Укунсса ишругу шайссар оьрмулуву

Лакрал театрдануву хьунни Совет драматургиялул классик Александр Вампиловлул «Провинциал кIанттул анекдотру» тIисса пьесалийнусса спектакльданул премьера.

Пьеса лакку мазрайн бувцуну бур Руслан Башаевлул. Режиссер – ГИТИС къуртал бувсса Къумукьнал театрданул жагьилсса режиссер МахIаммадаьрип Сурхатилов. Декорация – Дагъусттаннал лайкь хьусса художник Аскар Аскаровлул.

Пьесалул тарихрава

Пьеса чивчуну бур 1968 шинал, личIи-личIисса шиннардий чивчусса кIива лащу-щаллусса мюрщи спектакльлу цачIун бувну. Цалчинмур бутIа – ца актрайсса пьеса «МетранпажнацIун бавхIусса бусала» чивчуну бур 1962 шинал. КIилчинмур бутIа – «Малаикнащалсса кьура минутI» чивчуну бур мунияргу ччяни.
«Провинциал кIанттул анекдотирттал» премьера хьуну дур 1972 шинал М. Горькийл цIанийсса Ленинградуллал Хъунмур академический театрданул сахIналий (режиссер Г. А. Товстоногов). Москавлив пьеса бивхьуну бур 1974 шинал «Современник» театрданул (режиссер В. Фокин). Мунияр махъгу чIявусса театрдал бивхьуну, пьеса машгьур хьуну бур, Совет союзрай бакъа, кьатIаллил билаятирттал тамашачитурачIагу.
Пьесалул гьанулий 1991 шинал режиссер Виталий Тарасенкол ларсун дур кутIасса фильм – «История с метранпажем».

Замана язи къабугьайссар

КIивагу бутIувусса ишру хъанай бур «Тайга» провинциал кIанттул патирханалий. Гьуртту хъанахъими бур, жура-журасса багьана-сававрттайн бувну, гивун бакIрайн багьсса инсантал, хъярчилсса, аьчухсса, щяйтIан бакъасса.
«Замана язи къабугьайссар. Заманалувун жува бугу-бучIайссару, лагу-лагайссару», — увкуну бур режиссер Вячеслав Долгачевлул.
Пьеса лавгмур ттуршукулул 60-ку шиннардил дайдихьулийва чивчусса бухьурчагу, ванил агьамшиву жула заманнайгу хъуннасса дур. Пьеса чивчуния шихуннай дачIи ттуршуку гьарчагу, ихтилат хIакьинусса кьинилия ва жуятува хханссар. Гьуртту хъанахъиминнал буруккинттай хъярчагу, гайннал бакIрачIан бувкIсса анекдот зумунусса ишру хаварбакъулий мусиватсса иширттайн кIура бавну, ахирданий хъяхъаву аьтIаврийн дуклай дур.

Увагу цу урвав «ссигъарисса» метранпаж?

Москавлиясса жагьил Патапов (Ибрагьим Мусиев) учIай чIаххувсса къатлувусса душничIа футболданух вичIи дишин, цаламур радиоприемник зий бакъа. Патирханалул администратор Калошин (ДР-лул халкьуннал артист Аслан МахIаммадов) ур хъамитайпалул номерданува жагьилсса адамина уккан уллай, га кьюкьин уллалисса махъругу тIий: «Патирханалул ккаккан дурсса низамрайн бувну хьхьунил ссят 11 хьуну мукьах цинявппа цала-цала номердавун кIура баен аьркинссар». Цила къатлува хъамаличу уккан аву тIааьн къабизай номерданул залуннан, ккаккангу авурсса жагьилсса душ Викториян (Зинаида Чавтараева). Гайннал дянив къалмакъал шай.
Жагьил Москавлиясса ушиву баяйхту, Калошин хъинну аьравххуну айишай га ци мурадрай увкIсса инсан уссарив кIул уллай. Метранпажри чайхту, га ци къуллугърив щинчIавгу къакIулну, нигьаусаврил бан-битан бухлавгун ливчIун, инжит шай. Тамашачитурангу цалчин баллалисса махъ бунуккива, увагу цу урвав «ссигъарисса» метранпаж тIисса пикрирдаву бия спектакль къуртал хьунцIа.

ВахIши хьуссарув жува?

Командировкалий бувкIсса экспедитор Угаров (ДР-лул лайкь хьусса артист Шамсуттин Къапланов) ва шупир Анчугина (ДР-лул лайкь хьусса артистка Халисат Батирбекова), хьхьувай хIачIлай бивкIун, кIюрххил бакIру цIий чантI учай. Дусса арцуцIагу хьуну, буржирай дулайссагу акъа, буруккинттарай бур. Анчугина байбишай, чIавахьулттил чIамуйнгу лавхъун, ца азарда къуруш дулунсса уккияра тIий, кIичIиравух наниминнайн лабизлай. Малаик куна, чариввагу къакIулну увкIун, цуриввагу къакIулсса адаминал дулай ацIазарда къуруш. Амма арцугу ларсун, ганахь барчаллагь къаучайча, кIул акъасса инсаннал жунна вайксса арцу ци хIисаврай дуллуссар тIий, щак-щуклий, бикъавхьусса бунагь къабивтун, га инсан азурда увай.
Бакъаривла хIакьсса ва пьесалувасса Базильскаял (ДР-лул халкьуннал артистка Саният Рамазанова) махъру хIакьинусса кьинигу:
«МахIаттал къашарув?! Ва шагьрулий культурнайсса концертирттайн цучIав къаучIай, так царай къарттугу, вундеркиндталгу личIаннин. Интеллигентсса инсанталлив, культурагу ядуллай, яхъанан кIанттай, хIанттихунгу багьну, хIарачатрай бур дунияллийх цалла цIа машгьур дан. Циванну зу мукун бавккуну ялапар хъанахъисса, зуцIунма агьалигу зиялий бацIан буллай? Юх, къавихссара на вил хъиншиврийн. ЩяйтIан хIаласса къеллу дикIантIиссар вил ми. МахIатталгу къахьунна, гьунттийва му хавар кказитрай буккан бувну лякъирча».
Хомутовлул (ДР-лул лайкь хьусса артист ХIажиаьли ХIажиаьлиев) ниттин гьан дан салкьи дурну диркIсса арцу, гагу аьпалухьхьун ларгун, гьан дан нясив къархьуну лирчIукун, цалчин хьунаавкьусса мюхтажсса инсаннан дулун таваккул бувтун ивкIшиву бусайхту, гава Базильская бур: «Жува вахIши хьуну буру. Жува имандалул кьабивтун буру», — тIий.
Дуснал аьпалун хас буллай ура

