Туркнаву сакин хьуну диркIссалакрал шяравалу

[dropcap]Д[/dropcap]агъусттаннайсса Гъази-Гъумучиял шяравату ва цаппара лагма щархъавату 1855 шинаяту байбивхьуну 1875 шинайн дияннинсса чIумул дяниву, Щайх Шамиллул янгъилшивриятугу,

оьруснал къума буллалавриятугу ливхъун цаппара кулпатирттал кIапIал бивссар цIанасса Хъарсуллал илданий Сарикьамуш тIисса шагьрулияту арх дакъасса Енигъази (Еддикилиса – Арулкилиса) тIисса щар дусса кIанайн.

Та заманнай та щар диркIун дур ца яйлагъ, яни гъилахъия – Къунтабир тIисса гъаттарал мащи ду­сса кIану. ХьхьичIва-хьхьичI ти­ккун бив­сса цаппара кулпатир­ттал та гъи рутай кIану машан лавсун бур. Кьура шинал мутталий тикку сакин хьуну дур паракьатсса щар. Тиккун хьхьичIва-хьхьичI лак бувкIсса чIумал та гъилахъиялул лухччиний аруллайра килисарду лекьан бувну лирчIсса эяллурду диркIун дур. Мунияту тикку Еддикилиса яни Арулкилиса тIисса цIагу дирзсса дюрхъусса щар хьуну дур. Цалчинмур Дунияллул дяъви ва цала туркнал виваллил низам даххана дуллалисса дяъвирду къуртал хьуну махъ, ми иширттаву 23 инсан шагьид хьусса Арулкилиса тIисса щарнил цIа даххана дурну, 1923-ку шинал Енигъази тIисса цIа дирзун дур, цIанасса чIумалгу мура цIа лирчIун дур.
Тикку ливксса лакрал та заманалух бурувгун хъинну авурсса къатри дусса щар дурну диркIун дур. Циняр къатри гьарта-гьарзасса, гьарца аьркинмунил щаллусса, сант дусса диркIун дур. Тивах къабивкIсса туалетругу, яни хIажатханардугу, бувну бивкIун бур. Гьарца къатлуву янна дуруххай машина, накI дуккай машина ва мукунна цаймигу къулайшиннарду диркIун дур. Янна-ус-лаххия щарнил агьулданул, цайминнаха къалархьхьусса, цала зумунусса дайсса диркIун дур. Та хьхьичI бакIрайва щарнил агьулданул цанмасса мизитгу, мадрасагу бувну бивкIун бур. Гьарца каснан буккингу, чичингу кIулну бивкIун бур. Ти­ккун Дагъусттаннаяту бувкIсса лакрал шанна никирал наслулий 1955-ку шинайн бияннин­сса оьрму та кIанай ялапар хъанай гьан бувну бур. БикIлила сянаткарсса му миллатрал инсантурал турду, цайми ярагъру баву, дургаршиву, къалайчишиву, арцу-мусил усттаршиву дуллалаву дакъа, чIаххуврайсса щархъал агьалинацIун хьуну, хъу-лухччинул ва ризкьи-кьинилулссагу байсса бивкIун бур.
Анжагъ 1939-1945-ку шиннардий, кIилчинмур Дунияллул дяъвилул шиннардий, щархъавусса зузалтрал мяишат ссуссукьу хьуну, паракьатсса, илкинсса ялапаршинна лиллан диркIуна. Му жапасса чIумуву мадарасса къумасса ва кьянатсса кьинирду ларгуна. ЦIусса наслу дахьа ликкурай бацIлацIисса чIумал цIунилгу мина кьадиртун бизлазисса чIунну дуркIуна. ЦIусса оьрму бутлан ччисса халкь бизлан бивкIуна цIуну лархьхьу­сса касмурду зузи дан бюхъайсса шагьрурдайн. Ва тагьарданий цала къатригу, хъуругу дарххуну, Истамуллайн, Анкьаралив, Измирдайн ва мукунма цаймигу кIанттурдайн бизлан бивкIуна. 1960-ку шиналнин щала щар дачIра хьуна.
