
Варайми
КутIасса справка
[dropcap]В[/dropcap]арайннал шяравалу диркIссар Гъумучату ухссавнил чулийннай 6-7 километралул манзилданий,
ТтурчIайнна-Зунттуйн нанисса, ца яла агьамссаннун хIисавну бивкIсса, ххуллул чIарав. Варайннал аьрщарал дазурду диркIссар Хъанардал, ГьунчIукьатIрал, Мияйннал шяраваллащал.
Варайннаяту ца 300-400 метралул чулийннай дуссар хьхьичIарасса хIатталу – кIа лякъин бюхъайссар хIакьинусса кьинигу, кIанийн халкьуннал учай «Къажар-ХIатталу» куну. ЧIалачIиссаксса, ТтурчIайнна-Зунттуй хьуну диркIсса Надир-шагьнащалсса талатаврил чIумал кIикку чярхний кIучI бувну кьабивтун бухьунссия махъунмай бивщуну нанисса ппурттуву ливтIусса къажарнал аьралуннаясса талаталт. КIа кIанттуцIух Варайннал оьрчIан лякъайсса бивкIун бур сситтул бувкусса ттупанчартту, ххаржантру, ччаллу.

[dropcap]Ш[/dropcap]яраву бивкIун бур ччянива бувсса исвагьисса кIяла чарил мизит. ХIакьину муния ливчIун бур чIирттал анжагъсса парчри.
Зувилку шиннардий инсан заллусса къатраву тIивтIуну бивкIун бур байбихьулул учкъула. 1935-ку шинал му бизан бувну бур Хъанарив – цIуну дурсса зданиялувун.
1931-ку шинал сакин дурну диркIун дур колхоз. Репрессиярттал чIумал, кулактал хIисаврай, Варайннал жяматрая буккан бувну бивкIун бур Жаппархъал тухумраясса мукьва кулпат ва Исламхъал тухумраяссагу кIива кулпат. Миннал циняв хъусгу зерххуну, дуллуну дур жагьилсса колхозрахьхьун.
Лакрал райондалий Варайннал колхоз биялсса хIаллай хIисавну диркIун дур ца яла хьхьичIунмунин.

Та оьшиврул таварихну хьусса 1944-ку шинал, Лаккуя бизан бувну нанисса чIумал, Варайннал колхозрай бивкIун бур 152 гъаттарал хIайван, 23 балчан, 19 ттукку, 70 най ва 6000 яттил хIайван.
Хъун дяъвилул чIумал 35 къатта бусса Варайннал шяравату аьрайн лавгун ур 31 инсан, сагъну махъунай зана хьуну ур анжагъ 13. Дяъвилий гьуртту хьуминнаву бивкIун бур кIива хъамитайпагу – Аьлиева Шагьидат ва Жамалова Сааьдат.
XIX векрал кIилчинмур дачIинний Тамирхан-Щурагьиял шариаьтрал судияну зий ивкIун ур Варайннал шяравасса чув — Жаппархъал Жаппар.
1905-ку шинал хьуну бивкIсса оьруснал ва японнал дяъвилий гьуртту хьуну ивкIун ур 22 шинавусса Жабирхъал Абакар, мунан микку дурккун дур наградагума – «Знак отличия». Абакар цувагу ивкIссар Саэд ХIабиевлул хъинирву. Абакаргу, ТIюхчардал шяравасса Магьди Худайнатовгу 1912-ку шинал Саэдлул бувцуну бивкIун бур цачIанма Санкт-Петербурглив. Му ппурттуву С. ХIабиев тикку итабакьлай ивкIссар «Заря Дагестана» тIисса кказит, мунил шанна лажин рищайсса диркIссар оьрусрай, ца лажин – лакку мазрай (аьжам хатIлий). Итабакьлайгу ивкIссар Саэд му кказит нелегалнайну. Цуксса вих хьун захIматнугу, Жабировлулгу, Худайнатовлулгу тиха шихун, Дагъусттаннайн, кьюлтIну, халичарттаву кай-кай бувну, лавсун бувкIун, – азардахъул километрардай, аьравалттай, – ших халкьуннавух ппив буллай бивкIун бур.

Республикалул лагрулийсса хъуни-хъунисса къуллугъирттай зий ивкIссар Варайннал шяраватусса Юсуп Аджиев: Нугъайннал райондалул 1-ма секретарьну, Къизлардал окружкомрал 1-ма секретарьну, Дагъусттаннал животноводствалул министрну, ДССР-данул Совминдалул председательнал заместительну.
Лаккуя бизан бувну махъ варайми миналул хьуссар райондалул центрну бивкIсса ЦIуссалакрал шяраву – ТтурчIиял, Бурттуннал, Ккурхъиял, Халаккиял ва КIихIарчIиял агьалинащал цачIуну.
Жул корр.