дурккун цаппаралийла. Цалчин ххялтIа дуккан дуллалийни къурул дянивсса манзил битан аьркинссар 3 см., кIилчин – 5 см.

* * *
Къуруй кказа буван бучIину бур кIилва-шамилва. Цалчинма-цалчин – къур ххяхлан диркIун, мунил цалчинсса чIапIи хьуну 10-12 гьантлувун. Къур цурда хъунна хъанан диркIун махъ диян дурсса аьрщарал кумаграйну му щюлли лагавриягу дуручлачиссару.

* * *
Къур ххяхлай, ялун лирчуну шанна нюжмар хьуну махъ дуччин дуван аьркинссар азотрал оьргъашиврул, ялагу шанна нюжмар ларгун – фосфорданул-калийрал оьргъашиврул.

* * *

ИчIурами оьргъашивурттава къурун бакьайссар лах. Му бучIиссар къур дугьан нанисса гьаллурдавун зурзу бувангу, бучIиссар къур дургьуну, ххяхлан диркIун махъ ялтту луххал щин дутIингу (щинаву лах бассан бувну). Калийрал оьргъашивурттаву лах ккаллийссар ца яла хьхьичIунмунин.
Вава кьяйдалий бучIиссар аьнакIал ппалатусса оьргъашиврулмур ва шинну хьусса паралмур щин хIадур дурну дутIингу.
ЧIун къаларгсса, дахьва хьусса пара тIурча, заралссар къурун.

* * *
Къурун ххирассар къунгу. Къур дугьан нанисса аьрщарайн бичияра гьарца кв.м. 5 ккило къундалул хIисавну.

* * *
Къурул къаоьккину духIайссар кIиришиву, щин дакъашиву, амма, мукуннугу, лагмасса аьрщи бюхъавай хъартна хъинссар, мунийн хъар шайссар къур щинал ва нацIушиврул дурцIусса душиву.
Щин дихьлан аьркинссар личIлулну, мугъаятну, цанчирча, щин чIяру хьурча, къурул куц зия шайссар, ми кIидухъайссар. Чан хьурча – сок чансса, къанахIусса шайссар.

* * *

Къур дихлан 10-хъул гьантрал хьхьичI къуруйн щин дурагу къадирхьуну хъинссар.

* * *
Къур дихланннин тIурча, аьрщи чан-кьансса хъатан дурну хъинссар, къур диххан бигьану дикIан ва ми ххуйну яхьуншиврул.

ХIадур бувссар
Бадрижамал Аьлиевал