ЦIурттаву яргсса цIа

10_16foto_11На даингу ххарину бикIайссияв жула бюхттулсса композитор Ширвани Чаллаевлущал зунсса тIайлабацIу ттунма шаврия. Цанчирча мунийнугу аьч хьуну тIий ттувува журналистнал гьунар. Шяраваллилгу, миллатралгу пахрулунсса инсантал Чаллаевхъал тухумрава цагу-кIиягу къаувкссар. Дагъусттаннал медициналул цIурттаву яргну пперха тIий ду­ссар, цува миннащал акъа биялсса мутта лавгун бухьурчагу, ванал ссура­хъил Гъазибаг Чаллаевлул цIа.

Зулайхат Тахакьаева
Терапевт, акушер-гинеколог, СССР-данул цIуллу-сагъ­шиву дуруччаврил отличник, ДАССР-данул лайкь хьусса хIакин, цIуллу-сагъшиву дуруччаврил министрнал хъиривчу, Тарумовкаллал райондалул администрациялул бакIчинал хъиривчу.
Вай гьантрай мунан хьун­тIиссия 80 шин. ХIайп, хьунтIиссия тIий чичлан багьаву.
Ттун Гъазибаг цува къакIул­ссия. Му хархавар бакъа оьрмулул чагъираву дунияллия лавгун ия. Мунияту ттуща муная чичин бюхъанссар анжагъ дустурал, даврил уртакьтурал, кIулминнал дакIнийн бичавурттая. Амма миннал дакIнийн бичавуртту чичиннив кказитрал кIива-шанма номергума биял къахьунссар.
Гъазибаг увссар Хъусращиял шяраву. КIикку ларгун дур ванал щалла оьрчIшивугу. Ккуллал дянивмур даражалул школа къуртал бувну махъ дуклан увхссар Дагъусттаннал мединститутравун.
ЧIивинияцIава бивкIун бур Гъазибаг Рамазановичлун хIакин хьун­сса хиял. Институт къуртал бувну махъ, цала тавакъюрайн бувну, зун лавгун ур Агъуллал райондалийн, кIа райондалий ларайсса кIулшиву дусса хIакин акъа тIий.
ОьрчIнияцIава захIмат ххирану тарбия хьусса, захIматшивурттал сасан увсса жагьилсса хIакиннал цIусса кIанттай дайдирхьуну дур хъинну жаваблувсса даву. Цалла агьаммур даврил дайдихьуну ванан чIалай диркIун дур райондалул агьлу медициналул чулухунмай чантI учин баву. Ванаща бювхъуну бур фельдшертал, учительтал, дуркку­сса инсантал цала лагма лаган бувну, агьалинахь лекцияртту ккалан, ихтилатру буллан. Миннунсса чичрурдугу цалла дурну, цайминнахьхьун дулайсса диркIун дур. Дагъусттаннал архсса зунттал районнай медицина хьхьичIуннай хьун дурасса чIумал цува зий ивкIун ур хирургнугу, терапевтнугу, педиатрнугу, гинекологнугу. Райондалий гьарцагу щархъавун кумаг аьркиннийн ияйсса ивкIун ур. ХIалли-хIаллих ми щархъаву тIивтIуну бур фельдшерско-акушерский пункт­ру.
Ци цIуцIаврил къашавайсса ухьурчагу, гьарцагу къашайшалал чIарав ацIайсса жагьилсса хIакин, гьантта наниссаксса давугу канилух дуклай, чIявучин бусрав хъанай ивкIун ур.
Жагьилсса хIакиннал гъира, хIарачат, бюхъу-бажар чIалай, 1962 шинал ва тIайла увккун ур Кочубейливсса медсанчастьрайн зун, кIинтнил минардайсса ризкьичитурал цIуллу-сагъшиврулсса буллан. Шиккугу хIакинтал биял къахъанай буну, зий ивкIун ур хирургнугу, терапевтнугу, акушер-гинекологнугу. Хъунма хIал къалавгун ивтун ур хъунама хIакиннал хъиривчуну. Цаппара шиннардива тIурча – хъунама хIакинну.
Гъазибаг Чаллаевлун каялувшиву дуллан багьну бур хъунна­сса жаваблувшиннагу дусса, хъинну захIматсса участокрай: Ухссавнил Дагъусттаннайх, Ставрополлал крайрайх ва Къалмукьнал авлахъирттайх, яни Кочубейрая 120 километралул архсса кIанттурдайх ппив хьусса ризкьичитурал цIуллу-сагъшиврул ялув авцIуну. Тай шиннардий Кочубейрал, Бакресуллал ва Уланхоллал кIанттурдай диркIун дур Дагъусттаннал 27 райондалул лухччив.
Сайки цинявппагу хIух­чалтран кIулссия тIар мудана пиш-пиш тIийнасса, кумаг бан учIан хIадур­сса, халкьуннал буруккинтту кIулсса хъунама хIакин. Миннан ва дакIнийгу ливчIссар ка савав­сса, рахIму-цIими бусса хIакиннугу, уздан­сса инсаннугу.
