«ТIайламигу жувару, ххув хьунтIиссагу жувару»

Ноябрь зуруй бувксса «Илчи» кказитрай (№ 46) жу чивчуссия Украиннаву нанисса хасъсса аьралий операциялуву гьуртту хьун хушрай лавгсса жула коллега, чIярусса шиннардий «Дагестанская правда» кказитрал фотокорреспондентну зузисса Юрий Ивановлуя. Ххюва барзгу тийх бувну, Юрий зана хьунни Дагъусттаннайн.
Гьай- гьай, «Илчи» кказитрал редакциялийнгу увкIунни.
Жугу ихтилат барду ванащал.


– Юрий, цукун, циван хьур вин дяъвилул ишру нанисса кIанттурдайн, хасъсса аьралий операциялуву гьуртту хьун гьансса пикри? Ссал гьуз учин увра?
– Аьрасатнал хIукуматрал цала мурадру буруччаврил цIаний хасъсса аьралий операция байбивхьувкун, хIаписар хIисаврай нава тикку икIан аьркинну чIалай бия ттун. Хъиннува гьуз учин увнав МахIачкъалалив Цашиврул кьини кIицI лаглагисса чIумал СВО-лул гьурттучинал бувсса ихтилатрал. Танал фамилия ХIажиев диркIсса ххай ура. Щаву дирну увкIсса ия. Танал кутIасса ихтилат бувна, амма та ихтилатрава ттун бувчIуна аьралитуран кумаг аьркин хъанай бушиву. Пикри бав, нава цIана тийх учIи лякъинссара куну. Лавгун военкоматрайн, повестка ласав.

– Чув, цуми аьралуннаву къуллугъ буллай уссияв ина?
– Тийх бувсса ххювагу зуруй на ца кIанай – Запорожуллал областьрай уссияв. Жул бурж бия дазурду дуруччаву. Къирим кунна, Аьрасатнавун дурхсса республикарду дуруччаву. Связист хIисаврай ттун линиярду дакьин дуллан, зузи дуллан багьлай бия. Му даву ттуща дан бюхълай бия. ХьхьичIсса кIива зуруй на уссияв бахьттагьалтрал аьралуннаву, махъ увтунав танкардал подразделениялувун. Ши­кку оьрмулул шиннал хIурмат бувну, танкалий щякъаивтун, дука- хIачIанмунилсса буллан тапшур бунни.

– Бияв вил подразделениялуву Дагъусттаннаясса аьралиталгу? Цукун кьамул увра ина миннал?
– Ттущал къуллугъ буллай бия опыт бусса аьралитал, контрактрай бувкIми. Бия Донецкаллал республикалияссагу. Бахьттагьалтрал аьралуннаву­сса чIумал Дагъусттаннаясса бия чIявуми. ЛичIи-личIисса миллатирттал оьрчIру бия. Цамур подразделениялувун увтсса чIумал, тикку цайми регионнаяссагу, Астраханнаясса, Ростовраясса бия. МахIаттал хьуну бия оьрмулул жагьил акъасса на цукун агьссара тихун тIий. Жула дагъусттанлувтурачIа хъунанал хIурмат бикIайхха, тай циняв ттуха хIурматрай бия. Нагу му лайкь бан хIарачат байссия. Хъунама хIисаврай нава бан аьркинмур буллан икIайссияв. Жагьилминнал дакI данмур буслан икIайссияв.

Дяъвилул ишру нанисса кIан­ттай хъиннура аьч шайссар адаминал хасият. КIицI лаган, жула дагъусттан оьрчIру бюхъу — бажар бусса, тагьарданух бурувгун занакьулу бикIан кIулсса бия. Жула оьрчIаву дия чумартшиву, чувшиву, чIарав бацIан кIулшиву. Тай лайкьну бартбигьлай бия аьраличунал бурж. Шавай итаавкьусса чIумал, чансса хIаллайсса на Чачаннаву Ханкалалий уссияв. Тийх бия щавурду дирсса жула оьрчIру. На увчIуну, гъан хъанай, яхши-хаш буллан бикIайва. Ттунма цинявппа дакIний къаливчIун нач хъанай ивкIра. Яла-яла нач хъанай дия нава шавай най, тай тийхва личIлай тIий.

