Бусравну ва талихIрай бувтсса оьрму

fsoto_5Июль зуруй оьрмулул 80 шин там хьуну дур Дагъусттаннал лайкь хьусса ветеринар-хIакин, захIматрал ветеран, чIярусса шиннардий Дагъусттаннал волейболданул цачIундур командалул капитанну зий ивкIсса, РСФСР-данул волейболданул цачIундур командалувугу уклай ивкIсса, Оьмаров Нуруллагь Бадруттиннул арснан.
Увну ур Нуруллагь 1936 шинал Муккурдал шяраву. 1953 шинал Гъумучиял школа къуртал бувну, дуклан увххун ур шяраваллил хозяйствалул институтравун.
НуруллагьлучIа яхьуну дур чIярусса грамотарду ва дипломру.
Гьарца кьини кIюрххила хьхьирийн, нюжмардий шамийла спортзалданувун лагай. «ЦIуллушиву дуруччирча, кулпатрангу захIмат къахьунтIиссара», тIий хъярч буллан икIай.

— Нуруллагь, буси вила спорт­равусса ххуллу-ххуттая.
— Ттун чIивинияцIава спортрах хъунмасса гъира бикIайва. Амма ттул оьрчIзаманнай Лаккуй, ца волейбол бакъа, цайми спортрал журарду хьхьичIунну бакъая. 10-мур классрал дуклаки оьрчIал хъуншиву цанна ччай, цивппа цукун буклай бухьурчагу, командалувун цучIав гъан хьун къаитлан бикIайва. Нагу, 7-8-ми классирттаву дуклакисса чIумал, кIюрххицIунай излай, зарядка дуллай, ттула ялув нава авцIуну икIайссияв. Ххуйну уклай чIалай, кIайннал яла нагу уцайвав цащала уклан.
Школа къуртал байхту дуклан увхра шяраваллил хозяйствалул институтрал зоотехникнал факультетрайн. Му факультетрай дуклан къаччай, увхра ветеринарнал факультетрал хIадур бай курсирдайн. Оскара кIичIираву бия МахIачкъала шагьрулул ДЮСШ, гивун занай айивхьура куклумур атлетикалийн, диск, ядро личайссия. Гивугу на мадара итххявхра.
1954 шинал дия дуклаки оьрчIал дянивсса республикалул спартакиада. На диск личайхту баян бунни; «Побит республиканский рекорд,» — куну. Ттуяр хьхьичI рекорд ларсун дия Кьубатусса Агъаев ­Аьлил. Муния махъ Ростоврай Аьра­сатнал Кьиблалул зоналул спартакиадалийгу 3-мур кIану бувгьу­ссия. Ленинградрай хьунтIисса финалданийн къалавгна ливчIунав, институт­равун дуклан ухлай уну. Ттунма куклумур атлетикалухнияр волейболданух бикIайва гъира. Тренернахьгу волейболданийн занан ччай ушиву бувсун, бунияла машхул хьура мунихун. Шяраваллил хозяйствалул институтрал дия хъинну гужсса команда. Га командалувасса оьрчIру республикалул цачIундур командалуву буклай бия. Занан ивкIра 4-мур командалувун. 1-2-ми командар­ттаву буклакими бучIайва жул ял­тту буккан. Гайннал ттуя цала тренернахь бувсун бия. Ца кьини цува тренер увкIун: «Гьунттий 1-мур командалуву уклантIиссара,» — увкунни ттухь. ЧIал къавхьуну агьра рес­публикалул цачIундур командалувунгу. 10 -12 шин хьуссар цачIундур командалуву уклай, миннува тамансса шинну хьуссар му командалул капитанну. Ца на акъа, цама лаккучугу акъая му командалуву. ЧIявуми бикIайва шагьрурдай дук­лакисса оьрус оьрчIру, Ххунза­хъиял, Бущихъиял, Гъуниннал районналгу дия ххуйсса хIадуршинна дусса командартту. Гьаксса нагу луглайна икIайссияв цачIундур командалувун уцин гьунар бусса ла­кку оьрчIах.
