Занная ливксса гьунар

10_16foto_4Сурат дишаврил магьирлугъ на ккалли дувара ца цинналусса дунияллун. Му магьирлугъраха зузисса халкьгу, циваннив къакIулли, ттун лащай пилча щуну, цукуннив ца караматсса чани лахъан бан шай­сса ссихIирчитураха.
Уттигъанну Ярагъскийл цIанийсса кIичIиравусса ДГПУ-рал худграфрал факультет бусса корпусравун буххайхтурив, мяйжаннугу мукIру хьура художниктурал дуниял ляличIисса, цанна дакъа дурчIин къабигьасса дуниял душиврий. Вузирдал вайми факультетирттах бурувгун, шивусса рухIгу, ссихIгу, студентътурал ва преподавательтурал тIул-тIабиаьтгу, цаннащал ца буллалисса ихтилатирттал иминшивугу личIисса дур. Шивун на бучIаврил сававгу укунсса хьунни.
Вай интдайдихьулул гьантрай оьрмулул 80 шин хьунтIиссар жула цIа ларгсса художник Хайруллагь МахIаммадович Кьурбановлун. Ттунгу ччан бивкIунни, художникнащал хьунабавкьуну, ванащал гьарта-гьарзасса ихтилат буван.

Залму АьбдурахIманова
Хайруллагь Кьурбанов ккаллину ур инсаннал сурат дишавриву ца яла магьирсса ва ка усттарсса художникнан. Ванал канила дурксса ца яла машгьурми суратирттан хIисавссар Апанни Къапиевлул, Олимпий чемпион Аьли Аьлиевлул, Гъази-Гъумучиял Щайх-Жамалуттиннул ва цаймигу хьхьичIунсса тарихий­сса инсантурал суратру.
Увну ур художник 1939 шинал мартрал 19-нний ХьурукIуннал шяраву. Хъунмасса Буттал КIан­ттул цIанийсса дяъвилийн ппу лавгсса ппурттуву, чIаххуврайсса Гъумук даву дуну, вайннал нину, оьрчIругу бувцуну, тийн бивзун бур яхъанан. Ппу дяъвилия зана шайхту, Гъумуква къаттагу лавсун, тиккува миналул хьуну бур.
Гъумучиял школагу къуртал бувну, Хайруллагь хIалану ацIния арула-мяйя дуклаки оьрчI лавгун ур Бакуйн Навтлил институтравун буххан. Цаннанмагу тIайлабацIу къавхьуну бур му аьрххилийгу. Ванащал архIал тихун лавгун ивкIун ур, аьпа биву, Иззат Аьлиевгу. Му диркIун дур 1953 шин. Бакуй­сса цала уссурссунначIа авцIусса Хайруллагьлун даву хьуну дур тиккусса ца типографиялий. Зузи­ссаксса хIаллай оьннасса чIумал ваний-таний щекьирах, кьаландалух суратру дихьлай икIайсса ивкIун ур. Типографиялувун буххайсса, бучIайсса азирбижаннал художниктуран жагьилнал пагьму хIисав хьуну, маслихIат бувну бур цала тиккусса И.Е. Репиннул цIанийсса Бакуйннал художествалул училищалувун дуклан уххан. Мугу къуртал бувну, лавгун Ленинградрайн, дуклан увххун ур И. Репиннул цIанийсса Живописьрал, скульптуралул ва архитектуралул институтравун. Ватандалийн зана хьуну махъ зий ивкIун ур М.А. Жамаллул цIанийсса Дагъусттаннал художествалул училищалуву. Мунияр махъгу, 1971 шиная 1997 шинайннин, Дагъусттаннал Художниктурал союзрал председательну ивкIун ур.
Ва къуллугърай зузи­сса ппур­ттуву Хайруллагьлул хIа­рачат­рацIух Дагъусттаннал педагогикалул институтраву тIивтIуну бур художествалул ва графикалул факультет.
