Жула теле­журналист Оьмар аьрай

ЦIана Украиннаву нанисса хасъсса дяъвилул операциялувух гьурттусса гьарма жува ккалли ан лайкьссар виричунан. Аьралитал бакъассагу, тикку паракьатсса оьрмулул низам дихьлай буссар щалва билаятрал регионная цала хушрай бувкIсса хIакинтал, учительтал ва волонтертал. Яла-яла, аьралитураяр личIи бакъа, оьрмулун хъуннасса нигьачIишивугу дунура, тикку хъанахъисса иширттая гьарца кьини жухьва буслай зий буссар военкортал, тележурналистътал ва оператортал. Вайннавух уссар чIявучин кIулсса жула лакку оьрчI, НТВ-лул тележурналист ­Оьмар МахIаммадов ва ванал оператор Рабадан БахIаммадовгу.


МахIатталсса иш ялагу ци бия учирча, кIицI бавияв Аьрасатнава нанисса кумаг­ращалсса хIат-хIисав дакъасса хъуни машинарттал эшелонну дия куну.


Ца шинал хьхьичI ттул бакI­равунмагу къабухханссия, Оьмардухь дяъвилия цIухху-бусу буллалисса интервью дан бю­хъайхха тIисса пикривагу. Ччимур тема дакIнийн дагьанссия, так – къадяъвилулмур.
Шиккува буккултрангу дакI­нийн бутанну, ванащалсса цалчинмур хьунабакьавугу жул хьуну диркIшиву цаппара шиннардил хьхьичI, Оьмар, Арктикалийнсса командировкалия зана хьуну, интервью дан увкIсса чIумал. Гана га аьрххи сававнуя миллатрал кказитгу, «Илчилул» логотипращалсса ттугъгу жула билаятрал яла бявкъусса, микI-марххалттанухь ясирнувасса Ух­ссавнийнгу бивну, тиха ссаламращал зана хьуну бивкIсса. Гания мукьах-я, жул коллективрал Оьмар­дущалсса дусшиврул арардугу цIакь хьуну, давриву бикIу, укунма бикIу, вихшаласса дахIаву сакин хьуну, дустал хьу­сса. Битайссияв яла жу дяъвилийсса Оьмардул репортажирттал паракьатну? Ваца чIивима уссу дяъвилий усса кунма, ганал репортажиртталгу, социал сетирдалгу хъирив бавцIунуру бивкIсса.
Уттигъанну, ЦIусса шин хьунадакьин хьхьичI гьантрай, ­Оьмар Донецкалия зана хьунни шамилчинмур командировкалия. «Жущал хьунаакьинссагу чIун ля­къинссарив? – куну цIувххукун: «Илчилунсса» чIун на лякъай­ссар», – куну, редакциялийн хъамалу увкIунни.
– Оьмар, ххариру цIунилгу вищал хьунабакьин! Цуксса хIайпнугу, суаллу дяъвилияссар бикIантIисса. Ларгмур шин вил сайки щалла Донбассрай ларгнуккар. Ци асардащал, ци пикрирдащал зана хьун багьайва гьарца базилух?
– Дяъвилиясса асарду, гьарцагу инсаннал кунма, кIулшилуща лаласун захIматсса бикIайсса бивкIун бур. Ттул давриву дяъ­вилуцIун бавхIусса цалчинсса опыт хьуссия 2008 шинал, Гуржиял ва Абхазнал дянивсса ишир­ттая махъ, Цхинваллайсса репортажирдая. Тай иширтталгу, цIана Украиннаву хъанахъими ишир­тталгу дянив хъуннасса тапаватшиву дур. «Автортал» гайва гай бунугу, ва дур хъинну оьсса, чIярусса шиннардий хIадур хъанай бивкIсса, агьалинал психологиялущал зий чIунгу, чIярусса арцугу харж дурсса жула муттаэтуращалсса бунияласса данди бацIаву.


Донбассрай талати­сса жула Дагъусттаннал ва Ккавкказуллал жагьилтурал дянив, цаннайн ца цIарду къаувкуну, гьарца ишираву «уссу» тIисса махъ ишлану бия.


