Ххирасса уссурвал ва ссурвал! Жунма хъинну кIулли, Кьурбан-байран бусурманнал ца яла ххирамур ва хъуннамур байран душивугу, му кьини яла хъинмур, Аллагьнал хьхьичI даража лаваймур аьмалгу – хIайван биххаву душивугу. Кьурбан биххаву шариаьтраву ккаккан бувну, Аллагьнал жула имандалул цIакьшиву ххал дуллалиссар ва мискинтуран кумаг бан гъира бутлатиссар, агьалинал дакIурдивун хъиншиву рутлатиссар. Каши думанал, му кьини Кьурбан бивххун, лагма-ялттуми рязи бувансса тавпикь Аллагьу Тааьланал дулуннав, циняв хъинми аьмаллу кьамул баннав, бунагьирттал ялтту учIаннав. Амин.
Зул-хIижжа барз хъанахъиссар бусурманнал яла ххирами зурдардивасса барзну. Хъиннува ххирассар му зурул хьхьичIсса 10 гьантта. Му зурул 10-мур кьини дикIайссар бусурманнал яла хъуннамур байран – Кьурбан- байран (Эд аль-АдхIа). Зул-хIижжа зуруй бусурманнал байссар диндалул ца аслуну хъанахъисса хIаж. Му зурул 9-мур кьини Аьрафатрал кьини хъанахъиссар. Му кьини 1000-ва сура «ал-Ихляс» (Кьулгьу) бувккуну хъинссар. Идавсил хIадисраву бувсун бур, му кьини азарва Кьулгьу бувккуманал циняв бунагьру шюшайшиву. Цамур хIадисраву МухIаммад Идавс (с.аь.с) тIий ур: «Аллагьнан яла ххирами кьинирду Зул-хIижжа зурул хьхьичIсса ацIва гьанттар». Му зурул хьхьичIсса 9 кьини, хаснува Аьрапалул кьини ва хьхьичIкьини, зума дугьаву суннатссар, хIаж буллалисса хIажитал личIаннин, миннал къадугьайссар.
Зул-хIижжа барз хьунабакьин аьркинссар дакIнийхтуну, циняв бунагьирттая тавбагу дурну, му гьарца бусурманчунал буржри. Тавбалуву буссар бусурманчунал дунияллийсса ва ахиратравусса талихI. Кьурбаннул кьини – Эд-аль-АдхIа – хъанахъиссар бусурманнал ца яла хъунмур байранну. Байрандалул хьхьичIсса кьини Аьрафатрал кьинири. Мунил хъиривсса 3 гьантлуйн (11-мур, 12-мур, 13-мур кьини) учайссар «ташрикьрал гьантри» куну. Аьрапалул кьини кIюрххил чаклияту байбивхьуну, гьарца чаклил хъирив, фаризасса бикIу, суннатсса бикIу, такбир бишаву суннатссар 3-мур ташрикьрал кьини ахттакьун чак баннин.
Аьрапалул кьини, баргъ лавгун махъ, кIичIирттаву, мизитирттаву лахъсса чIуний бюхттулну бишавугу суннатссар, эдрал чак булланнин. ХIажлив уманал, такбир къабивхьуну, «лаббайк» учайссар. Мукун лахъсса чIуний такбир бишаву хъанахъиссар га шяраву ягу шагьрулий бусурман ялапар хъанай бушиврул лишан. Мува такбир бишайссар Кьурбандалул кьини ва ташрикьрал гьантрай гьарца фаризасса чаклил хъиривгу. Кьурбан-байрандалул хьхьу, эбадат дуллай, уттара давугу хъинссар, суннатссар. Щалла хьхьу уттара дан къашайманал шайссаксса данссар. Мугу къашайманал хъатIан чак ва кIюрххил чак мизитраву жяматрай бан хIарачат бувача. Хьхьу дачIи хьуну махъ байрандалул чаклийн бачиннин чурх шюшавугу хъинссар.
Му кьини 300-ва «СубхIанАЛлагьи ва бихIамдигьи» увкуну, мунил чири ливтIусса бусурманнан булурча, гьарца гьаттардивун азарда нур духхайссар, цува ивкIукун цалла гьаттавугу азарда нур дикIантIиссар. Кьурбан-байрандалул кьини байсса Эдрал чак жула Идавсгу ялув авцIуну буллай ивкIссар. ХIатта, муъминчунан лайкь бакъассар му чаклия ххавхманащал дакьил къавхьуну гьан. Байрандалул чак баврил чIунгу – кIюрххил баргъ бивну махъ ахттайн бизаннин. Ххирамур чIун – баргъ чансса гьаз хьувкунни. Мизитраву бавугу хъинссар. Жямат мизитраву къума хъанай бухьурча, авлахърай баву хъинссар. Цалвалу буллай ухьурча, хутIба къабувна байссар. Цуппагу кIира ракааьтрай байссар.