Ва хъанахъиссар АьФ-лул Художниктурал союзрал вакил, ДАССР-данул искусствалул деятель, Дагъусттаннал халкьуннал художник ва Аьрасатнал лайкь хьусса художник. Мукуна лайкь хьуссар ХI. ЦIадассал цIанийсса республикалул премиялун, «Дружбы Народов» ордендалун, «За доблестный труд» ва «Ветеран труда» медаллан. Хайруллагьлул ва ванал кулпат (вагу художник) Галина Пшеницынал хъуни бувну бур шама арс: Ярослав, Арсен ва МахIаммад-Аьли. Вайннаягу бивзун бур кIия оьрчI ва шанма душ. Арсурвавралгу, нитти-буттал творчествалул ххуллийх лавгун, художниктурал пишарду язи бувгьуну бур. Яхъанай бусса бур Санкт-Петербурглив, чIявуну цалла даврицIун бавхIуну лагайсса бур чил хIукуматирттайнгу. Ярославлул хъуннасса дахIаву дусса дур Американаву хьхьичIунсса галереярттащал. Дянивма арсналгу даврил ялув учIа-лагайсса чIаххуврайсса Финляндиянаву цува заллусса къатта-къуш бусса бур. ЧIивимагу Санкт-Петербурглив ялапар хъанай усса ур.
Ванащал хьунабакьин икьрал дурсса кьинигу Хайруллагь ттун лявкъунни художниктурал коми_ссиялувух гьурттуну цанма ххира­сса худграфрал факультетрай заочный отделениялий дуклакисса студентътурал дирхьусса суратир­ттал ккаккиялий. Оьрмулул вайксса шинну хьурчагу, ва факультет­райсса студентътурал ва коллегахъал дяниву ва ур ца яла бусравма ва хIурматрайма преподаватель ва пишалул усттар.
— Хайруллагь МахIамма­дович, ина ура чIярусса суратирттал автор-порт­ретист, живописец. Рес­публикалул художествалул магьирлугъраву ца яла хьхьичIунма художник! ЦIана ссаха зий ура?
— Гьашину республикалий оьр­мулул юбилейрду кIицI лагантIисса цаппара художниктуран хасну Художниктурал союзрал залдануву дувантIиссар жул суратирттал выставкарду. Нава тIурча, мудана куна, ва ттулва факультетрай зий ура, ттунма кIулмур жагьил­сса художниктуран лахьхьин буллай. Ссаха зий ура учирча, цIана, цIуллу-сагъшиврул хIал сававну, хьхьичIва куна, суратру дихьлай акъара. Амма махъппурттуву хъинну машхул хьуну ура уттизаманнул магьирлугърахун – компьютерный графикалухун. Мугу мура творчествар, так компьютерданул мониторданий дувайсса. Ва уттизаманнул художниктурал дяниву хIакьину ца яла тIалавмур ва ишламур творчествалун ккаллиссар. Мура живописьран, графикалун ккаллийссар, так цифровой техникалул каширду ишла дурсса. Ми суратру на интернет­раву халкьуннал дянивсса гру­ппардаву тамашалун дуккангу дувара цал-цал. ЛичIи-личIисса чил хIукуматирттаясса художниктурал, критиктурал лахъсса кьимат бишлашисса баян бавугу дучIай. Умуд бур та-дунугу вай тту­лла цIушиннардал выставка ши­ккугу дан хьунхьуви тIисса. Яла, туну, студентътуращал къазузи­сса гъинтнилмур чIун кулпатращал гьан дувара, ттулва арсру ва миннал оьрчIру буний – Петербурглив.
— Инава тIийкун, ина цIана жагьилсса художниктуран хас дуллай ура вилла чIун. Ци даражалий, цукунсса шартIирдаву дур хIакьину художествалул магьирлугъ? Ци тапаватшиву дур танисса, зу дук­лай бивкIсса чIумалсса, ва хIакьинусса студентътурал дяниву?
