Ванал цIагу Кьубиял тарихри

УрчIаха: ХIутухъал Шайхав, Валихахъал Оьнайзат, Хизрихъал Хизри, Аьлилхъал ПатIимат (ЧIиви ПатIи). 1958 ш.

[dropcap]И[/dropcap]хтилат Кьубиял Щайхавлуяссар. Аьпабиву дакIнийн утан­ссагу уссия. Ванал оьрмулул мархри яруссаннал КIугьурдал шяраватуссагу бур.

ПаччахIнал заманнайва Кьубатусса Исмяй тIисса инсан, цIасса усттар-къалайчи, къушгу тIивтIуну, зий ивкIун ур КIугьурдал шяраву. Ванащал чагуртну цала гъанчугу ивкIун ур. Цувагу дин дусса, луттирдавунгу уругайсса, сий ххисса чув ивкIун ур Исмяй. ЧIявусса муштариталгу бучIайсса бивкIун бур ваначIан.

Ца кьини бувкIун бур са­хIибулхайр дусса ца душ, цинма ца варакъи бан бюхъанссарив тIий. Ганил цIа-бакIгу кIул дурну, ххюва гьантлува ласун бу­хьхьу куну бур Исмяйл. Увкусса чIумул мутталий бувнугу бур исвагьисса варакъи. Варакъул хъирив бувкIсса душ, цинма бувсса варакъи ххал шайхту, ганил ххуйшиврий махIаттал хьуну ливчIун бур. Душнил цилламур ххуйшиврий хIайран хъанай ливчIсса Исмяйл цукунчIав арцугу къаларсун дур варакъухсса.

ХIасил, мичча сукку хьуну, ганил нитти-буттачIансса ххуллу-ххагу лявкъуну, чIал къавхьуну магьаргу бивхьуну, бувцуну гагу, увкIун ур Исмяй Кьубав. Кьубиял Исмяйлул ва КIугьурдал Марияннул дянив хьуссар кIия арс ва кIива душ. Хъунмур душ Асият нясив хьу­ссар ХIуту тIисса чIаххувчунан. Муния махъ хар-хавар бакъасса бивкIулул лавсъссар ХIуту. Лас ивкIуну цаппара гьантрал махъ увссар Асиятлул арс. ЦIагу дирз­ссар Шайхав. Ванаятуссар жулва хъунмур хаваргу.
Шайхав увсса шин диркIссар 1928-мур.
Ахиратрал хьусса бутталмур биялагу цихьхьунма лавсун, хъинну яхI буну чийвун ­уккан увссар арс Асиятлул. Оьр­мулул 6 шин хьусса чIумал, Кьубиял арулшинал учкъулалул хIадур бай классравун лавг­ссар Щайхав. Амма, къашай хьуну, 1 шинал махъун агьну, на ккалаккисса 2-мур классраву ттуйн тIайла авцIуна. Ур лахъи-хъаласса, дикI-ттурчIал ганзсса, кьярш ивкIун янна-кагу ларххун, укIлакIисса оьрчI. Муная класс­рал старостагу увуна.

Мукьилчинмур классравун бувхсса чIумал, оьрус мазрал ва литературалул дарсру дихьлай буссия Украиннавасса Галя тIисса душ. Ва ккалай бивкIун бур Москавлив. Институт був­ккуну махъ тIайла бувккун бия Дагъусттаннайн. ОНО-ралгу Галя тIайла бувккун бия Кьубав. ЧIявуну дарсирдал дянив къума лаглайгу бивкIун, Галя, оьрчIан ашкара къахьун, кьатIув буккайва. Амма чIал къавхьуну кIул хьуна душнил къума-хъювуссулшиву ссайну хъанай диркIссарив. МуничIан чагъар бувкIун бия Украиннава, нинугу, ппугу, циярва мюрщисса уссу ва ссугу Германнавун гьан бунни тIисса. Галя хъиривмур шинал къабувкIуна учкъулалийн. Лавгун бия Дагъусттанная.