Ттул даврил цалчинсса аьрххи хьуссия Мариупольллайн, къизгъинсса дяъвилул ишру чансса лагьмак хьусса март-апрель зурдардий. КIилчинмур аьрххигу хьуна гъинттул июнь-июльданий ва утти, махъ, шамилчинмур аьр­ххилий, щалва декабрь барз лавгунни Донецкалий. Шаннагу командировкалия шавай нани­сса чIумал, зурул мутталий тикку итта­лун дагьсса цимурца: агьалинал къювурду, бивкIурду, ппив-ххив хьусса къатри, ччувччусса кIичIиртту, пIякь къаувкуну, ххуллул дязаннив ливчIсса Украиннал аьралуннал бомбарду – цал архIал цимурца, киноленталий кунна, итталух дуккай.
Командировкалия зана шайхту, хъунмасса хIарачат бан багьай тихалу дакIнийн къабагьланшиврул, хъунмур чIун кулпатращал, оьрчIащал, мачча-гъаннащал гьан дуллай. Гъинттул чIумал, мисалдаран, бувцуну кулпат-оьрчIругу, хъиривмур кьинива Лаккуйн лавгссияв. ЦIанамур командировкалия учIайхту, гара кьини хьхьиричIан лавгссияв. Хаснува та дяъвилул цIараву Ватандалухмур мякь цIунцIу тIисса, дакI гьулусан дуллалисса бивкIун бур. Вайва асарду гьарцагу жула аьра­личунал дакIниву хIасул шайшиврийн щак бакъар. Хьурдай Каспий хьхьирил, жула Лакку улклул кьанкь тIий икIайссияв. Масалдаран, вайксса лакку балайрдах Донбассрай дяъви байбишин хьхьичI, Дагъусттаннай зий-занай уна, на вичIи къадирхьухьунссар.
Ялагу ца зат кIицI банна ттунма хIисав хьусса. Донбасс­рай талатисса жула Дагъусттаннал, Ккавкказуллал жагьилтурал дянив, цаннайн цаннал цIарду къаувкуну, гьарца ишираву «уссу» тIисса махъ ишлану бия. Дия­хха му мукъул мяъна тих буниялагу куртIсса ва кIусса! «Уссу» тIий ур лаккучугу, бурятгу, оьрус­гу, башкиргу, татаргу, яручугу, аьсатIин, чачан ва гайми циняв миллатир­ттаясса жагьилталгу. Тикку жула билаятрайсса миллатирттал дянивсса дусшиврул арарду ва гьану цIу лаглагисса кунмасса асар ттуву загьир хьунни.
– Цукун бивзри вин ти­ккусса халкь ва тайннал хIал?
– Жул дянивсса ихтилатир­ттайн бувну, тай жухва ялугьлай бивкIун бия 2014 шиная шихунмай. ЧIявуссаннал тикрал байва: «Къиримраяр махъ Аьрасат жула хъиривгу бучIаннин ялугьлай буссияв», – куну. Мяйжаннугу, умудрай бивкIун бур. Донбассрай чIявусса хьунабакьайва, хаснува хъунмур никирая­сса, жу Дагъусттаннаясса бушиву кIул хьувкун, Совет заманнай пулансса дагъусттанлувнащал зий бикIайссияв, цачIу аьралий къуллугърай бикIайссияв тIисса. Дяъви байбишин хьхьичI Макеевкалий бивкIун бур чIявусса лак яхъанай. Донецкаллал областьрайсса дагъусттанлувтурал диаспоралул хъунамагу ивкIун ур НурмахIаммад тIисса лаккучу. ХIайп, фамилия кIул дан къабювхъунни.
– Оьмар, вил репортажру дур хъунмурчIин агьалинаясса, гьарца кьини укунмасса халкьуннал бакрачIан букI­лакIи­муния бусласи­сса…


Нину душнийх ках тIий, душ ниттил макь лихьлахьийни, лагмацири арамтурал иттавгу макь дуркIун дия.


