Даву дакъанал чIарав бацIлай

toto_9ЦIусса заманалул жунна «бахшиш» дур чIявусса инсантал зун­сса даву дакъа личIлачIисса тагьар. Гьай-гьай, хIукуматрал даву дакъа ливчIминнан зуруй дулайсса 1000 къурушрах яхьун къашайшивугу чIалачIисса зат бур. Даву дакъа ливчIминнал иш-тагьар кIул дуван на хьунаавкьуссияв Ккуллал райондалийсса даву дакъа ливчIминнал чIарав бацIан тIиртIусса, жула зумуну, «биржалул» хъунама МахIаммадов Аьбдулгъанинащал.

Ккуллал райондалийсса даву дакъа ливчIминнал чIарав бацIан тIиртIусса
идаралул хъунама МахIаммадов Аьбдулгъанинащалсса ихтилат

— Ци тагьар дур цIана Ккуллал райондалий даву дакъа ливчIсса инсантурал?
— 2016-ку шинал 8 зурул му­тталий жул Центрданийн, давурттах луглай, тавакъюрай бувкIунни 380-нничIан бив­сса инсантал. Вайннаву бия даврих луглагисса, даву дакъашиврул пособие биша тIисса, дук­лан гьан ччисса, личIи-личIисса цIуххавуртту дуллалисса инсантал. КIицI бувминнава 223 инсан лавсун ур сияхIрайн. Вайннавагу даву дакъа бушиврул пособия бивхьуну бур 169 инсаннан. Гьашинусса 8 зурул му­тталий 85 инсан, цала хьуннав, центрданул хьуннав кумаграйну, чIумуйнусса ва муданна­сса давурттахун бивчуну бур. Дуклан гьан уван хIадур увну ­уссар 17 инсан, личIи-личIисса касмурду лахьхьин хIукуматрал харжлугърацIух. Амма вайннах дулунсса арцу чIал хъанай дуну, гьашину тIайла буккан бувару.
Пенсиялийн буккайсса шинну дузал хьуннин 2 шинал хьхьичI 2 инсан пенсиялийн тIайла увккун ур.
Вай кIицI дурсса давурттив дакъагу, жул даврил буржну бур райондалийсса идарарттай зузисса инсантуран бивхьусса харжру цила чIумал ва тIайлану булаврил ялув бацIавугу. Мунийн бувну, 8 зурул мутталий жу ххал дурссар райондалийсса 32 организация. Миннахьхьун, жунна ляркъусса диялдакъашивурттугу ккаккан дурну, дуллу­ссар предписанияртту. Вай идарарттай зий ур 195 зузала, миннаватугу 6 зузала ур чурххан заралсса давурттай зузисса.
Мукунна жу ххал дурссар бюджетрай зузисса 13 организация. Микку жу ххал бувссар зузиминнан харжру тIайлану бу­л­лай бурив, коллективрал дянив­сса кьутIилий чивчумур биттур буллай бурив. Ххал дурсса организациярттай харж булаврил чулуха диялдакъашивуртту къаляркъунни.
Давурттах луглагиминнан 8 зурул мутталий дуллуну дур 1 миллион ва 250 азарда къуруш.
Жула райондалийсса чIяру­сса организациярттай най дур зузисса инсантал чан буллалавуртту. Зунсса кIанттурду хъинну чанну бур. Мунийн бувну давурттал инсантал щаллу бувайсса идарартту буржлувссар жуйн баян буван цачIава зунсса кIантту бушиврия. Амма миннал, жува хъирив къабувккун, баян къабувай. Мукунсса баян бавуртту цила чIумал къадуллу­сса идаралий дихьлахьиссар хъунисса аькIри.
— ЧIявуми давурттив дакъа ливчIсса инсантал ци касмурдал бур?
— Даву дакъа ливчIминнаву бур чIявусса дурккусса, лахъмур ва дянивмур кIулшивуртту ларсъсса пишакартал: технолог, зоотехник, экономист, фельдшер, бухгалтер, менеджер, цIимилул ссу, товаровед, инженер, библиотекарь, физкультуралул учитель, юриспруденциялул бакалавр, гъаттарал фельдшер.
