Гьашину республикалий ххюлчинсса шинни Дагъусттаннал халкьуннал Цашиврул кьини кIицI лаглагисса байран дуллай.
И. Саидова
Агьалинан уттигу ва байран душиву ва му ци мяъна-мурадрай дуллалиссарив балжину кIул хьун бувар. Байрандалул гьануну лавсун бур, Ккавкказуллайн Ираннал хъунасса полководец Надир-шагь ххявххун, 1741 шинал хьусса ишру. Люфт-аьли-ханнал, ХIайдар-багнал, Фет-аьли-ханнал каялувшиндаралусса Надир-шагьнал цавай аьрал бивкIссар Дарбантлия КъайтагълийхчIин бувккун, мичча Тарковскийл шамхалствалийхчIин Жунгутайлийн буккансса ххуллу бувгьуну най. Надир-шагьнал цаламур каялувшиндаралусса аьралуннал кьюкьа диркIссар Шах-Дагълийх, Магъу-даралийх, Гъази-ГъумукухчIин, Ххунзахъун яруссаннал ханлугърачIа ликказангу дурну, микку кIирагу кьюкьа хьунадаркьуну, Дагъусттан канихьхьун ласунсса ххуллурду бувгьуну най. Надир-шагьнал аьралуннал, цаннил хъирив ца ххувшавуртту ласлай, щархъаву шагь-къирманну дуллай, биян бувссар цикссагу зараллу, ливтIуссар чIявусса агьали. Август зурул дайдихьулий Надир-шагь цала аьралуннащал ивссар Гъази-Гъумукун.
Аьндалаллал дазуйн увксса чIумал шагьнал цала аьрал бавчIуну бур цаппарасса кьюкьрайх. Яла цIакьми ва гуж ххишалами кьюкьри дацIан дурну дур ТтурчIи-дагъ зунттуй. Шагьнал аьралуннал лирчIми кьюкьри дацIан дурну дур ЧIухърал, Ссугъращиял, Бюхттиял, Щитуллал ва цаймигу шяраваллал хьхьичI.
1741 шинал сентябрь зурул 12-нний Ираннал аьралуннал кьюкьри дурххун дур Аьндархъав. Цала ялун нанисса нигьачIаву чIалай, Дагъусттаннал агьали циняв цачIун хьуну, Аьндархъиял кьанийн бувккун, душманнайн данди бавцIуну бур. Шикку хьусса талатаврия бувсун буссар дагъусттаннал халкьуннал эпосравугу. Надир-шагьнал аьрал Аьндархъав ххявхсса чIумал, щала Дагъусттаннайн аваза багьссар, душманнайн данди буккан, цачIун шияра тIий. Дагъусттаннал циняв щархъава байбивхьуссар хушрай душманнайн данди буккансса вирттаврал кьюкьри датIлай, унгу-унгусса хIадуршиннарду дуллай.
Ххювахъул гьантрай най диркIссар Аьндархъиял аралуву Надир-шагьнащалсса оьсса талатаву. Талатавурттаву сивсусса аьрали начальниктурал хIарачатрайну махъунмай лихълахъи бувссар Ираннал шагьнал аьрал. Шикку хьусса талатавривур дагъусттаннал аьрщарая Надир-шагьнал аьрал лихълахъигу бувсса. Укун Дагъусттаннал халкь цинявппа цачIун хьунур Надир-шагьнащалсса талатавриву ххувшавугу ларсъсса.
2010 шинал декабрь зуруй хьусса Дагъусттаннал халкьуннал III-мур съездрай кьамул бувссар, Дагъусттаннал халкьуннал Цашиврул байран кIицI лаглансса хIукму.
ХIакьинусса кьини жула тарихраву хъуннасса агьамшиву дусса иш хъанай бур сайки 300-хъул шиннардил хьхьичI Дагъусттаннал агьали кьини дурксса чIумал, цинявппа цачIун хьуну, кувннал чIарав ку бавцIуну, кувннал кув бувгьуну, душманнайн данди бувккун, Надир-шагьнащалсса талатавриву ххувшаву ласаву.
