Агьаммур элму рувхIанийшивур

33photo_14Тталат кьини МахIачкъа­лалив хьунни аьдатравун дагьсса Дагъусттаннал кIулшиву дулаврил зузалтрал августовское совещание. Мунин хас дурну дия Дусшиврул къатлул жанахIраву дирхьусса республикалул кIулшиву дулаву хьхьичIуннай даврия бусласисса выставка.

Зулайхат Тахакьаева
Совещаниялий гьуртту хьунни Республикалул БакIчи Рамазан АьбдуллатIипов, ДР-лул ХIукуматрал хъунаманал цалчинма хъиривчу Анатолий Карибов, Халкьуннал Мажлисрал хъунама Хизри Шихсаидов, ДР-лул кIулшиву дулаврил министр Шагьабас Шагьов.
Совещание тIитIлай, республикалул БакIчинал кIицI лавгу­нни паччахIлугърал ва жяматрал оьрмулуву учительнал пишалул агьамсса кIану бугьлай бушиву.
— Дагъусттаннал жяматрал оьр­мулуву учительнал бугьлагьи­ссар тарихийсса кIану. ХьхьичIава жучIавагу, баргъбуккавал билаятирттай кунма, учительнайн «муаьллим» учайссия. Ва цIаниву бу­ссия рувхIанийсса ва мяърипатсса потенциал. Общество ва инсан хьхьичIунай аврил агьаммур хъар учительнайри дусса.
ХIакьину школа цукун зий бурив, муниха лавхьхьусса бучIан­тIимургу бикIантIиссар 10-15 шинава Дагъусттаннал, — увкунни ванал.
«Лулттурасрах кьиматру лахъ буллалаврийну ялун нанисса ник зия хъанахъиссар. Му учительнал щала жяматрал ва миллатрал ялун бучIантIимунил хьхьичIсса хъуннасса преступленияр. Цуксса хIайпнугу, хIакьину жучIава чIявуми учительтал мукун зий бур. ЖучIара хIасул хьуну дия, цинявппа куннал ку хъяврин буллай, оьрчIалгу, Дагъусттанналгу, щалва билаятралгу ялун бучIантIимур бат буллалисса тагьар. КIулшиву дулаву чансса духьурчагу хьхьичIуннай дан бювхъунни, амма жува дахьва-дахьва лахъ шайхтува, ттун бувчIунни багьайкунсса кадрарду бакъа ттущава зун къабюхъантIишиву. Масалдаран, хIакьину ттуща бюхълай бакъар министрну ягу муниципал сакиншинндарал бакIчину итан­сса за кIулсса инсан лякъин. Мунил тахсир жуйва цинявннайри бусса, хьхьичIва-хьхьичI – учительтурай ва нитти-буттахъай.
Яла оьмур бала дуклаки оьр­чIах баччибакъулшиву душавур. Цала нитти-буттангу, миллатран ва ватандалунгу бучIи лякъин къабюхъантIисса оьрчIрурив жунма аьркинсса? Тагьар даххана дан багьлай бур, билаятрал каялувчиталгу жула оьрчIал кIулшивурттал даража лахъ баву тIалав буллай бур», — ххи бунни Рамазан АьбдуллатIиповлул.
Махъсса шиннардий республикалул кIулшиву дулаврил аралуву ххуйчулийннайсса дахханашивуртту дан бювхъуссар, тIий ур Республикалул БакIчи.
«ЦIанасса кIулшиву дулаврил министр Шагьабас КьурамахIам­мадовичлул махъсса 3 шинал дянив хъуннасса даву дурссар кIулшиву дулаврил аралуву. Ванал цIу ду­ккан дурссар, сайки бири-бат дурну диркIсса, дянивсса пишакаршиву дулаврил система. Бувагу ца-кIива буссия дянивсса кIулшиву дулай­сса дуккаврил идара. ХIакьину учин бюхълай бур, ва аралуву низам дирхьуссар куну.
ЕГЭ дулаврил даража лавай шавугу кIулшиву дулаврил министрнал даврил ккаккияр. Шиннардил хьхьичIгу жува бивкIссару ЕГЭ-рду дулавриву яла «чапалми» регионнал сияхIраву. Амма жущава бювхъунни тагьар мархлуцIакул даххана дан. Уттирив жува буссару ЕГЭ-рду хьхьичIунну дуллалими регионнал сияхIраву.
ЖучIара учительталгу дуллали бувссар ЕГЭ-рду. Циван? Цанчирча учительтурал хIадуршиндарал даража цукунсса бурив, мунин лархьхьусса кIулшивуртту дуклаки оьрчIалгу дуссар», — увкунни Рамазан АьбдуллатIиповлул.
КIулшиву дулаврил ва Культуралул министерстварттайн Республикалул БакIчинал тапшур бу­нни цинявппагу хъунисса школар­ттай сакин бан Аьрасатнал аьдатсса магьирлугърал центрду. Миннула чIарав бан краеведческий музейрдугу.
— Культура – му так балайрду ва къавтIавуртту дакъар. Му халкьуннал, миллатрал багьу-бизур. Мунияту школарттай магьирлугърал центрдал гьанулий хъуннасса къулагъас дуллан аьркинссар мяърипатрал кIулшиву дулаврих, ду­ккаврил давривун магьирлугърал элементру хIала буллан, — увкунни ванал.
