Зунттурдал ябувссар буттахъулгу, ябувантIиссару жувагу

7gaz_11Ккуллал райондалул муниципал сакиншиндарал бакIчи Сулайманов Сяид ХIасниевичлущалсса ихтилат

Сяид ХIасниевич, цукун ларгри 2015-ку шин, вилва пикрилий?

— ДукIусса шин экономикалул ва финансирттал чулуха ссу­ссукьусса хьуну диркIхьурчагу (Американал ва Европанал хIукуматирттал жунна цалла хъус къадахланну тIисса санкцияртту баян баврийн бувну), оьккину къаларгунни. Ххаришиву ци дур учирча, ларгсса шинал лахъишиврий Ккуллал райондалий агьалинал аьчухшиву лиян дувансса царагу зиянлугъ къархьунни. Барчаллагь хъунмасса полициялул ва законну дуруччай идарарттан. Ккуллал райондалул инсантал, цалва къатта-къушлилссагу буллай, хIукуматрал тIалавшиннардугу биттур дуллай, паракьатсса оьр­мулий яхъанай бивкIунни. Вай гьарца затру ххуй чулий хъанай бивкIссар, пикри бувну, шаттирал хъирив ша ласлай, цалла даву дуллай бивкIшиврийн бувну райондалул администрациялул зузалтращал шяраваллал бакIчиталгу. Муниципал сакиншиндарал зузалт, учительтал, культуралул пишакартал, библиотекарттал зузалт харжру цила чIумал ласлай бивкIссар. Чув-дунугу чIал хъанахъишиву диркIхьурчагума, му ишгу хъанай бивкIссар цила чIумал аьркинсса документру идарарттал бухгалтертурал дузал къабуллалаврийн бувну. Ми диялдакъашивуртту итадаркьусса пишакартал танмихIрайн кIункIу бувсса кIанттурдугу хьу­ссар.
Шин бигьасса дакъая, амма жу хIарачат буварду, захI­матшивурттал ялтту ччангу лавсун, Дагъусттаннал БакIчинал ва ХIукуматрал тIалавшиннарду биттур дуван. Гьарца зат жунма ччисса куццуй къашайхха, налогру дузалну къаратIин хъанахъисса ишругу бия. Бия мукунма бакIрайн багьлай КФХ-дай, таксса инсантурачIа зий бунува, харжру ласлай бунугу, налограл инспекциялий сияхIрайн къалавсунма зузисса инсанталгу. Жу вайннан бувчIин буллалиссару, укун зузисса инсантал пенсиялийн бу­ккайхту, пенсияртту бакъа, ягу чанну бикIантIишиву. Мунил пикригу инсантуран цанма буллан багьлай бур.
Циняв жущара хьусса диялда­къашивуртту жу сияхIрайн ларсъссар, мукьахуннай ми жула даврия арх дулланшиврул.
— Ци-ци агьамсса ишру хьур дукIу Ккуллал райондалий?
— Ларгсса 2015-ку шин на кIицI давияв райондалий яхъанахъи­сса инсантурал дакIурдиву ватан ядуван багьлагьишиврул чулийнмайсса пикрирду чантI учин буван бювхъусса шин хьушиву. Инсантал гъирарай гьуртту хьунни Ххувшаву ларсун 70 шин бартлаг­лагисса байрандалийн дуллалисса хIадуршиннарттавух бакъагу, цурда байрандалувухгу. На жулва жагьилтурахь хъунмасса барчаллагь тIиссара. Жу хъинну чIярусса социал зумунусса, жяматийсса давурттив дуварду: «Жу Ххувшаву ларсминнал бусравсса хъиривмиру», «Ххувшаву ларсъсса саллатIнал къатта», «Ххувшаврил багъ», «Ххувшаврил вацIа», «Хъамакъабитулул луттирал ххуллу». Хъун дяъвилуву гьуртту хьуминнан ва ветерантуран дуллуссар, шаппа-шаппайн лавгун, Ххувшаву ларсун 70 шин шаврин цIа кусса медаллу. Щуну-Зунттул лахъшиврий райондалул жагьилтурал бивщуссар Берлиннай бивщуну бивкIсса ттугълил копия. Циняв вай давурттив ва цаймигу дурссар райондалул Жагьилтурал центрданул кумаграйну, волонтерталгу гьуртту хьуну, циняв райондалул школардал дуклаки оьрчIругу, жагьилталгу ца хьуну.
