Учительнал мурад – оьрчIаву инсаншиврул гьану бизавур

tofod_8Уттигъанну Дагъусттаннай Лакрал райондалийсса Кьубиял шяраву «Бюхттулнийсса къавтIавуртту» тIисса художествалул фильм ласлай буссия. Мунил режиссер-постановщикнугу уссия жула ватанлув АхIмад-Хан МахIаммадов. Фильмрал продюсерну, тIурча, ур Москавлиясса Дмитрий Домнин, художник – постановщик Игорь Коцарев, звукорежиссернугу – Владимир Шевандин.

Фильмраву гьурттуну бу­ссия ганиннин хьхьичI дурсса кастинграй язи бувгьусса, билаятрал личIи-личIисса регионнаясса артистал. Мунивух Ися тIисса щарнил хъуначунал роль дургьуну нагу уссияв. На навагу С. Стальскийл цIанийсса Лазгиял театрданул актерда. Съемкарду дакъа, оьнасса чIумал уккай­ссияв щарнил кIичIирттавух, кIани-кIанттурдайх. КIиккусса тIабиаьтрал я буччин бан куна. Му ппурттуву цимилгу ивссияв щарнил школалийнгу. Ми­кку кIул хьуссияв ва макьала хас дурсса Наида ХIажиеващалгу. КIул шаврицIун, цал-кIийла щяивкIссияв ванил дарсирдайгу.
Инсан тарбия айссар учай увсса, хъуна хъанахъисса кIанттул, лагма-ялтту хъана­хъимунил. Ца мукъуйну, га хъуна хъанахъиссар кулпатрал гьанулий. Мяйжаннугу, гиву цIакь хъанай дур инсаннал хасиятру: духIи-дуцин, дакI хъиншиву, захIмат ххирашиву, чумартшиву ва цаймигу. Вай хасиятру язи дургьуну най бур Наида цила оьрмулул ххуллийх. Бувну бур ва 1984 шинал Кьубиял шяраву. Буттал шяраву школагу къуртал бувну, дуклан бувххун бур ДГУ-рал филологиялул факультетрайсса оьрус ва дагъусттан мазурдил отделениялийн. Мугу къуртал бувну, 2004-2008 шиннардий зий бивкIун бур тарбиячину Бабаюртуллал райондалийсса Кьубиял къутандалий­сса школа-интернатрай. 2008 шиная шинмай Лаккуйсса Кьубиял школалий ниттил мазрал ва литературалул учительну зий бу­сса бур. Мукунма оьрус мазрал ва литературалулгу. Школалий дихьлахьисса агьамсса дарсирдавух чара бакъа литературалул дарсгу дикIан аьркинссар. Инсан цуксса бакI бусса, гужсса математикну ягу химикну лявхъуну ухьурчагу, агана ганаву цаманал дардирах ягу къювулух къулагъас дакъахьурча, га лащу-щаллусса личностьран ккаллий ан къабучIиссар. Гьай-гьайкьай, литературалул дарсирдалли инсаннаву дишайсса ччавугу, цаманал дард хьхьара дансса гъирагу. Вай гьарзат бувчIусса Наида Зубаировнагу цила дарсирдай хъинну ялув бавцIуну, хIарачат буллай бур оьрчIру тарбия бан лакрал, оьруснал литературалул ххазинардан ккаллийсса произведениярттай, мивусса геройтурал хасиятирттай, халкьуннал фольклорданувасса вирттаврал чувшивурттай. Лакку мазрал литературалул дарсирдай ва бур вайннан ляличIийсса, миллат­рал тарихравунсса нуз тIитIлай. Укунсса каши дусса учительнан ккаллийссар мазрал ва литературалул учитель. Ванил гьарца дарс дур оьрчIру жула буттал буттахъал яхI-къирият эбратран буцлай тарбия буллалисса. Цила дарсирдай Наида Зубаировнал ишла дувайсса дур уттизаманнай дарс дишайсса формардугу: дарс-лекция, дарс-семинар, дарс-диспут ва цаймигу. Ла­хьхьин буллай бур, хаварданул анализ дурну, ххуймур ва оьккимур цанния ца личIи бан. Гьар шинах ванил дуклаки оьрчIал дянив школалий дувайсса дур лакку мазрал ва литературалул олимпиада. Микку ххув хьусса оьрчIру гьуртту шайсса бур райондалулми олимпиадарттайгу.
ОьрчIан цумур-цагу произведениялул куртIсса мяъна-мурад бувчIиншиврул, му лаласуншиврул, ванил цила дарсирдай миннайх рольлу дарчIуну, миннал цала хIарачатрайну цаппара мивасса эпизодру хIадур дувайсса дур. Репетициярду наниссаксса хIаллай, оьрчIру тяхъа бувккун, хъинну гъирарай хIала-гьуртту шайсса бур укунми дарсирдавух. Вай методру ишла дурсса дар­сру оьрчIан дакIнийн лирчIун, миннуясса асарду личIайссар хъунмасса хIаллай. Укун зузи­­сса учитель сававну классрал дяниву дусшиву, аслахIшиву цIакь шайссар. Мукунсса классрава ххуйсса тарбия дусса, дусшиву дан кIулсса, цаннал ца бугьан кIулсса инсанталгу буккайссар. Ва бакъарив учительнал даврил мурадгу?!
Произведениярттавасса эпизодру дакъасса, Наида Зубаировнал хъуними классирттал оьрчIахь дишайсса дур шаэртурал, чичултрал эшкьилул лирика ххал дигьлагьисса дарсругу.
Балугъравун къабувхсса чIаважагьилтурал дакIнивумур лаласун кIулсса Наида Зубаировнал хIарачат бур вайннал дакIурдивумур, бакIраву щаращисса пикрирду аьч бан, ми цала чIунархIал оьрчIащал кIибачIин лахьхьин бансса. Укун гъира бутанну ва оьрчIан ххира хьунну зий бур ва цала къабигьасса учительнал пишараха.
Наида ХIажиева цила дуклаки оьрчIащал чялишну гьуртту шайсса бур райондалул ва республикалул даражалийсса мероприятиярттавух.
2011 шинал райондалий хьу­сса «Лучший учитель года» конкурсраву ххув хьуну, 1-мур кIанттун лайкь хьуну бивкIун бур. Цуппагу хъинну пахрулий бур райондалул ва республикалул личIи-личIисса даражалул конкурсирттаву, олимпиадарттай хьхьичIунсса кIанттурдан лайкь хьусса дуклаки оьрчIая.
«ДакIнияту дакIничIан» тIисса лозунг кунмасса му­къурттилу най бур Кьубиял школалий зузисса Наида ХIажиевал захIматрал ххуллу. ТIайлабацIу баннав вин му жаваблувсса давриву!
Э. Багишев,
ДР-лул лайкь хьусса артист,
ХIадур бувссар
З. АьбдурахIмановал