ЦIана сияхIрай ур даву дакъа ливчIсса 106 инсан – 63 хъамитайпа, 43 адамина, 34 жагьил, 16-29 шинавусса, мушакъатсса 8 инсан. Вайннан бивхьуну бу­ссар даву дакъа ливчIшиврул пособие.
Шиккува бусан ччива даву дакъа ливчIминнахь укунсса затру: «О занятости населения в РФ» закондалийн бувну жучIа сияхIрайн ласайссар Аьрасатнал гражданство дусса инсантал, цигу ливчIсса даву дакъа ягу дуланмагъ дакъа, агарда зунсса кIану бухьурчан мугьлат бакъа зун хIадурсса. СияхIрай ацIан нанисса инсаннал дуцIин дувайссар заявление-анкета. Ва цурдагу дуцIин дуван аьркинну бур оьрус мазрай, кутIа къабувну, цува чув зий ивкIссарив, цукунсса даву, харж тIалав буллай уссарив бусласисса. Ва заявление-анкеталущал булун аьркинну бур вай ялавай кIицI лавгсса документирттал копияртту: паспорт, захIматрал книжка, кIулшиву ларсшиврул документ, цува яхъанахъисса шяравасса справка, оьрчIал метрикартту, пенсионное страховое свидетельство, пенсионный фондрал дуллусса справка, цийгу ккаккан буллалисса страховой стаж, ИНН, ганиннин цува зий ивкIсса кIанаятусса дянивсса харж ккаккан буллалисса справка, цими инсан кулпатраву уссарив ккаккан буллалисса справка. Дур мукунна шиккура дуцIин дувайсса «карта индивидуальной реабилитации» тIисса.
КIицI бувсса документру лавсун учIан аьркинссар вайннул заллу. Агарда документир­ттал заллу цува къаучIарча, жухь документру кьамул буван ихтияр дакъар. Ялагу ххи буван ччива, агарда лякьлуву оьрчI бу­сса хъамитайпа бухьурча, мунил бусан аьркинссар цилва ахIвал жул зузалахь. Махъсса ппурттуву чIявусса ишру хьунни цава-ца хъамитайпа «пособие по безработице» ласлай ва «пособие по уходу за ребенком» ласласисса. Мукунсса инсантураща «пособие по безработице» махъунмай зеххайссар ва закондалул танмихIрайн кIункIу бувайссар.
СияхIрайн лавсун махъ даву дакъа ливчIми занан аьркин­ссар перерегистрация дуллай гьарца зуруй кIийла, директорнал цIакь бувсса графикрайн бувну. Вай перерегистрациялийнгу бучIан аьркинссар пас­порт ва захIматрал книжкалущал. Агарда му ккаккан дурсса чIумуй перерегистрациялийн къаучIарчан, мунан пособие бацIан бувайссар шанма зуруй.
Бусан ччива мукунма даву дакъашиврул пособие бишай­сса лагрулия. Агарда зий ивкIун ухьурча ва мунал бухьурчан 6 зурул стаж махъсса шинай, ва мукуна даврия сократит увну ягу цамур чара бакъасса иширайну увкьун ухьурчан, мунан бишайссар ца шинайсса пособие. Цалчинми 3 зуруй булайссар ванал ласлай ивкIсса харжирал дянивминнул 75 %, хъиривсса 4 зуруй – 65%, ливчIсса зурдардий – 45%. Даву дакъа ливчIсса гайминнан пособие бишайссар 6 зуруйсса, цийгу дур жула зунттал райондалий 898,15 къуруш зунттал процентру хIисавну. Пособие булайссар почтрайхчIин зуруй кIийла. Пособиялул яла лагьмур лагру дур зунттал 15% хIисавну 977,5 къуруш. Яла лахъмур – 5635 къуруш.
Гьарца шинал жул центрданул тавакъюрайн бувну жучIан диян дувайссар налоговый службалул ишбажаранчитурал сияхI. Укунминнахь ихтияр дакъар жул сияхIрай бацIан.
— Жуламур райондалиягу гьан байссарив цайми регионнайн, давурттив дунийн, инсантал?
