Аматуллагь

Хъинну чанну хьунадакьайсса лакку цIардаву дур Аматуллагь тIисса хъамитайпалун дизайсса цIа. ЦIубутIуй ва арантуран дизай­сса цIа духхайсса пикри хьун бюхъай. Мяйжаннугу, укунсса пикрилийн букIлай бур аьлимталгума: «Аматулла – по всем внешним признакам это мужское имя. Сравни: Абдулла, Ниматулла и другие. Но в лакском языке употребляется в качестве женского имени: образовалось, очевидно, как усеченное от имени Аманатулла».

(Э.Я.Сафаралиева. Как тебя зовут? – Махачкала: Даг. кн. изд-во, 1994). Амма, иширах бургарчан, бяйкьлакьиссар укунсса пикри буллалими, тIайланма учин, анавар бувкссар хIурмат бусса Эльмира Ярметовнагу.
Цалчин, дакъассар ва цIаниву цукунчIавсса арантурал цIардаха лархьхьусса ялттурасса лишанну. Масала, Аьбдуллагь ва Аматуллагь тIисса цIардаву аьмсса бутIа Аллагь бухьурчангу, عَبْد «аьбд (аьбид)» учайссар так адаминайн «лагъ (раб), аьбид, иман дирхьума (Аллагьнайн)» тIисса мяъналий, عبدة «аьбда(т), аьбида(т)» тIисса махъ хъамитайпалул чулухунмай ишла байссар так лагъшиврулусса (рабыня) тIисса мяъналий. Хъамитайпалийн Аллагьнал лагъ, Заннайн эбадат дуллалимур учиншиврул аьраб мазраву буссар أمة «ама(т)» (раба) тIисса махъ. Шикку ахирданийсса -т (та-марбута) чичайссар хъамитайпалул жинс (женский род) ккаккан даншиврул, зумух ласайний къабуккайссар (жура лакку зумувну ахирданий -т учайсса цIардугу мукунна­ссар: Фатима, Нафиса, ХIабиба, РахIима ва м.ц.). Махъру цачIун бавзуну хьусса мукъуву (композит) [т] чIу зумух ласлайссар: Аматуллагь.
КIилчин, «чIалачIиссаксса лакку мазраву Аманатуллагь тIисса цIа чIири дурну хьусса цIа дур» учавугу къатIайлассар, цанчирчан, лакку мазрал ва цIа, чIявусса цаймигу мазурдил кунна, тIайланна аьраб мазрава ларсуссар: Аматуллагь الله أمة , «раба Аллаха».
Ва чанну хьунадакьайсса цIа дур, цурдагу машгьурсса аьлимчу, хIапиз ва мухIаддис Ибн ХIажар ал-Аьскьаланил (Абу ал-Фадл АхIмад ибн Аьли ибн МухIаммад ал-Кинани аш-Шафиъ- /773-852 ш.ш. гь.) чивчусса тапсирданиву (комментарий), энциклопедиялул тагьарданийсса «ал-Исаба» тIисса мухтасарданивугума так цал хьунадакьайссар. КIицI ларгунгу дуссар МахIаммад-идавсил (с.аь.с.) ансар-хъамитайпалул (сподвижница) Аматуллагь ал-Лайсил (р.А.аь.) цIа хIисаврай. Амма Имам ал-Бухарил (МухIаммад бин Исмаъил бин Ибрагьим бин ал-Мугъира Абу Аьбдуллагь ал-Бухари ал-Жуъфи -/194-256 ш.ш. гь.) чивчусса «Ал-Жамиъ ас-СахIихI» тIисса мухтасарданий ванийн Зайнаб бинт ХIамид (Зайнаб ХIамидлул душ) куну бур.
Нажагь хьунадакьай­сса цIа дур вара мяъналийсса «РахIманнал (Аллагьнал) лагъ» тIисса, АматуррахIман حمنالر أمة, «раба Милостивого (Аллаха)» тIисса цIагу. Ва цIа дирзун диркIссар МахIаммад-идавсил хъинну вихшаласса ансар (сподвижник) АьбдурахIман бин Аьуфлул (ислам кьамул даннинсса ванал цIа – Аьбд-ул-Кяъба/ 580 – 652 ш.ш.) цалва кIива душнин. АьбдурахIманнул (р.А.аь.) цIа алжаннавун гьантIисса ацIуннавух дуссар. Ванал душругу ансартурал хъирив дин-ислам ппив даврил ва хьхьичIуннай даврил иширттавух хъинну чялишну гьурттушиву дуллай бивкIссар. (Разий Аллагьу аьнгьум – Аллагь рязий хьуннав вайнная цинявннаявагу).
Алексей ХIажиев