1956 -57 шинал «Урожай» обществалул дуссия шяраваллил команда. Гайннавух уклан шяраваллил хозяйствалул институтрал командалува ца студент уцинсса ихтияр дия. Гайнналгу на увцунав. Га командалуву Ставрополлай 2-мур кIану бувгьуну, на агьунав РСФСР-данул цачIундур командалувун. Гивун агьну цалчинсса шинал Украиннал командалущал ччалли був­ккун жул команда ххув хьуссар. КIира шин дурссар РСФСР-данул цачIундур командалуву уклай. Му командалувугу Дагъусттанная увагу ца на ияв.
ДакIний ур, мединститутрал проректор, азирбижаннал миллатрал инсан, Салис Абасович, спорт ххирасса инсан ия. На тани шяраваллил хозяйствалул институтрал командалул капитаннугу уссияв. Мединститутрал командалущал буклакисса чIумал, га даин учIайва тIуркIулух уруган. «Нуруллагь, на мединститут­рал командалухлугу, вихлугу уссияв,»- учайва тIуркIу къуртал хьуну махъ.
Ялагу ттул гужсса болельщик ия ДР-лул Министртурал совет­рал хъунаманал хъиривчу Щам­ххалов. Ттухь гьалмахтал мудан цIухлай бикIайва: «Га даин вихлу уккан учIайхха, ина ганачIан гъан циван къашайссара?» — тIий. Цува къакIулну ухьувкун, ттунгу ламус хъанан бикIайва гъан хьун.
Ца чIумал ганал ттуйн цачIанма оьвкуну: «Нуруллагь, жу спортс­ментал давурттайн буцайссар, миннан машинартту булайссар. Ина винна тачIав цичIав тIалав къадарахха,» — куна. «Шамсуттин МахIаммадович, ттул шяраву къатта бур, шартIру дур,» — увкуссия. ЧIал къавхьуну Совминдалул чулуха ттун ГАЗ 69 машина буллуна. Шагьрулийн изавривун квартирагу буллуна. ХIукуматрал чулухагу дагьайсса къулагъас дикIайва, тамашачитурангу бусравну ияв. Лаккуя бувкIсса чIумал, агарда, жул команда Бущихъиял командалущал дуклай духьурча, хьхьичIунсса Ххунзахъиял ва Гъуниннал командартту жухлу дуклан дикIайва. Жу ххунзахъиящал буклай бухьурчаннив, бущихъи жухлу бикIайва.
Гихунмай жагьилтал хъирив най бия, ттунгу цачIундур командалува гьан багьлай бия. Укунма шинай цал лагайссияв буккан Аьрасатнал Кьиблалул зоналул бяс-ччаллайн. Гивун дагьайссия Ростовуллал область, Краснодардал край, Чачаннал, Ингущнал, Къабардин-Балкьарнал, Къалмукьнал ва Дагъусттаннал командартту. Агьаммур составрава гьарчагу, ми бяс-ччаллайн лагайссияв.
— Вила пишалий ци-ци давурттай зий уссияв?
-ХьхьичI жу Лаккуй буссияв ялапар хъанай. Уссу ивкIуну, кIанал шанма оьрчIгу ттухун багьуна. КIай шагьрулийнмай дуклан нанийни, кIайннах урганма аьркинну ия. Шяраваллил хозяйствалул министерствалий дахьра тIиртIуну дия республикалул племенное отделение. Гикку хъунама гъаттарал хIакинну зий айивхьура. Ттула хъинсса дус-ихтивар Дагнефтеснаб­рал хъунама директор Приходькол хIарачатрайну шанма зурул дянив квартирагу буллуна ттун. Горисполкомрал хъунаманал хъиривчуну зий уну, квартирардал ишру кIанайн багьайсса бия.