Хасну ва спектакль циван язи бувгьуссарив Лакрал театрдануву бишин, МахIаммадаьрип Сурхатилов буслай ур цанна ччянияцIара ххуй дизайсса диркIшиву Шукшиннул ва Вампиловлул творчество. Цува актерну зузисса чIумалгу вайннал произведениярттавасса бутIри лахьлан икIайсса ивкIун ур экзаменнай ккаккан бан.
— КIинналлагу драматургия дур кинорал ва театрданул бивкIу бакъасса классикалун ккаллисса. «Провинциал кIанттул анекдотру» Лакрал театрдануву бишаврийну на анжагъ чIун дакъа аьпалухьхьун лавгсса ттула дуснал мурад биттур бав. Дагъусттаннал лайкь хьусса артист МахIаммад МахIаммадов ца 8-9 шинал хьхьичI ттучIава Москавлив хъамалу усса чIумал, театрдания жапрай бунува, цакуну багьру Шукшиннул ва Вампиловлул творчествардайн. «Лакрал театрдануву «Провинциал кIанттул анекдотру» бишин ччива, гъирарай зувияв Вампиловлул материалдануха, спектакльдануву нарагу роль дугьавияв», — увкуна МахIаммадлул. Шиннардил хьхьичIсса жула ихтилат дакIнийн багьну, муния театрданул каялувчитурахь бувсукун, гайнналгу ттул пикри хъин чулий ккавккуна. Спектакль на хас бав ттула гьалмахчунал ва гьунар бусса актернал аьпалун.

Рязину ливчIун ур режиссер Лакрал театрданул каялувчитураягу, актертураягу:
— Гастроллай бухьурчагу, даву ялун дагьну бухьурчагу, гьарма жаваблувну ва дакIнийхтуну зий ия.
Ца репетициялийн Шамсуттин Къапланов гастроллая ччаннан цIунцIия хьуну увкIуна. Къювулий унува, шанна ссятрайсса репетиция къуртал хьунцIа зий ия. Гихунайгу гипсравусса ччаннащал укIлай ия репетициярдайн. Цувагу кIивагу спектакльдануву гьурттуну уссар – «МетранпажнацIун бавхIусса бусалалуву» физкультуралул дарс дишайсса Камаевлул, «Малаикнащалсса кьура минутIраву» экспедитор Угаровлул. Ххаллилну дургьунни кIирагу роль.
— Ччяни дунияллия гьарчагу, Вампиловлул кьабивтссар цаппарасса пьесарду: «Хъунама арс», «Урдакирттайнсса ав», «ДукIу гъинттул Чулимскалий», «Провинциал анекдотру». Ми, хьхьичIва кунма, хIакьинусса кьинигу тIалавну бур. «Провинциал кIанттул анекдотирттаву» авторнал усттарну ккаккан дурну дур та заманнул рухI-ссихI ва цаппарасса хъярчилсса иширттайну ккаккан дуллай ур ттизаманнул обществалул оьрмулул суратгу, — тIий ур Аслан МахIаммадов.

Спектакльдануву кIира личIисса сипат ххаллилну ккаккан дурунни Саният Рамазановал («МетранпажнацIун бавхIусса бусалалуву» Калошиннул щарссанил Маринал, «Малаикнащалсса кьура минутIраву» скрипка бищу Базильскаял).
— «Провинциал кIанттул анекдотру» сахIналийн буккан бувну бур личIи-личIисса театрдал, хъун шагьрурдалминнулгу, провинциалминнулгу. Муниву рольлу дургьуну дур СССР-данул ва Аьрасатнал халкьуннал артистурал: Олег Табаковлул, Елена Яковлевал, Александр Пашутиннул. Базильскийл роль дургьуну дур Аьрасатнал халкьуннал артист Евгений Мироновлул.
Гьай-гьай, къабигьасса ишри актернан ца образрава цамур образравун уххан. Репетициярдай зун захIматну бия. Амма дунияллия яувцсса, халкьуннавух акъа оьрму бутлатисса Базильскийл роль ххуй дизлай, шавкьиравун лавгунав. Укунсса роллайнур актернаву кьюлтI хьуну бивкIсса гьунарду ялун личайсса. Мунивур актернал тIайлабацIугу бусса, — тIий бур Саният.

Зулайхат Тахакьаева