Уран цIуцIаву дайщун дансса дарув

«Духьурча цIуцIаву, чара бакъа га цIуцIавринсса дарувгу лякъинтIиссар ва дунияллий», тIисса махъру чIявуну баллай бур жунма махъсса ппурттуву.

Гьарца шинах ттуршазарахъул инсан тамур дунияллийн гьан уллалисса ракрал цIуцIавринсса дарув бурвав ва дунияллий? Машгьурсса американал хIакинтал Эрнст Теодор Кребс ва Леонард Колдоэлл дакI дарцIуну тIий бур цалва къашайшалтрахь: «ТIайлассар, буссар мукунсса дарув», — тIий. Вайннал ххалбигьавурттайн бувну, Эдуард Гриффиннул итабавкьуну бур «Мир без рака» тIисса лу. Ва луттиравугу яла «хъунама виричуну» бур «амигдалин» тIисса зат. Авторнал тасттикь буллай ур душиву «амигдалин» тIисса зат, ванил хьхьичIгу рак­рал клеткарду бан-бит бухлавгун личIлай бушиву (беззащитны). Гава цIана гьаз хъанай бур суал: «Циванни хIукуматрал анаварну му дарув буккан къабуллалисса?». Авторнал ванин­сса жуаврал инсантал махIаттал буллай бур: «Гьарца шинал щаллагу дунияллий миллионну доллардал харж буллай бур ракрал цIуцIавуртту хъин дуллансса ххалбигьавурттах (исследованиярттах) ва дарурттах (химсоединениярттах). Гьарца инсаннаща ласун шайсса дарув бу­ккан бансса исследованиярттах тIурча чансса харж буккан бувну хIукуматран къулайну бакъар (хайрну бакъар).
Амигдалин (ягу В17 витамин) (марцI бувну махъ — лаэтрил) бусса бур ахъулссаннул хъувардаву.
35 шинал хьхьичIра, ва открытие дурну махъ, аьлимтурал гьарца журалул ракрансса дарувну баян бувну бивкIун бур ахъвазандалул хъува. Аьлимтурал ххалбигьавур­ттайн бувну, гьарца кьини цалла дукралуву ахъвазандалул хъува ишла буллалисса инсантурай рак къашайсса бур, масалдаран, гьантлун ца апельсин канакисса инсан цингалул къашай къашай­сса куна.
Жунма цинявннан баяй «маканарду ахъвазандалул хъува, загьрулул шару, гиву синильная кислатIа дуссар», тIисса махъру. Чари вай махъру? Мяйжаннугу шиву буссар соли синильной кислоты, вайннуйн цианид учайссар. Амма жулла организмалун вайннуя зарал ба­къассар.
Ракрал азаргу, цинга кунна, витаминну биял къахъанай шайсса дур. Шиная шинайн жулла дукия даххана хъанай дур, ялу-ялун гьарза хъанай дур шархьсса, дагъ дурсса, гьарзатрая марцI дурсса (рафинированный) продукты, консерварду. Вай продуктылуву бувагу бакъассар витамин В17. Мунияту жунма багьлай бур жулла организмалун кумаг бан. Ахъвазандалул хъувараву бакъа ялагу ссавури бу­сса амигдалин? Бусса бур амигдалин миндальданул, цIулитул, кякандалул, бяълилул, гьивчул, тIутIул хъувардаву. Мукунма амигдалиндалул авадансса бусса бур просо, шагьнал лачIа, туртул хъува. Рак къахьуншиврул, гьа хъанай бур 7-10 хъува гьантлун (байбишин аьркинссар 1-2 хъуварая). Чан-чанну тIий, ххуйну ккухIлай, канан аьркинну бур хъуварду. Цуксса кьурчIисса бурив хъува, муксса хъинсса, хайр хъунмасса бусса бур.
ЦIуллуну битаннав.
ХIадур бувссар
Т. ХIажиевал