Яла кулпатращал, оьрчIащал ивзра шилунай. 1973 шиная 1982 шинайннин зий ивкIра министерствалий. Та шинал Гъумучиял колхозрал председательнал хъиривчу Сулайман хархавар бакъа нязаннивсса бивкIулул жуява личIи увну ия. Дянивсса звено цIакь баншиврул министерствалул колхозир­ттайн жагьилсса пишакартал гьан буллай бия. Колхозрал председательну зузисса Нажмуттин Щурпаевлул министерствалийн оьвкуну, Сулайманнухлу зун на гьан тIалав увну ияв. Шанна шин Гъумучиял колхозраву зийгу дурну, ветеринарно-санитарный отряд тIиртIукун цIунилгу махъунай зана хьуссара, га отрядрал каялувчину зун. Га даврий зийгу хьуссар 20-нничIан дирсса шинну. Хъунмур аппарат буссия МахIачкъалалив, мунил 8 отделение дуссия кIантту-кIанттурдай. Му отрядраву зий ­уссия 300 инсан, техника дуссия -30-40 машина. Микку зий уссияв 75 шин хьуннин. На лавгун махъ му отряд духларгссар.
— ХIакьинусса Дагъусттаннал волейболданул коман­далия ци учин бюхъан­ссар?
-ЦIана правилардугу даххана хьуну дур. Ттун ххуй къабизай волейболданий буклансса жагьилтал, районнаягу бавтIун, шиккува хIадур бангу бюхъантIий бунува, Дагъусттаннахлу буклансса спортс­ментал Аьрасатнава бучIан буллалаву, хъуни-хъунисса харжругу буллай. Ваксса жула жагьилтуран зунсса кIантту бакъа, ми цайми бяйкьусса ххуллурдайн бакIрайн багьлай бунува.
— Вищал спортзалданувун, хьхьирийн ца-ца бучIай?
— Тамансса бур ттул гьалмахтал. Миннаву ца на ура угьарасса. Ччя-ччяни спортзалданувун учIай Хизри Шихсаидовгу. Хьхьирийн бучIай Шалласу Шалласуев, вагу ттул гужсса болельщик-я, Гъаза Гъазаев. Ися Халидович учIайссия, гьашину ччаннал захIматшиву дур тIий занай акъар. Аьпабиву, МахIач МахIаммадовгу учIайссия. Бархъалатусса Шамсуттин феноменал память дусса инсан ур. 300-400 телефондалул номер кIулли дакIних, Кьуръан кIулли дакIних буккин, балай учай, къавтIун изай, хъярчру буллай, жу биялну бялахъан бару.
— Буси вила агьлу-авладрая, кулпатрая?
-Ттул ппу жаваблувсса давур­ттай зий икIайва. Лакрал райондалий цалчинсса милицанал начальник-я. Ккуллал ва Лакрал районнал маслопромрал директорну зий уссия. Ниттий хъуннасса хъар дикIайва. Ласнахагу, оьрчIахагу дагьайсса аякьа дайва.
Кулпат Гулизар зий буссия экономистну. ЦIанакул пенсиялий бур. Цаннан ца бувчIлай, цаннаха цаннал хIурматрай оьрму бувтссар.
Кьуръандалий увкуну бур, хьхьи­чIа-хьхьичI Аллагь, хъирив нину-ппу бикIан аьркинссар дакIниву куну. Мукун дин-чакгу дусса, жул нитти-бутталгу хIурмат бусса арсру бувккунни. Ларайсса кIулшивуртту ларсун, цала пишардай зий буссия, цIанакул шамагу коммерциялухун машхул хьуну бур.
— Ттизаманнул жагьилтуран ци чIа учинна ина?
— ХьхьичIва-хьхьичI чIа учивияв цала мархри хъамакъабитаву. Цала буттал шяравалу чув дирхьуну дуссарив къакIулсса арамтал хьунабакьай ттун лакрал дянив, миннал оьрчIал ватандалух ци ччаву дикIанссар, мазрах ци ччаву дикIанссар, миллатрал ци хIурмат бикIанссар. Дин диндалул ххуллий, кIулшиву кIулшивурттал ххуллий, спорт спортрал ххуллий бикIан аьркинссар. Аллагьнайн щукру ттула арсру ватандалух ччаву дусса бур. Ччя-ччяни лагайссар Лаккуйн бу­тталгу, ниттилгу шяраваллавун. ЦIу дурну дуссар къатри. ИчIува ихтилат лакку мазрай бакъа къабайссар. Диндалул ххуллугу бувгьуну буссар цала кьаралданий.
— Барчаллагь хъунмасса, Нуруллагь! Вила оьрчIая оьрчIал оьрчIая щалихханнин итаннав.
Ихтилат бувссар
Зулайхат Тахакьаевал