Эдрал чак шаппа буллалиманангу цалва кулпатращал, чIаххувращал, гъан-маччаминнащал бувну хъинссар.
Кьурбан биххаву Кьурбан-байрандалул кьини ягу хъиривсса шанма ташрикьрал гьантрай хъинссар. Кьурбан биххайссар балугъравун увхсса бусурманчунаха. Машгьурсса аьлимтурал гьарца шинал кьурбан биххан хIарачат байсса бивкIссар, жунмагу аьркинссар муних хъуннасса къулагъас дан. Идавсил увкуссар: «Ттул умматрава яла лайкьминналли кьурбан биххайсса», – куну. Кьурбаннун биххан бучIиссар варани, оьл (ниц) ягу ятту (ппалулсса ва гъалулсса). Кьурбаннун биххайсса хIайван варани бухьурча, 5 шин хьуну, 6-ку шинавун бувхсса бикIан аьркинссар; гъаттарал хIайван 2 шин хьуну, 3-ку шинавун бувхсса бикIан аьркинссар. Ми цивппагу арулунная ца биххан шайссар, щалва цанная, цама хIала акъа, биххангу бучIиссар. Яттил хIайван ппалулсса бухьурча, ца шин хьусса, кIийлку шинавун бувхсса бикIан аьркинссар; гъалулсса кIира шин хьусса, шамулку шинавун бувхсса бикIан аьркинссар. Ца яттил хIайван цаннахлу бакъа биххан къабучIиссар. Вай бакъасса цамур хIайван биххаврийну кьурбан щаллу къашайссар. Кулпатраву ца инсаннахлу кьурбан биххарчагу, суннат биттур баврил чири щалва кулпатрайн бияйссар. Му кьурбангу адаминал цаятува цалва биххаву хъинссар, цама вакил увнунияр. Мукун бюхълай бакъахьурча, цама вакил увну, мунахьхьун пурман булунссар. Хъанниллив цама вакил аву хъинссар. Цаманал биххарчагу, цаятува биххайма чIарав ацIаву суннатссар. Бивхсса Кьурбандалияту, ца базу бунугу, шакъархьунна мискинтуран дулун ялувссар, гайннал цанма ччимур бан, ччарча дукан, ччарча даххан. Так аваданманан дулурча, кьурбан хIисав къашайссар. Яламур шархьун, цаллагу дуркуну, цанна ччинангу дулунссар. Яла хъинмур – винма барачатран шаппа ца касак кьабивтун, лирчIмур мискинтурайх дачIаву. Ягу бучIиссар дикI шанма бутIуйх дарчIуну, ца бутIа мискинтуран, ца – чIаххувран ва гъан-маччаминнан булун, цагу винма кьабитан. Кьурбаннул дикI махъун диртун, кьакьан дурнунияр, дуркуну хъинссар. Мунил бурчу бикIу, дикI дикIу даххангу къабучIиссар, садакьалун дулунссар, ягу укра цаманан дулунссар, ягу цалла дуркуну, ишла дурну мюнпат ласунссар.
ХIайван биххайсса чIила ххуйну дайл дурну дикIан аьркинссар. Биххан хIадур бувсса хIайвандалун чIила ккаккан дурну, ягу ца хIайван гайминнун чIалай бивххун къахъинссар. Кьурбан биххайни учайссар: «Бисмиллагьи-р-рахIмани-р-рахIим. Аллагьумма салли аьла МухIаммадин ва аьла али МухIаммад». Яла такбир буккайссар. Кьурбаннул кьини садакьа буллай, гъан-маччаминначIан, чIаххурачIан хъамалу занай, ливтIуминнал гьаттардийн зиярат буллай, хъамал кьамул буллай, куннал-ку барча буллай гьан дан аьркинссар.
Укуннагу хIарамсса хIан хIачIаву му кьини жулла дин кьякьлухун дишаву хъанахъиссар.
Макьала хIадур дурссар «НасихIатуль- аьвам» («ГьунчIукьатIан») тIисса луттирайн чул бивщуну
ХIадур бурссар
ПатIимат Рамазановал