– ТIайлассар. Жул ва военкортурал репортажирттал мяъна-мурад личIиссар. Ттулмур даврил мурадну хъанахъиссар дяъвилул цIараву ливчIсса агьали цукун яхъанай буссарив ккаккан бан­сса, гьар кьинисса тагьардания, оьрмулул шартIирдая буслан­сса, украиннал къачагътурацIа марцI бувсса шагьрурдай жула билаятрал каялувчитурал цуку-цукунсса давуртту щурущи дурну буссарив буслансса. Масалдаран, интту жула канихьхьун лавсъсса Мариупольллай хIакьинусса кьини бувну бацIан бувну бур чIярузивурду дусса ххаллилсса 9 къатта. Миву буза-кьузагу бивхьуну, уттизаманнул техникагу дирхьуну, магъи дакъа ливчIсса агьалинахьхьун хIакьину-гьунттий кIулли дулун хIадур хъанай бур. ЦIу буккан буллай бур лекьа-пIякьу хьусса школартту, детсадру, азарханарду ва поликлиникартту. Донецкалий тIурча, дурар ттигу укунсса давуртту щурущи дан. Тикку паракьатшиву дакъар цалсса. Хханссар украиннал къачагътурал, оьван кунма, тай къари-къужри яхъанахъисса къатравун, кIичIирттавун бомбарду бичлачисса.
– Оьмар, ина, Донбасс­рай дяъви байбишин хьхьичIгу, МахIач­къала­лив оьрчIал азарханалий чирилул акциярду щурущи дурну икIайвав. Социал сетирдаву ххал хьуна тихгу мукунссара акциярду дуллай. Буси, ци савав хьуна вила агьаммур даврицIун мигу щурущи дан?
– Цал, ттулла репортаж дуллай унува, итталун багьуна хIачIансса щинал хъирив кьюкьлуй бавцIусса къари-къужри. На му иширая ттула социал сетьраву бувсъссия. Москавлиясса ца душнил чивчуна: «Оьмар, ттунгу кумаг бан ччай бур ми халкьуннанча, ттул цIания ци-бунугу ца хъинбала бува миннан», – тIисса тавакъю. Мунил гьан дурна 5 азарда къуруш. Ми арцух ларсун, жу хIачIай щин диян дурссия бугьарасса инсантурачIан ва бувсъссия мунияту социал сетьраву. Яларив байбивхьуна мува журалул тавакъюрду. ХIасил, датIин бювхъуна 80 азардаксса къуруш арцул. Миннух жуща дуки-хIачIия, аьркинсса цаймигу хъуслил 7,5 тонна ласун бювхъуна.
МахIатталсса иш ялагу ци бия учирча, кIицI бавияв Аьрасатнава нанисса кумагращалсса хIат-хIисав дакъасса хъуни машинар­ттал эшелонну дия куну. Гъанми регионная бакъассагу, кумагращалсса машинартту най бия билаятрал яла архсса Сахалиннал, Приморскаллал, Хабаровскаллал регионнаягума. МахIаттал увну ивкIра мува куццуй, бивхьу­сса харж бакъанма, цала хушрай тиккусса агьалинан кумаг бан нанисса личIи-личIисса шагьрурдаясса волонтертуралгу. Вай укун­сса ишру хIисав хъанай, дакIниву цирив ца пахругума бия загьир хъанай.
– Инава зузиссаксса хIа­ллай цайми билаятир­ттаясса журналистъталгу хьунабавкьусса ишру хьурив тикку?
– Жунма бувчIлачIисса ку­ццуй, дунияллийх машгьурсса хъуни телекомпаниярттал журналистътурахь тиккусса ишир­ттая буслансса ихтияр дакъанугу, чансса бакъая тикку хъана­хъимунил хъирив бувксса, мяйжаннугу хIакьмур кIул буллалисса, чIявучин кIулсса блогертал. Блогертал хъунмурчIин бия Европанавасса ва Азиянава­сса. Германнавасса ца блогернащал на навагу лавгссияв Мариупольллайн. Гьарца хьунаавкьунахь цIухху-бусу буллай, тайннал бакIрачIан бувкIмуния чичлай, хъирив лаллай икIайва. Цанма къакIулсса, цаятува кьюлтI буллалисса чIявусса затру аьч хьушиврия кIицI буллан икIайва.
– Шаннагу командиров­калия ца яла хъинну дакI­нийн асар хьусса иши­­раягу бусаннав?
– Социал сетьру сававну хьу­сса ца иширая бусанна. Санкт-Петербурглив ялапар хъанахъи­сса ттул подписчицал гъинттул ттучIан чивчуна, цил нину ду­ссарча Мариупольллай, та ля­къин бюхъан­ссарив тIий. Ля­къинмур банна ку­ссия, амма щала вихну акъассияв, цанчирча дяъви нанисса шагьрулувун уххансса ихтияр аьралуннаща ласун къабигьану тIий. ХIасил, цукуннугу шагьрулувун буххан­сса сававгу ляркъуну, та бугьарасса хъамитайпагу подвалдануву лявкъуну, щябивтун машиналийгу, гужсса биту-ххитулува буккан бувну, душ ялугьлагьисса Донецкалийн биян бан бювхъуна. Душ бия цила машиналий Петербурглия ниттил хъирив бувкIун. Ми цаннийн ца хъямала багьну, нину душнийх ках тIий, душнил ни­ттил иттатусса макь лихьлахьийни, жул, лагма бавтIцирив арамтурал, иттатугу макь най дия.
– Оьмар, буси вила даврил коллегая, вил репортажирттал ца хъар цайннагу ларсун нанисса операторнаягу.
– Рабадан ттул дусгу, давриву акъа чара бакъасса коллегагур. Ва цувагу жула чIаххуврайсса Ахъушиял райондалиясса ур. Жу кIиягу архIал зий байбивхьуссару «Дагъусттан» ГТРК-лий. Рабадан цувагу телевизионщиктурал династиялул вакил хъанай ур. Ванал ппугу, буттал ппугу зий бивкIун бур личIи-личIисса шиннардий Дагъусттаннал телевидениялий. Рабаданнул даврил ус­ттаршиву ва жаваблувшиву ссаву дур учирча, кIицI бавияв жу, сюжетгу лавсун, на ттула ихтилатгу чивчуну махъ, га дунийра монтажгу дурну, хIадурсса материал тIайла дуккайшиву Москавлив. Жуяр махъ щихьчIав ихтияр дакъассар га даххана дансса, ягу кутIа-лахъи дансса. Вагу жул даври­л принципри. ХIасил, Донбассрайнсса жул аьрххирдугу жула хушрайссар. Жухь бакIрайра дуссия ихтияр тихун къагьангу, жу тIурча, цаннайн цасса вихшалдарал цIакьшиврул, пикри бувссия жула журналистътуралмур бурж биттур бан.
– Барчаллагь, Оьмар! Утти­ми зулва аьрххирдай, ххувшавугу ларсун, агьулданул паракьатшивруцIун дархIусса репортажру дуллай ккакканнав. Чун гьарчагу, дакIру ххарину зана хьуннав зула-зула нитти-буттачIан ва кул­патирттачIан.