— ЖучIан Министерствалия дучIайссар чIун-чIумуй цайми регионнай дусса давурттал ­аьдад. Гьашину 8 зурул мутталий дуркIунни 180 азарва вакансиялул аьдад. Ми вакансиярттащал жу кIул бувайссар даву дакъа ливчIми, агарда цува рязийну ухьурчан цамур региондалий зун, жуща хьунтIиссар мунан кумаг буван. Жу мура куццуй дувайссар регионнал дянивсса вакансиярттал ярмарка видео­связрайх. Август зуруй Къиримнава дия даву дакъасса 100 инсан гьан увара тIутIи батIлан 2 зуруйсса тIисса. Ккуллал райондалия 1 инсан рязи хьуна тихун гьан.
— Цукунсса программартту дуссар даву дакъа ливчIсса инсантал давурттал дузал баншиврул?
— Даву дакъа ливчIсса инсантал давурттал дузал баншиврул дур укунсса программартту:
1. Щурущи дуллай бу­ссар «общественный давуртту». Ва программалийн бувну даву дулултрал жущал ва зун ччиманащал кьутIи чичайссар чIумуйнусса давуртту дулланшиврул. Укун­сса давурттаву гьуртту хъанахъиманан итадакьлай дур 500 къуруш.
2. Вара куццуй чIумуйнусса давуртту хIасул дуван ккаккан бувну бур 3 оьрчI бусса нитти-буттахъан. Вайннангу ца инсаннан итадакьлай дур 955 къуруш.
3. Дахьва техникум бувкку­сса пишакарнан дур хIасул дуван багьлай 2 зуруйсса даву. Укунминнангу итадакьлай дур 955 къуруш.
4. Зун бюхълахъисса сакъатсса инсаннан га зунсса кIану буваншиврул даву дулултран итадакьлай дур 100 азарда къуруш му инсан зунсса кьай-кьуй ласуншиврул.
5. Пишакаршиву лахьхьин ччисса инсан ухьурчан, мунан му кIулшиву дулайссар хIукуматрал счетрай ва булайссар стипендия.
6. Агарда цамур региондалийн ивзун нанисса ухьурчан цала кулпатращал, мунал тихунсса ххуллухсса харж-хурж ва тикку кIанттул хьуннинсса арцу итадакьайссар хIукуматрал.
7. Ишбажаранчишиву дуллан ччисса инсаннан итадакьлай дур 58800 къуруш. Программалийн бувну жулла райондалия­сса ца инсаннан дулун увкуну бур ми арцу.
— Давурттал щаллу бувайсса идарарттая ци тIалавшинна дуссар?
— Закондалийн бувну гьарца идаралул каялувчинал аьркинссар баян буван зурул ахирданий цачIава бусса вакансиярттал аьдад. Укунсса баян баву дуван аьркинссар, хIукуматрал цIанилусса хьуннав, таксса инсанналсса хьуннав, акционер обществалул хьуннав, идарар­ттал.
Даврия бувкьсса инсантураха дур хъуннасса аякьа дуллай хIукумат. Мунияту гьарца нюжмардий жу баян бувайссар Министерствалийн жула райондалий даврия бувкьсса инсантурая ва ми ци сававну бувкьссарив.
— Жула Дагъусттаннал бакIчи Рамазан АьбдуллатIипов урхха: «Зунттаву даву дакъа, оьнасса инсан икIан къабюхъайссар. Лагмара цикссагу заллу-зал акъасса оьннасса аьрщи дурхха. Ганиха зун аьркинни», — тIий. Ина ци чара му иширайн?
— Дагъусттаннал БакIчинал тIимур тIайлассар. Социализмалул чIумал колхозраву зий бивкIхьурчан, цIана бюхълай бур КФХ тIитIин, ябуллан ризкьи, дугьлан хъуру. Амма цинявннаща хъанай бакъар КФХ тIитIин, цан учирча мунин аьркинну дур лухччиний зузи дувансса техника, минитрактор, миникультиватор. Ва бакъагу, дикIан аьркинни ванал ххя­ххан дурсса бакIлахъия машан ласунсса чаранну ккаклакисса хIаллихшингу. ХIукуматрал чулуха аьркинни арцуйнусса кумаг буллан вай ишру дузал буваншиврул.
Ихтилат бувссар
ХIажимурад ХIусайновлул