Хъинну кIанийн дуртун хьунадакьин бювхъунни райондалул хъунмур шяравалуну хъанахъисса Ваччав Ххувшаврил кьинилун хас дурсса байран. Ва кьини Ваччав­сса майданнив тIиртIуссар кIийла СССР-данул Виричу хьусса АхIмад-Хан Султаннун хас дурсса гьайкал. Вара кьини тIивтIуссар Ккуллал райондалул Вирттаврал аллея. Майрал 9-нний ЧIяйннал шяраву тIиртIуссар СССР-данул Виричу ЦIаххай Маккаевлун хас дур­сса стела-гьайкал. Майрал 9-нний 14-рагу шяраву хьуссар Ххувшаврил кьинилун хас дурсса байранну, тяхъашивуртту. Октябрь зуруй 1-мур ЦIувкIуллал шяраву, МахIачкъалалив, Каспийскалий гьарта-гьарзану хьу­ссар АхIмад-Хан Султан увну 95 шин там хъанахъаврин хас дурсса тяхъашивуртту. Ваччиял шяраву 1-мур сентябрьданий тIивтIуссар уттизаманнул гьарца хIаллихшиннардал дузал бувсса цIусса школа. Октябрь зуруй Хъювхъиял шяраву дурссар фольклорданул зумунусса «Авадан» фестиваль. Ва фестиваль ххал дуваннара тIий, увкIун ия жучIана Аьрасатнавух цIа ларгсса кинопутешественник Михаил Кожухов ва ялагу 10 москавуллал журналист. Вайннал бувсъссар жулла культуралия Аьрасатнал халкьуннахь. Ялагу, вивх сий дучIан дурну бакьин бувссар Ваччавсса Аьрасатнал халкьуннал аслийсса культуралул центр. КIицI дурсса байраннавух, тяхъашивур­ттавух гьуртту хъанай бивкIсса райондалул жяматрал ккаккан бунни цивппа Ватан ххирасса, мунил цIаний цала аькьлу-кIулши щурущи дуван бюхъайсса патриотътал бушиву.
— ЧIявусса инсантал бурив райондалий давурттив дакъасса?
— Ттун инсантал зузиминнайх ва къазузиминнайх бачIлачIаву къатIайлану чIалан дикIай. Инсантал буссар зун ччисса ва зунсса кIантту ляхълахъисса, ялагу буссар цанма цукун-бунугусса къуллугъ булуннин ялугьлагьисса. Дагъус­ттаннал БакIчинал «Зунттаву даву дакъасса инсан икIан къабюхъай­ссар!» тIисса махъру на тIайлассар тIиссара. Январданул цаннийнин 2016-ку шинал райондалий дур 1587,8 гектар хъу дугьайсса аьрщарал. Вай аьрщарая дукIу гъайувкуну дия дурагу 387 гектар. ЛирчIми кIура дарну дур ххалазаннайн. Ятту-гъаттара ябуллан ччиманан хIалурду ччиссаксса дур райондалий. Зун ччима зий ур, хъу дугьлай, ятту-гъаттара ябуллай, ичIаллил лелуххантраха зий, нагь-нис дуллай. Зунттурдал зунттал инсантал тачIав ккашил хьун къабивтссар. ХIасил, къуллугъ булуннин къаялугьлай, зун ччиманаща зун бюхълай бур. ЧIунну цайми дуркIун дур, бакIравусса пикри баххана буллан багьлай бур.
— Ятту-гъаттара ябаву да­къагу, ялагу ссаха зий бур инсантал?
— Цалва бюхъулух бурувгун, райондалий инсантал дахху-ласу дуллалисса, ттучанну тIитIлатIисса, такну канил давурттив дуллали­сса бур. Жу муданмагу мукунминнал чул бувгьуну буссару. Миннан хIаллихшиннарду щаллу дуван, чIарав бацIан хIадурссару. Амма дуллалимур дуллан багьлагьиссар законнайн бувну, дагьайсса налог­ругу дуллай, налогирттал инспекциялул сияхIрайгу бавцIуну. Законнал ялтту ччан ласлан бюхълахъи­сса шинну махъ лирчIссар. Законну биттур дуллай, гайннущал дусну уманан оьрмулувугу тIайлабацIу буссар.
— Бурив райондалий, шагьрурдая бувкIун, ший къатта-къуш сакин буллалисса инсантал?
— Бур мукунсса инсантал. Архну гьан циванни, Ккуллал райондалул вивсса политикалул отделданул бакIчи Шамххал Хизриев, МахIачкъалалив къатри ва давугу дунура, цала СумбатIуллал шяравун зана хьуну, къатригу дакьин дурну, къатрал «зеленкагу» бувну, налогругу дуллай, ичIаллил хозяйствагу дачин дурну, шагьрулий яхъанахъисса цалва оьрчI-душ дузал буллай ур экологиялул чулуха марцIсса дуканлугъирттал. 2-мур ЦIувкIуллал шяраву, учин бю­хъанссар, бакъассар цавагу левкьсса къатта-къуш. Цивппа шяраву яхъа­нахъиминнал цала бутта­хъал къатри бакьин бувну, гъинттул бучIайссар душ-оьрчIащал бигьалаглан, отпускар­ттай. ЦIущарнивгу бур бухми къатри бакьин буллали­сса, цIуну буллали­сса инсантал. Вайми шяраваллавугу махъсса шиннардий, чансса бухьурчагу, бур бухми бакьин буллай, цIуссагу буллали­сса инсантал.