— Гьарца аралуву кунна, жул танийсса ва хIакьинусса студентътурал дянивгу тапаватшиву гьакссагу хъуннасса дур. Жу бивкIру кIулшивурттал хъирив багьсса, преподавательтурал зумух лавс_мур най буна лаласайсса студентътал. ХIукуматрал чулухагу жагьилсса художниктурах, аьмну цурда культуралухгу, магьирлугърахгу къулагъас хъуннасса дикIайва. ЦIана тIурча, художниктурал къайгъурду, хаснува жагьилминнал, цIа дуккан дураминнал, щинкIуй аьркинну бакъар. Тани, Художниктурал союзрал хъунаману зий усса чIумал, художниктуран къатри дагьан дан бю­хъайва, ми цалва пишалул даража лахъ бан бюхъайсса аьрххирдай цайми шагьрурдайн тIайла буккан шайва, миннан мастерскойрду тIивтIуну бикIайссия. Союзрал идаралувусса выставкарду дуллансса хъунмур зал тIитIин бювхъуна. Му дия 1979 шин. Ва цIана жува щябивкIсса худграфрал факультет на га къуллугърай зузисса чIумал тIивтIуссар. Ми идарартту тIитIлатIисса сайки циняр шадлугъирттайн республикалул каялувчитал бучIайссия, ми бакъасса выставкарду къашайссия. ХIасил, миксса давурттал дачIиннул дачIи хIакьину дуван дурар. Духьурчагу, жагьилсса художниктуран хIакьину дусса зат дур грантру ду­ххаву, миннуйхчIин цалла творчество магьир дуваву.
— Ина вилла творчествалул ххуллий тани хьунаакьайхьунссия хIакьину бусалардавун багьсса машгьур­сса инсантуращалгу…
— Му тIайлассар. ДакIний бур, цал культуралул министрну таний зий ивкIсса МахIаммад Дибировлул лачIун уккаврил спорт­раву ялун ливчусса Олимпий чемпион Аьли Аьлиевлул сурат дишин тIалав бувну бивкIсса. Сурат дишинна тIий икьралгу дурну, занан ивкIра муначIан шавай. Агь, вил, къаттай, шайхрав дахьа хьусса чемпионначIансса бухху-букку, хъамал сававну цикIуй дуван… Кьинирдал ца кьини мунал увкунни: «Ачу, гьарзатгу ларсун, сурат дишин цукIуй акъанийн, тIабиаьтрайн букканнуча», — куну. Лавгру. Мичча дайдихьу дурну, гихунай мунал суратру ишла дуллай, къуртал дурссия му портрет. Му суратрал репродукция «Огонек» тIисса журналданийгу рирщуну диркIссар. Яла махъ МахIаммад Дибировлул тавакъю бувна орден-медаллу хъазамрайх дирчусса чемпион шадлугърал тагьарданий авцIусса хъуннасса сурат дуван. Га цалчин дурсса Аьли Аьлиевлул сурат цIана Владикавказуллал музейраву дусса дур лархъун.
— Инсаннаву винна яла къулай дизаймур хасият цумур дур?
— Яла ттунна къулай дизай­мур хасият дакI хъиншиву, дакI­нил иминшиву дикIай. Мукун­сса инсанначIа макрурдугу, хIи­л­лардугу къадикIай, ганащал щяи­кIан, изан ва хавар-махъгу бусан бигьану бикIай. Ттуйва гуж-къия дуллан къабагьай. Инсаннал ца яла лайкьмур, ххуймур хасиятну ттунна дизай га цавурасса хасият, цикIуй ялун ххи-чан къадурну, усса куццуй занакьала хъанахъаву.
Художникнал я личIлулссаннун ккаллиссар, мунияту ми хасиятру думагу най уна итталун агьай.
— Вилла оьрчIшиву ларгсса Лаккуйн иянсса муттагу шайрив?
— Чара бакъа, гьар шинах Ла­ккуйн иянмур бувара. КIий ттул уссурссу, гъан-маччами чансса ба­къассар. Лакку билаят бур жула гьарналвагу я ххари бан ва гьунардал вибуцIин бан лявхъу кIану.
Бусса оьрмулий ттунма эбрат­ранну ливчIсса ттулва аьзизсса нитти-буттал, ттунма ххирасса учительтурал рухIру дусса аьрщарайн къаивну игьакъалагара.
— Барчаллагь, Хайруллагь МахIаммадович! Барча цал ттигу вил оьрмулул хъуннасса юбилей!