Ва чIумалнин жул шяравату ппив хьусса лакраяту 50-нная ливчуссаннал университетру, цаймигу ВУЗ-ру къуртал бувну, ларайсса кIулшивуртту ларсуна, 50-ннаяр гьарзасса хIукуматрал къуллугъирттайн бувххуна, миннаяту мемуртал (управляющийтал), мюлиртал (заведующийтал) ва цаймигу ишбачин бай къуллугъчиталну чялиш бувксса ттигу 60-нная ливчусса къуллугъчитал бур. Ми халкьуннал дянив цачIун батIайсса кIану бакъари. Цаппара «Кюзай Кавказ» дюрначи» тIисса къавтIалтрал ансамбиллавун бувххун бур.
Оьруснал идаралул заманнай Кьадий АхIмад огълу КьянкIу МахIмад (Яргъич) здравоохранениялул заведующийшиву (мюдиршиву) дуллай ивкIссар. Кьадий нур МахIанмад огълу ХIажи Муса (Жандан-Жандаров) ла­хъисса мутталий Хъарслив муфтийшиву дуллай ивкIссар.
Цалчинмур Дунияллул дяъвилияр махъ сакин дурсса (Ух­ссавнил чулухсса Баргълагавал Къапкъазуллал республикалий) Абакардул арснал арс МахIанмад баг (Сунгъур) жандарманал генерал комендантшиву, Нур МахIанмадул арснал арс Хайруллагь бей (Дагъли) Хъарас билаятрал Башкъаншиву, Гъази Гъумучатусса АхIмадлул арс Макьсуд бей (Къилич) Хъарсуллал билаятрал Забитрал заведующийшиву дуллай бивкIссар.

Дагъусттаннаяту хьхьичIва-хьхьичI бувкIун бивкIссар 16 кулпат.
Гьухъалияту: Кьади АхIмад (Кьади мямма), уссу Оьмар Гъази Дагъусттаннаятусса, ппу Аьвдуссамад, фамилия Кьадихъул, туркнаву (Яргъич), (Айтер).
Гъумучату: АхIмадхан, туркнаву (Дагъашан) (Зунттулахъу З. А.
Гъумучату: Пикъи АхIмад, уссу МахIанмад (Кьунчабуку) туркнаву (Къилич).
Гъумучату: АхIмад, уссу Пи­сси АхIмад (Кьянкьу), ссурахъу ХIазат, ппу Муса МахIанмад, туркнаву (Кканккави) (Кьянкьу)
Гъумучату: Давуд, туркнаву (Туран)
Гъумучату: Адигюзал (ЦIа­ххуй), туркнаву (Женгъиз)
ХьурукIрату: Уцуми Юсуп, ссурахъу Нур МахIанмад, буттауссу Узун АьвдуллахI, туркнаву (Жандан, Женер, Дагъли)
ХьурукIрату: Абубакар (Къашкъар), туркнаву (Сунгъар)
ХьурукIрату: ХIажи Ибрагьим – Рамазан, чулицIа (Ттугъчи) туркнаву (Тугъжу)
КIямашату: Сулайман угълу Кьурбан, туркнаву (Къарадагъ)
Гъумучату: Муслим (Мосис), туркнаву (Йылмаз)
.Гъази Гъумук Гъухъалияту:
Аьвдуссамад угълу Кьади АхIмад (Яргъич)
Щарсса: Аьда (1807-1910)
Арсру: Ися, ХIажиюсуп, Кьянкьу, МахIанмад, Аьв­дуллахI
Душру: Муъминат, Па­тIимат
Гъази Гъумук Гьухъалияту:
Гъази Оьмар Бахъирчи усттар (1877-78) шиннардийсса оьруснащалсса дяъвилий шагьид хьуну ур (1805-1878), туркнаву (Айтер)
Щарсса: ПатIимат
Арсру: А. Гилани, Ибрагьим, Этем (Эну), Аьвдуссамад, МахIанмад
Душру: Шагьун, Ссапижат, РайхIанат, Аьйшат
Гъумучатусса: АьхIмадхан цал най уна Сепкор тIисса санатория бусса шяраву, яла махъ Ениг азилив ивзссар (Дагъашан)
Щарсса: Ажа
Арсру: Аьлибутта, Этем, Муслим, Халил, МахIаммад
Душру: Муслимат, Муъминат
Гъумучатусса:
АхIмад усттар ивкIссар (Къилич – Ирк)
Щарсса: Тмари (Бича)
Арсру: ХIасан, ХIусайн, Макьсуд, Исмяил
Душру: ПатIимат (БатIи), Мариян (Аьлла)
ХIусман Яргъич:
МахIанмад (КьунчабакIу)
Шарсса: ХIурубича
Арсру: Аьлил
Душру: Муъминат, Зулежат, Муслимат
Гъумучатусса:
Муса МахIанмад (Кьянкьу) Угьлу АьхIмад (Кьянкьяби)
Щарсса: Шагьун
Арсру: МахIанмад, ХIусайн, (Усттар), АьвдурахIин, Аьвду­ссамад МахIаммада
Душру: Ххадижат, Сакинат, Таибат
Гъумучатусса:
Ссурахъал: ХIамазат (Кьянкьави)
Щарсса: ПатIимат
Арсру: Аьвдулкарин, Загьиди
Душру: Гьажар (Гьажу)
Гъумучатусса:
Давуд (Туран)
Щарсса: Зубайдат
Арсру: Аьвдулкарин, Сиражуттин, Ибрагьим, Багьауттин
Душру: Шагьрубани, Уммусалимат
Гъумучатусса:
Адигюзал (ЦIаххуй) (1903-1958) (Женгъиз) Махъва-махъ увкIма бакир ва къалайчи ус­ттар ивкIссар.
ХьурукIратусса:
АхIмад Жандар угълу Уцуми Юсуп. Туркнаву. (Жандан)
Щарсса: Ххадижат.
Арсру: МухIсим, КьутI­буттин
Душру: ХIавиват, Мариям
ХьурукIратусса:
Кьади НурмахIаммад (Жандан, Женер, Дагъли)
Щарсса: ПатIимат
Арсру: ХIажи Муса, АхIмад, АьвдуллахI, Сайпуллагь
Душру: Ххадижат, Мисиду, Бавай
Ссурахъал: Узун АьвдуллахI (баранбал увкIсса)
ХьурукIратусса:
Абувакар (Авакар) (Сунгъур)
Щарсса: СалихIат
Арсру: Ризван, ХIажишарип, Кьурбан, Жабраил
Душру: Муъминат, Загьидат
ХьурукIратусса:
Ибрагьим ХIужа (Ттугъчи), туркнаву (Тугъжу)
Щарсса: Пахрия (Пахай)
Арс: МахIаммад (Ттугъчи)
Душру: Савдат, СултIан
АрхIал увкIсса маччачу: Рамазан
КIямашатусса:
Сулайман угълу Кьурбан (Къарадагъ) Дагъусттаннай ппу ивкIуну махъ ниттищал увкIун ивкIссар – Качардущал.
Щарсса: Тамари
Арсру: Жабир, Халид, Юсуп, Юнус, Сулайман
Душру: ХIумайран, Уммугьани, Рабият
Гъази-Гъумучату:
Муслим, (Мусис), Гъурей (Йилмаз)
Щарсса: СалихIат (Гъюржу)
Арсру: Бадруттин, Нажму­ттин, Шамсуттин, Аьвдуссалам, Аьвдуллагь
ХIусман Яргъич