— ХьхьичIсса шиннардий райондалул администрациялул зузалт хьунабакьайсса аьдат дикIайва шяраваллал жяматирттащал, гайннал буруккин­тту цукунсса бурив, ссаяту рязину-къарязину бурив кIул буван. Утти райондалийн шяраваллал бак1читал батIаврийну дузалшиву хъанахъиссарив? Винма ва иш цукун чIалай бур?
— Дуссия мукунсса шяраваллал жяматирттащал хьунабакьайсса аьдат. Му ххуйсса аьдат дия. Мунияту утти февральданул 12-нния байбивхьуну, занантIиссар администрациялул чулухасса вакилтал шяраваллавух, жяматирттащал хьунабакьлай. Вай хьунабакьавур­ттай ххалдигьлантIиссар Да­гъусттаннал БакIчинал Дагъусттаннал Халкьуннал Мажлисрал депутатътурайн тIайла дурсса Рисалалува­сса тIалавшиннарду шяраваллал бакIчитурал щаллу даврил ма­съаларттугу, цайми шяраваллал буруккинтту ххалбигьлагьисса хьунабакьавурттугу.
— Жулла райондалий бур лахъан-бучIан бигьасса Щуну-Зунтту. КъахьунтIиссарив кIийн, Республикалул туризмалул агентствалущал кьутIи чирчуну, маршрут хIасул дуван? Ттун кIулссаксса, Ваччав буххай ура «Гостевой дом». Шиккугу мукьа-ххюя инсаннансса даву хьун­ссия. Ина цичара ва иширайн?
— Щуну-Зунттуйн туристал занантIишиврия жу 2014-ку шинал кьутIи чирчуссия Дагъусттаннал туризмалул министерствалущал. Ва кьутIи дакъагу, «Джага» тIисса Дагъусттаннал туризмалул фирмалущал дуссар кIава Щуну-Зунттуйн лахълансса маршрут тIитIинсса икьрал дурну. Аьрасатнал телевидениялул ккаккан дувайсса «Клуб кинопутешественников» телепередачалул бакIчи Михаил Кожуховлущал икьрал дур­ссия апрель зуруй жучIанма туристал бучIантIишиврий. Ми балчантрай Щуну-Зунттуйн ла­хъан буван жугу бакIрайн лавсъссия. ХIасил, ва чулухуннайсса давурттивгу чанну духьурчагу най дуссар. ЧIаланссар гания гихунмайгу.
— Ларгсса шиннардий Ва­ччав инвестортурал нагь-нис дувайсса, дикIуя консерварду дувайсса предприятия дуллантIишиврия хавар бикIайвахха, му ссайн бивссар?
— Дуссия мукунсса икьрал. Амма, экономикалул ишру ссу­ссукьу шаврийн бувну, жучIанма бучIан ччай бивкIсса инвестортал цалсса ма­хъаллил хьунни. Мукун бухьурчагу, жу жучIана учIан ччисса инвесторнан аьркинлугъ дузал дуван муданмагу хIадурну буссару.
— Утти, Аьрасатнаву, Да­гъусттаннай хьуннав, экономикалул чулуха гуж-хуж зузисса инсантуран харжи булларча бакъа, ваца гьарца зат дарцIуни кунна­сса иш-тагьар дур. Ина ци чинтIиссия Ккуллал райондалул жяматрахь, цалва къатта-къушлил дуланмагъ ссуссукьу къахьун дитансса маслихIатрай?
— Аьрасатнал ва жулла Республикалул экономика захIматсса ххуттавун дагьсса барзру най бур. Мунил ссуссукьушиву диллали­ссар жулла райондалул бюджетрайнгу. Амма щябивкIун аьтIун жунма къабагьлагьиссар. Ххал дуван багьлай бур райондалул вив цумур чулийннайсса давурттив лябукку бусса ду­ссарив. СияхIрайн ласун багьлай бур райондалул вивсса циняв къатта-къуш, инсантурал канихьсса, заллусса хъуру, лухччив, вайннуяту налогру ласуншиврул. КьюлтIсса зат бакъар, бакIлахъия ласайсса, гъайучайсса хъуру ххалазаннайн дуккан диртун дур. Вайннул заллухъруннахь бакъар цалашиврий душиврул чагъарду( «зеленкартту»). Дуланмагъ дуллан ччай бур, налогру дуллан ччай бакъар! Мукун бикIан къабучIиссар ва къабикIантIиссар. ХIукумат инсантурал дуллалисса налогирттал «ччаннай» дарцIуну душиву – му кIулсса зат бур. Му бакъагу, ттун Ккуллал райондалул жяматрахь учин ччива: Ишла дуллалияра жулла райондалий дусса тагьарду зула къатта-къуш бакI буккан буван. Дугьлагьияра хъуру, ябуллалияра гъаттара, ичIаллил лелуххант ва цаймигу затру. Аллагьналгу кумаг бувайссар ссахха-унугу зузиманан. Жулва зунттал ябувссар бутта­хъулгу, ябувантIиссару жувагу!
Ихтилат бувссар
ХIажимурад ХIусайновлул