Республикалул БакIчинал бувсунни вихшала дишинсса хаваргу – учительтурансса харжру лахъ баврил ялув зун тIий бушиву. ХIатта кризисрал шартIирдаву ва суалдания гъалгъа тIун захIматну бухьурчагу, паччахIлугърал БакIчинал тIалавшинна мукунсса душиврий чIурчIав дурунни.
Цала ихтилат къуртал буллай, республикалул БакIчинал кIицI лавгунни Дагъусттаннал кIулшиву дулаврил даража лахъ баврил ялув гихунмайгу зун багьлай бушиву. Барчаллагь увкунни дуклаки оьрчIайгу дакI цIуцIаву дуну, билаятрал бучIантIимунил цIаний дакI тIайлану зузисса учительтурахь.
Муния махъ Шагьабас Шагьовлул бувсунни республикалул кIулшиву дулаврил хIакьинусса тагьардания ва гихуннай дан дакIнийсса давурттая.
«На зий айивхьусса 2013 шиная шинмай республикалий був­ссар 79 цIусса детсад, мунийну ххи хьуссар 28 азара оьрчIансса кIану. Жу барчаллагьрай буру Аьра­сатнал КIулшиву дулаврил министерствалийн, республикалул школалийн гьаннинсса кIулшиву дулаву хьхьичIуннай даврил программалун буллалисса кабакьулухлу. Амма ххи бувсса 28 азарва кIанттава 21 азарва бувссар республикалул ва муниципал сакиншиннардал бюджетравасса арцух, ми­ккун частныйсса гужругу кIункIу баврийну», — увкунни министрнал.
Аьмсса кIулшиву дулаврил масъаларттая буслай, Шагьабас Шагьовлул кIицI лавгунни гьашину федерал министерствалул зузи дурну душиву цIусса школартту буллансса программа. Му программалул кураторну бивтун бур Аьрасатнал КIулшиву дулаврил министерствалучIасса «Школа 2025» дирекциялул каялувчи Ирина Кузнецова.
Министрнал дакIнийн бувту­нни ккаккан дурсса программа­лун гьашину федерал бюджетрава итадаркьуну душиву 851, 1 млн. къ. Каспийскалий 1224 оьрчIансса цIусса школа буван. Школа тапшур бан тIий бусса бур гьарца аьркинсса оборудованиялул, дуккаврил ва наглядныйсса пособиялул лащу-щаллуну. Укун тапшур буллан аьркинни цинявппа школартту, увкунни министрнал.
Министрнал бусласимунийн бувну, 3 шинал дянив республикалий оптимизациялухьхьун багьну бур 60 школа, 1-2 дуклаки оьрчI усса школартту лавкьуну. Мунийн бувну чан хьуну бусса бур лекьавайсса 34 школа.
2013 шиная шинмай республикалий бувну бур 6761 дуклаки оьрчIансса 18 цIусса школа.
АвцIунни министр кIулшиву дулаврил даражалийгу. «Зун дакIний бухьунссар, 2014 шинал, жунна гьарцаннан кIулсса сававрттайн бувну, жучIара ЕГЭ-рдал хIасиллу лагь хьусса. ХIакьину тIурча, оьрус мазрал ЕГЭ-лул дянивсса балл лахъ хьуссар 8 баллданул, математикалул дянивсса балл – 12, 5 баллданул. Чан хьуссар аттестатру къалавсунма ливчIсса выпускниктурал аьдад. Гьашинусса шинал гьарза хьунни школа медальлащал къуртал бувсса оьрчIругу.
Махъсса 3 шинал дянив кIул­ши­ву дулаврил аралуву кIицI дансса реформарду хьуну дур пишакар­сса кIулшиву дулаврил аралувугу.
«Шинал хьхьичI жу дур­ссар пишакарсса кIулшиву дулаврил идарарттал материально-технический тагьар ххуй даврил хIасиллу. Тани жу жула хьхьичI бивхьуссия республикалул экономика хьхьичIуннай дансса пишарду лахьхьаврил даража ххуй бансса мурадру. Дагъус­ттаннал ХIукуматрал цIакь дур­ссар хIакьину жула республикалий тIалавсса 50 цIусса пиша лахьхьин буллансса программа.
Республикалий бур 64 цайнува цивппа зузисса пишакарсса кIулшиву дулайсса идара. 11 колледж бур вузирдал ва миннул филиаллал гьанулий зузисса. Вай идарарттаву зий дуссар 151 программа. Ва шинал пишакарсса кIулшиву дулайсса идарарттал хIадур увссар 9 азарлий 43 пишакар, вайннава 6 азарлий 619 – очныйсса кьяйдалий. Яла чIявусса пишакартал итабавкьуссар цIуллу-сагъшиву дуру­ччаврил, промышленностьрал, экономикалул ва кIулшиву дулаврил арардаву. Вайннава давурттал дузал бувссар 43 процент пишакартурал. ЖучIава инсантал давурттал щаллу байсса центрду зий бухьурчагу, 31 процент выпускниктурал ливчIунни зунсса кIантту бакъа», — увкунни министрнал.
Цала ихтилат къуртал буллай, Шагьабас Шагьовлул барчаллагь увкунни республикалул БакIчинахь, Дагъусттаннал кIулшиву дулаву хьхьичIуннай давриву дуллалисса чялишсса гьурттушиндарахлу.
Учительтуран чIа увкунни тIайлабацIу.