Дакьаврийн ва цашиврийн оьвтIий

toto_6ЦIанасса оьрмулуву ца яла агьамсса масъала бур терроризм ва экстремизм. Ва масъала щуну бур иш бавчусса Европанал билаятирттайнгу, Американайнгу, азиатнал ва мискинсса африканал билаятирттайнгу. Мунийн бувну ва балаллущал талангу багьлай бур дунияллул цинявппа билаятру цачIун хьуну.

Терроризмалущал ва экстремизмалущал талатаврил ца ххуллуну хъанахъиссар мунил профилактика. Профилактикалул даву хаснура дуллан багьлай бур жагьилтурал дянив, цанчирча, аькьлу-кIулши цалий къадарцIусса, социальныйну бурукъавччусса, диндалия дагьайссаксса кIулшиву да­къасса жагьилтал буну тIий ми иширттахьхьун бигьа-бигьанма бириллай.
ХьхьичIва жагьилтал мукун тIааьн бакъасса иширттая бурувччуну бикIайссия ми жяматрал давурттавух хIала-гьурттуну бушиврулгу. Терроризмалийн къарши бацIан бюхъантIисса так идеологиялул даражалийнур. Цанчирча радикалсса организациярттавун бигьану кIункIу шайссар дакIниву хIусутшиву, энад бусса инсантал. Мунийн бувну ххал дигьлан багьлай бур жагьилтуран бувчIинсса мазрай гъалгъа бан бюхъайсса агитациялул кьяйдарду.
ХIакьину жагьилсса никирал хъуннасса чIун гьан дуллай бур интернетраву, соцсетирдаву ляхълай бур миннал цала пикрилул уртакьтал, дустал. Гьамин социальный сетьру дур махъсса шиннардий экстремистурал группардал къулагъасралу дургьуну. Миву дур балугъравун къабивминнащал чялишсса даву най. БакI магъулун щун бувасса жагьилтуралгу экстремистурал лозунгру диндалул лозунгрушиврий кьамул дуллай бур. Мунийн бувну багьлай бур гьамин соцсетирдаву дачин ду­ллан профилактикалул даву. Терроризмалийн так информациялийну къахьунтIиссар къарши бацIан. Мунищалва архIал багьлай бур жагьилтал давурттал дузал бан, лайкьсса захIматрал хIакь буллан. Дагъусттаннай чIя­вусса жагьилтал, ларайсса кIулшиву душиврул дипломру каниву бунува, цала пишалий зунсса кIантту бакъа ливчIун бур. ЧIявуми нитти-буттал кьацIливун буруглай бур, ца­ппарасса тIулдакъашивурттахун багьлай бур, цаппарассагу, къурушрал хъяврин буллай, террористурал ва экстремистурал кьюкьравун ххабахлай бур.
Багьлай бур так лозунгир­ттайну, батIавурттайну бакъа иширайну зун хъун хъанахъисса ник тарбия давриха. Инсаншиврул принципру, цайми диннал ва миллатирттал инсантурачIансса хIурмат кулпатирттавур тарбия буллан аьркинсса. Амма хъуннасса жаваблувшинна ва ишираву дагьлагьиссар детсадирттайн, школарттайн, вузирдайн. Ми­кку эбратран дишин бюхъанссар, оьрчIру жяматращал дахIаву дуну хъуни буллай бивкIсса совет заманнул тарбиялул даву.
Та заманнул идеология дия мяйжаннугу инсан цала ялун бучIантIимур цала кIунттихь бушиврийн вихшала дишин уллалисса, Ватандалул ялун бучIантIимуниву гьарцагу инсаннал гьурттушинна дан уллалисса. ИчIаллил тарбиялул ялун дия школалулссагу, оьрчIал ва жагьилтурал организацияр­тталссагу («Октябренок», «Пионер», «ВЛКСМ»). Школа къуртал бувсса инсан жяматраву­сса оьрмулийн хIадурну икIайва. Вузирдаву дуклакисса мутталий бикIайва трудовой семестрду, микку студентнаща бю­хъайва цала захIматрайну арцу лякъин. Вуз къуртал бавривун гьарцумаца инсан цала пишалий зунсса даврил дузал айва. Шанна шин чIарах дукканнин жагьилсса пишакарнан къатта булайва. Жагьилтал жяматрал вирдакIну бикIайва.