– Вила хьхьичI аьралитурал жанну дуллусса, ми цIарава буккан буллан багьсса кIанттурдугу хьуссарив?
– Ттул взводраву мукунсса ишру къавхьунни. Щавурду дирминнан кумаг буллан багьссар. Щавурду дирминнал ишругу личIи-личIину багьайва. ЗахIматсса щаву дирма, ччяни хъин хьуну, ччаннай авцIуссагу шайва ишру. Дахьрасса ххарссив хьуссаннал тагьаргу оьнивун дагьан бюхъайва, оьттул заражение хьуну. ЖучIа уссия армиялийсса чIумалда контузия хьуну, маз бахчилачисса аьраличу. Аьра­лий операциялуву кIилчингу контузит хьуну, ххуйну гъалгъа тIун ивкIссар.

– БучIайвав зучIангу ватанлувтураясса дакI дуллалисса чагъарду? Зу, мяйжаннугу, ххари шайссияв миннуцIа?
– Гьай-гьай, ми буккин хъунмасса гъира бикIайва. ЖучIан бувкIуна Тарумовский райондалиясса дуклаки оьрчIаяссагу, цайми кIанттурдаяссагу чагъарду. Бувккуну махъ, командиртурал бачIайва ми жуйх жавабру чичиншиврул. Ттухьхьун буллуна Краснодардаясса 7-мур классраву дуклакисса Елизаветал чагъар. Та буслай бия цинма хъунмасса гъира бушиву тарих лахьхьин, ккалай бушиву тарихрал луттирду. ТаничIансса жавабраву на чивчуссия Александр II-нал махъру: «Основной урок истории заключается в том, что люди не извлекают из истории никаких уроков» тIисса. Вай махъру МахIачкъалалийсса «Аьрасат — ттул тарихри» музейравусса стендрая бувккуну, дакIний ливчIуна. ЦIанасса тагьардануцIунгу бавкьун бивзуна.

– Цукун кIул хьуна виятува «Илчи» кказитрай чивчуну бушиву?
– Макьалалийнсса ссылка дуркIуна ттула коллегахъал. Мажал биривсса чIумал му ттухь таржума дурна жула аьраличу, ХIабиб тIисса лакку оьрчIал. Ца чулуха, намус хъанай бия ттуява укун ххуйсса затру чичлай, гамур чулухагу, укунсса затирттал аьра­личунал дакI дай, ганавун гьавас бутай. Цинявппагу аьралитурал цIания барчаллагь зун дакI дансса мукъурттихлугу, жухара дуллалисса дуаьрдахлугу.

– Вила пикрилий, лахъи лаганссарив хасъсса аьра­лий операция?
– Ттуща му суалланун жаваб дулун къахьунссар. Операция бацIан бан жула хIукумат хIадурну дур. Так, тамур чулуха, ччарча дамбартту пIякь учин буллай, ччарча диверсияртту дуллай, тагьар оьлукъин данмур, лахъи лаган данмур буллай бур. Мугьлат бакъа ахир дишин къашайсса дунутIийри ванийн хасъсса аьралий операция тIутIисса. Хъама битан къабучIиссар тикку атомрал объектру, нигьачIаву дусса лабораториярду бушивугу, укунмасса инсантал бушивугу. Амма, кьинилия кьинилийн ххишала хъанай бур жуйнна хаин хьусса хIукуматру бакIрай дацIаншиврийнсса умуд. ЧIярусса шиннардил хьхьичIгу мукун хьуссар, уттигу хьунтIиссар.

Буттал кIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъвилул чIумал, тара аьрщарайх, жула бутта­хъал, ттаттахъал бивтсса ххуллу цIанасса никирангу битлан багьлай бур. Жула буттахъал оь экьи бувтIусса аьрщир та. Жунна цукунчIав къабучIиссар ти­кку фашистътурал идеология цIудуккан дитан. Му цукунчIав жунма къакьамулсса затри. Ттул ттула ттатта Филип Терещенков дяъвилул участникри. Украиннал аьрщи фашистътурая мурахас дуллай ивкIссар. Дяъви къуртал хьуну махъгу тиккува заводрай зий ивкIссар. ТIайламур жула чулухри бусса. М. Лермонтовлул увкуну бур: «Есть чувство правды в сердце человека». Муна му тIайлашиву дур аьрасатлувтурал дакIурдиву. ТIайламигу жувару, ххув хьунтIиссагу жувару.
– Барчаллагь, Юрий. Жува тIимур Залгу тIий лякъиннав.

Ихтилат бувссар Андриана Аьбдуллаевал