Рынокрал экономика аьжаивсса зат дур

Уттигъанну ца гьалмахчуначIан хъамалу лавгун унува, ттун ганачIа ххал хьуна, ттула шарда куннасса, чIаракIлу дувайсса, полданий дишайсса вентилятор. На ттуламур вентилятор 500 къурушран ларсъссия, мунияту, ганал ссан ларсун дурив кIул буван, суал буллусса чIумал, ганал бувсуна, ттучандалий зузисса дуснащал ганал хъус ласайсса складрайн лавгун унува, гичча вентилятор ларсшиву 350 къурушран.

Шикку чIалай бур, хIисав дур­сса чIумал, сайки 43% ялун биян бувну бушиву складрая даххан ларсъсса вентиляторданул. Ши­ккува кIицI буван ччива, складрайнгу вентилятор дуллухьун­ссия яла гьазну 200 къурушран. КонвеерданучIату жучIанна вентилятор 150% ялун биян бувну дирну дур. Вана ванийнни учай­сса рынокрал экономика, куну. Аьл­тта чIалай бур укун­сса иширттаяту жулва инсантал рязину бакъашиву. Амма цичIав бан бюхълай бакъар. Циван учирча, налогирттал кодексрал ккаккан бувну бакъар итадаркьусса хъуслил ялун циксса % биян буван бучIиссарив. Ттун кIулссаксса, пуч-палат дуллалисса СССР дусса чIумалсса плановая экономикалул дикIайссия ттучандалий дахлахи­сса хъуслил ялун яла гьарзану 26% бакъа ххи буван къабучIисса закон. Рынокрал экономикалул замана бухьурчагу, ХIукуматрал хIадур був­сса бюджет – му, плановый экономикалул иш бакъа, цир, туну, хъанахъисса? Ялун бучIанмунил пикри къабувну, чун-чун дунугу арцу харж дулларча, ми тачIавгу дузал къашайшиву кIуллихха жунма.
ТIайлар, рынокрал чIун дуркIун махъ, дахху-ласулул давурттив хъинну ххуй хьунни. Инсаннан аьркин­сса затру дузал хьунни. Арцу духьурча, ччимур ласун хъанай бур. Арцу жиплуву духьурча, республикалийгума ччимур «мурцIув» иян хъанай бур. Амма ччимур кIанайн ка диллалисса замананай гьарца зат ишбажаранчинал инсантурай ламус бувну дахланссар тIисса вихшала дишавугурив тIайласса ишну чIалай бакъар. Зун дакIнийссар 1990-ку шиннардияр махъ «ваучер» тIисса чагъарду, жущава гайннух кIива «Волга» машина ласун хьунтIиссар тIий, жува Чубайслул хъяврин був­сса куц. Вана цIунилгу Чубайслул щаллусса Дагъусттаннал республика хъяврин дурну, жула аьрщарава нанисса щинай бувсса ГЭС-ирдал акционертал цайми хьун бувну бур. Мукунмасса иш бур навт буккавривугу. Учиннуча, таксса инсантура­хьхьун ларгун дур чIяруми хъус. Яла, багьри лахъ хъанай бавчу­сса чIумал, ХIукуматраща цичIав бан бюхълай бакъар гай ялавай баншиврул. Циван учирча, ганил канихь хъус итадакьинсса хIучча бакъа тIий.
Уттигъанну на уссияв тахта машан ласлай. Гай дахлахисса инсаннахь цахъис багьа ялавай бува увку­сса чIумал, цаща къахъанахъир тIива. Циван учирча, тIама кьукьлакьисса идаралуща цаща тIама ласун къахъанахъир тIива. Гай кьукьиннинна дур тIива, 100-200 миллион буллуну, диллернал машан ласлай. Цалгу га диллерначIатур тIива тIама ласласисса. Гьай-гьай, гьарца касмулул цала-цала усттар икIан багьлай бур. Му тIайласса зат бур. Амма, дазул кьатIув кунма, жула банкирдал жухьхьунна арцу ялавайсса процентирттай къадуллаликун, налогирттал закон дикIан багьлай бур ккаккан бувсса процентнияр ххишала хъуслил ялун биян буван къабучIисса. Акъарив я харж, я пенсия ссанчIав биял хъанай ба­къар. Бусияра зугу зула пикрирду.
ХIажимурад ХIусайнов,
ш. Вихьул