Цалва пиша ххирашиврийну, цаярассагу, архIал зузиминнаяссагу тIалавшинна хъунна­сса душиврийну ялу-ялун лавай хъанай, ялун ливчуну бур Гъазибаг Чаллаевлул ххаллилсса каялувчинал ва сакиншинначинал бюхъу.
Га хъунама хIакинну зузисса шиннардий дугу дурну, зузи дурну дур шанна зивулийсса азарханалул типовойсса къатри ва кIира зивулийсса поликлиникалул къатри. Ми лащу-щаллу дурну дур багьлул ххирасса медициналул оборудованиялул. Щалла Тарумовкаллал райондалийрагу дакъассия гукунсса азарханалул къатри, тIий бур цIанакул гийх зузисса хIакинтал. ОьрчIащал куна гъалгъа тIун икIайва тIар къат­ращалгу, «ттул красавицай» учайва тIар.
Хъунама хIакинну зий ухьурчагу, Гъазибаг Рамазановичлул ца гьантлийссарагу къакьариртун дур цалла агьаммур даву – архIала дачин дурну ивкIун ур администраторнал ва хIакиннал давуртту, сайки гьарца кьини къашайшалтгу кьамул буллай, захIматсса операциярдугу буллай.
«Лавайсса категориялул хIа­­кин, захIмат ххирасса, дакI марцIсса, даврийн дакI тIайласса пишакар, гьарца чулуха итххявхсса, бюхттулсса мяърипатрал инсан, цува хIакинну зузисса чIумалгу магьир дуллайна ия цалла пишакаршиву.
Цалла яла ххуйми хасиятру, – бажар бушиву, дакI хъиншиву, рахIму-цIими бушиву, – ганал цала эбрат­райну цайминнавугу тарбия дайва. АрхIал зузиминнангу, лагма-ялттунангу яргсса эбратну хьуссар Гъазибаг Рамазановичлул щалва оьрму», — укун буслай бур ганащал архIал зий бивкIми.
Цалла даву кIулсса, бюхъу-бажар бусса, хъин-хъинсса давур­ттал сиптачигу хьуну, гай чулийн дуккан дан бюхъу-хъит бусса уну тIий 1985 шинал Гъазибаг Чаллаев ивтун ур Дагъусттаннал цIуллу-сагъшиву дуруччаврил министр­нал хъиривчуну. Ва хъунна­сса жаваблувшинна ду­сса даврий зузи­сса чIумалгу ванал таман­сса хъин-хъинсса давуртту дурну дур Да­гъусттаннал медицина хьхьичIуннай хьунсса ххуллурду ляхълай.
1988 шинал Гъазибаг тIайла ув­ккун ур «Каспий» санаториялул хъунама хIакинну зун. ЧIявусса зузалт бусса коллективрай каялувшиву дан кIулсса, цIу-цIусса давурттал сиптачи шайсса Гъазибаглуща ги­ккугу бювхъуну бур санаториялул оьр­му ххуй бансса кка­ккиялунсса давуртту дан.
1991 шинал ивтун ур медициналул зузалтрал квалификация лахъ давриха зузисса медучилищалул директорну.
КIира-шанна шинава тIурча, Тарумовкаллал райондалул администрациялул бакIчинал тавакъюрайн бувну, цалла давугу кьадиртун, лавгун ур га райондалул тагьар захIматсса чIумал ГО ЧС-рал ва ЛПСБ-лул управлениялий каялувшиву дуллан. Му чIумалгу ванал хъунмасса хIарачат бувну бур ва райондалий цIусса азархана бан­сса ххуллурду ляхълай. Му даврил гьану бивзун бур. Амма захIматсса цIуцIаврил ва цалва мурад щаллу бан къаивтун ур. ЦIанакул гийх зий буссар цIусса азархана. Райондалул агьалигу, гикку зузисса хIакинталгу Гъазибаглух аьпа тIий буссар гьар гивун бувххун нанитари.
ЯтIулсса ххуттайну кIицI лагай Гъазибаг Чаллаевлул кулпат кIулминнал ванал оьрмулуву ляличIисса кIану бувгьусса инсаннал цIа — Любовь Александровна.
Вай кIул хьуну бур 1963 шинал Кочубейлив. ЯбатIин къашайсса ссурухIи ккаккавривунма дакIнивун куртIну бувххун бур, цала талихIгу ганиву чIалай бивкIун бур. ЦIубутIуй чил миллатрал душ буцин кьамул буллай къабивкIхьурчагу, бувцуну махъ цала душ кунма ххира хьуну бур ва Гъазибаглул нитти-буттан. Бунияла кьадарданул цаннан ца чIа ку­сса, нясивсса кулпат лявкъуну бур гай. 38 шинал лажиндарай бюхттулсса даражалий дурурччуну дур вайннал цалла ччаву, цаннан кIу бизансса махъ цаннал къаувкуну, цаннал зумату ца канай, цаннал иттав ца ялугьлай тIисса кунма.