1942 шинал 7 класс къуртал бувсса оьрчIру тIайла бувк­ссия дяъвилул бувххусса хIух­чалтрансса бадалданун. Миннавух – комсомолец Щайхавгу. Цанмагу ччан бивкIун бия гьалмахтуращал ачин. Асиятлувун зарзала дагьну дия, ца акъа-акъасса арсгу лавгун, цукун бикIайссара тIий. ЯттичIа хIухчалтну зузисса ссурахъаврал цачIана увцуссар Щайхав.

Ванахь къушлий ци-бунугу дува чин багьлай къабикIайва тIар, сайки хъунхIухчу куна зана-кьулу хъанай икIайва тIива. ХIухчалтрал ва удаманнал я бавцIусса чIаважагьил шамулку шинал цува хIухчуну зузи­сса бригадалул бригадирну ацIан увссар. Му бакIчисса бригадалул мура шинал, ппал дукьаврил ва чIи ласаврил хIасиллайн бувну, 1-мур кIану бувгьуссар.
Му ппурттуву арсначIан бувкIссар, цайминнахь чичин бувну, ниттил гьан бувсса ча­гъар: «Яруннилгу мушакъат хьуну, наралу ялгъузну дурача, шихра ци-дунугу дулланссарача, шавай нану», — тIий. Интту яттугу зунттавун биян бувну, Щайхав зана хьуссар ниттичIан.

ЯттичIагу авкьусса, хIухчалт­рачIагу бусрав хьусса, давривугу хьхьичIуншивуртту хъанахъисса Щайхавн ххуйсса характеристика чирчуссар удаманнал. Хъунма хIал къалавгун Щайхав ивтссар шяраваллил советрал секретарьну. Ххюра шинай му даврий зийгу ивкIун, райкомрал ва райисполкомрал тIалавшиндарайн бувну, жагьилсса итххявхсса пишакар ивтссар советрал председательну.

Му къуллугърай уссаксса ванал дурссар цаннияр ца агьам­сса ва жяматран мюнпатсса давуртту. Хьхьу-кьини къакуну учирчангу, зий ивкIссар жяматраха. Председательнал харжгу бивкIссар тани 37 къуруш. Шяравун увкIсса къуллугъчигу, айличугу ЩайхавлучIая ли­ккайсса.
ХIутухъал Щайхавл къушгу шяраву ляличIисса къуш бия. Асиятлул арснал щар ПатIиматгу, цуппа кунма, дакI тIиртIусса, аьчухсса, ласнан лавхьхьусса инсан бия. Вайнная бивзсса арс ва кIива душгу цахава лавхьхьусса, цала тIинийх нанисса бур. Арс МахIаммад, профессорнал цIагу ларсун, зий ­уссар Саратовуллал шяраваллил хозяйствалул институтраву деканну.
Щайхав мудана колхозрал правлениялул ва парторганизациялул членнугу уссия.

Кьуазарвахъул яттил хIайван бусса колхозрал ца яла жапамур – ятту лавай-ялавай тIайла буккаврил хъаргу Щайхавлул хъачIунттайя дикIайсса.
Пенсиялийн увккун махъ, Советгу, жяматгу кьабивтун, Щайхав лавгссия Кьубиял къутандалийн – Львовскалийн. Гилугу колхозрал къурнил бригадирну уссия. Авлахърай даврий унува, чявхъа гъарахьхьун иривну, аьвкъу-гъили хьуну, хьхьичIрасса азаргу цIу дурккун, аьпалухьхьун лавгссар Кьубиял ххаллилсса арс Щайхав май зурул 1-нний 1984-ку шинал, жяматрал цIаний жангу дуллуну, хIукуматрал чулухагу я барчаллагь, я нааьна къакуну.
Цал бунагьирттал аьпа баннав!

Оьмахан Вагьабов,
ш. Кьуби