Ва Совет заманнуйн кIура баера тIисса оьвчаву дакъарча, жула билаятрал тарихраву ххуйчулий дакIний ливчIмунил опыт хъун хъанахъисса ник тарбия давриву цIунилгу ишла буллансса маслихIатри.
ХIакьину багьлай бур жагьилтураву мяърипат ва рувхIа­нийшиву тарбия даврихсса къулагъас хъун дуллан, хаснува:
-Ххуй бакъасса ишру хьхьи­чIунмай хьун къабитлан; хъун хъанахъисса никиран диндалул гьанурду школалийва лахьхьин буллан;
-цIу дуккан дан личIи-личIи­сса миллатирттал жагьилтал цачIун буллалисса фестивальлу. Ва аралуву Дагъусттаннал Дакьаврил фонд зий буссар дунияллул халкьуннал жагьилтурал обменну дуллай Аьрасат-Германия, Аьрасат — Болгария-Германия. Вай обменнал мурадну хъанахъиссар ца билаятрал жагьилтал цамур билаятрал магьирлугъращал, аьдатирттащал, багьу-бизулущал кIул баву, гихунмай миннал дянив куннан ку бувчIаву, куннал кунначIансса ссавур, хIурмат-кьимат цIакь хьуншиврул;
-жагьилтал военно-патрио­тический давривун кIункIу буллан, миннащал (ТОКС-рал, Дакьаврил къатлул, краеведческий музейрдал журалийсса) акциярду буллан;
— буллан жагьилтал национализмалущал, терроризмалущал, экстремизмалущал, наркоманиялущал талатавриву цачIунмай буллансса «круглый столлу», конференциярду, семинарду, жагьилтурал акциярду.
Ва журалул мероприятияр­ттансса мисалну ласун бюхъан­тIиссар «Мы против терроризма. Идейное развенчание терроризма и экстремизма» тIисса гражданский форум. Форум хьуссар апрель зуруй Каспийск шагьрулул библиотекалуву «Матери России» тIисса щалагу Аьра­сатнал суккушиндарал ва Да­гъусттаннал Дакьаврил фонд­рал цачIуну. Муний агьам­сса буруккинтту ххал бигьлай бу­ссия низам дуруччай органнал зузалт, чичулт, диндалул иш­ккаккулт, студентътал ва дуклаки оьрчIру.
Дурссар ца цамургу мероприятие – митинг «Гражданское общество Дагестана против терроризма и экстремизма» тIисса. Му хьуссар август зуруй МахIачкъалалив. Муний гьур­тту хьуссар Дагъусттаннай яла чялишну зузисса жяматийсса ккуранну, мукунма сириянал, армяннал, гуржиял, узбакIнал ва азирбижаннал ккураннал вакилталгу.
ХIакьинусса кьининийн Дагъусттаннал чIявусса школарттай зий дур жяматийсса организацияртту. Ми организацияртту чялишсса гьурттушинна дуллай дур терроризмалийн ва экстремизмалийн къаршисса давриву. Ва даврин аьркинни кабакьу буллан, аьркинни буслан СМИ-рдай.
Масалдаран, гьашину «Дом мира» тIисса жагьилтурал жяматийсса организациялул Да­гъусттаннал отделениялул Да­гъусттаннал Дакьаврил фонд_ращал цачIуну бувссар «Дружба – путь к миру» тIисса чIава дипломатътурал конкурс, цил мураднугу хьуссар шагьрурдал дянивсса дуклаки оьрчIал дянив дусшиву цIакь даву ва мунищала архIал дуклаки оьрчIан бувчIин баву дусшиву дакьаврил бакIщаращину хъанахъишиву. Ва мероприятиялий яла дакIний личIансса ишну хьу­ссар «Мы против терроризма и экстремизма» тIисса агитвыступ­ленияртту.
Ва куццуй, Дагъусттаннал Дакьаврил фонд, дакьаврийн оьвтIутIисса организация хIисаврай, къарши буклай буссар терроризмалийн ва экст­ремизмалийн. Жу Дагъусттаннал миллатирттал дянив дакьаву ва цашиву цIакь даврихлу буссару.
Мухтар Давудов,
Дагъусттаннал Дакьаврил фондрал хъунама