БакI-чурххал исвагьи­шив­руцIун, дакIгу ххуйсса, аьмал марцIсса Люба щалла щарнинма ххира хьуну бур. Шагьрулул шартIирдай бигьану хъунма хьусса бухьурчагу, ччяни лавхьхьуну бур ванил кьянатсса зунттавусса багьу-бизу, ужагърал кушу. ХIурматрай дуручлай бивкIун бур зунттал аьдатругу. Лачак къаруртун кьатIушав къабуккайва тIун бикIай. Ттунма Люба цукун дакIний ливчIри учирча, вайннал арс Щам­ххал чIавасса оьрмулий апатI хьуну ивкIуссия. Арснал мукьцIал лахъаннин, муния махъгу цуппа шяравун бувкIтари ва бикIайва гьарца нюжмар кьини лухIисса лачакраву хьулуву бавцIуну ххуллийх нанинайх ккампIитIру дачIлай.
Вайннал чIахху-чIарахми ттигу дакIнийн бутлан бикIай, ца махIаттал шайссияв Жарият (ласнал нину) лакку мазрай, Люба оьрус мазрай цаннищал ца гъалгъа тIий бунува, гай куннин ку бувчIайва тIий.
«Ласнал ляхъиндалуцIун щалла шяравалу, шяраваллил агьлу, Лакку билаят ххирассия, ттигу ххирассар ттун. Шинай кIийлва-шамийлва лагайссияв шяравун. Хъусрахь лахъну зунттаву занчру гъинттулвагу къабассайхха. Ца базилух жулва кулпатрал хъинсса дус Ттаттаев Оьмардул кулпатращал гъинттул зунттавун лавгссияв. Ттун кIаниннин къакIулссия мар­ххалттанил шатри бикIайшиву. Гъазибаглул зунчава гьаз бувну ттул хъатлий бивхьуна. Гъилисса хъатливу бавссуну, дахьрасса ишарашиву лирчIуна. Цикссагу хьу­ссар дакIний личIансса аьрххирду зун­ттал караматсса тIабиаьтрайн», — тIий бур Люба.
Буссаркьай ЛюбачIа лакку мазрал хIурматгу. Ванин лакку мазрайсса гъалгъа сайки щаллуну бувчIайссар. Ца-ца чIумал жавабгума лакку мазрайри дулай­сса. Буклай байбивхьуния шихунмай хIакьинусса кьининин чичай­ссар «Илчи» кказит. Ласнал гъан-маччассанная, цала кIулминнаясса макьалартту дусса кказитругу ябуллай буссар.
Махъсса шиннардий ва зий бу­ссия Тарумовкаллал райондалул судияну.
Вайннал арснал Альбертлулгу, буттал пишалух чIивинийра эшкьи хьуну, хIакиннал пиша язи бувгьуну бур. Институт къур­тал байхту пагьму бусса рентгено-хирургну зузи­сса жагьилсса пишакар тIалав увну ур Санкт-Петербурграй рентгено-радиологический центрданий научно-исследовательский институтраву ординатура буккин. Му бувккуну махъ, аспирантурагу къуртал бувну, дурурччуну дур медициналул элмурдал кандидатнал диссертация.
Цува хIакин ухьурчагу, дух дан къархьуну дур Гъазибаглуща цалламур цIуцIаву. Ххюра шинал му­тталий ацIва операция бухIан багьну бур. Амма цалла даву, архIал зузими дазу дакъа ххирасса хIакин чансса ази лагайхту даврийн лагайва тIар, цува ххирасса, цала хIурмат бу­сса инсантурал чIарав захIматсса цIуцIаву хъамаритай тIий.
— Цува захIматну къашавай усса чIумалгума я ттун, я арсурвавран ужагърай инжитсса инсан ушиву асар хьун къаивкIссар Гъазибаг. Цала оьрмулул махъра-махъсса шиннардий га куртIну философиялувун увххун ия, чивчуну бия укунсса махъру: «Инсаннал оьрму – му дунияллийн уккаву ва дунияллия лагавур. Цумацанналгу цалвар язи бугьайсса ми кIирагу даталул дянивсса тирелул кIанттайн ласунмур». Цалвагу му тирелул кIанттай бивхьуна инсаннал цIуллу-сагъшиву дуруччаврин хас бувсса яргсса оьр­му», — тIий бур Любовь Александровна.
ПаччахIлугъралгу лайкьсса кьимат бивщуну бур Гъазибаг Чаллаевлул дакI марцIсса захIматран, лайкь хьуну ур бусравсса цIардан ва ХIукуматрал наг­радарттан. Ванияр ххюра шинал хьхьичI, хIакиннал 75 шин шаврил юбилейрайн, Кочубейливсса гана га цува хъунама хIакинну зузисса чIумал дурсса азарханалул къатрал чIирай лачIун дурссар Гъазибаг Чаллаевлул цIа абад дуллалисса аьпалул ула.
Тамансса чивчуну бур Гъазибаг Чаллаевлуя личIи-личIисса кказитирттай архIал дуклай бивкI­миннал, даврил уртакьтурал, дус-ихтивартурал: «Степные вести» тIисса Къизлардал ва «Расс­вет» тIисса Тарумовкаллал районнал кказитирттай ванал аьпалун хас дурну дур цимирагу лажин.