Бала-апатIирттая мюхчан хьун

4foto_4Дунияллул халкьуннан мудангу нигьачIаву дикIай тIабиаьтрал ва техногенный балардая, дяъвилул иширттая. Мукунсса, оьрмулун нигьачIаву дусса, ишру хьусса чIумал, агьалинан кIулну бикIан аьркинну бур цала цивппа мюхчан бан. Му мурадрай сакин бувну бур агьалинан мукунсса тагьарданий ци зун, цукун занакьулу бикIан аьркинссарив, цала цанмагу, цайминнангу цукун кумаг бан аьркинссарив лахьхьин буллалисса учебно-методический центрду – УМЦ. Мукунсса центр зий бур жулла республикалийгу (ГКОУ РД «УМЦ ГО» ЧС).

А. Аьбдуллаева
Ва центрданийн гьарица шинах бучIай, цалла кIулшивурттал даража гьаз бан, личIи-личIисса идарарттай вай масъаларттал­сса буллалими, ГО-лул председательтал ва комиссиялул члентал, ххассал бай службардал каялувчитал ва шикку зузими.
ГО-лул пишакартал ва каялувчитал букIлай бур ва Центрданий кIулшивуртту ласун 5 шинай цал. Жула агьали ва аьрщи тIабиаьтрал ва техногенный балардая мюхчан баву – му миллат­рал мюхчаншиву дузал дан­сса ва билаят хьхьичIунмай хьунсса ца чаран хъанай бур.
Аьрасатнаву чIявусса ва хъунисса баларду хъанай бур, ччарча тIабиаьт гьалак дурккун, ччарча техногенный журалул. Ми иширттал биян буллай бур хъунисса зараллу.
Мунийн бувну, мукунсса ишру хьун къабитаву, ягу хьуну махъ, ччяни му тагьарданува буккансса чаран лякъаву ца агьамсса масъалану хъанай бур жулва билаятрангу, республикалунгу. Мунияту ва масъала хъуннасса къулагъасралунгу лавсун бур.
Укунсса иширттал чIумал тIайлану занакьулу бикIан лахьхьин буллалисса учебно-методический центрду гьарица аьркинмунил дузал бувну бур. Шикку бур макетирттал ва оргтехникалул дузалсса классру, бур методикалул кабинет, аьркинсса учебно-методическая литература дусса библиотека, общежитие. Центрданий дихьлай бур программардай ва планнай ккаккан дурсса дарсру. Ми дарсирдансса луттирду бур гьар цимурца хIисавравун лавсун щаллу бувсса. Ми буккин бюхълай бур интернетравугу. Центрданий дихьлахьисса дарсирдансса луттирду, ххалгу бивгьуну, цIакь бувну бур Центрданул методсоветрал заседаниярттай. ЧIявуми затру кIул бан бюхълай бур электрон журалий бувккунугу. Шинал лажиндарай УМЦ-даний хьуну бур агьали тIабиаьтрал ва техногенный балардая мюхчан шаврил хIакъиравусса «ккуркки столлу», элмийсса ва практикалул конференцияртту.
Шиккун курсирдайн бувкI­миннахь бусайссар ми цив­ппа ялапар хъанахъисса, зузисса кIанттурдай ци нигьачIаву ду­ссарив, бусайссар аьрщи сукку хьусса, цIу дагьсса, щин ялтту ларгсса, лекьру хьусса, занчру бивщусса чIумал цукун мюхчан хьун аьркинссарив ва мюхчан хьун аьркинмур ча ласунссарив, ичIува цукун занакьулу бикIлан аьркинссарив, нигьачIаврия чув лабикIанссарив ва микку ци зун аьркинссарив. КIулну бикIан аьркинссар, нигьачIисса тагьарданий цалла дан багьлагьимур къадурсса инсан жавабрайн уцайшиву.
Гьарица шинах план дурну, му пландалий агьалинан аьркинсса кIулшивуртту дуллай бур УМЦ-даний. 2015 шинал Центрданул 102%-рал щаллу дурну дур цалла ккаккан дурсса план. Ва пландалийн бувну, Центрданий курсру буккин аьркинну бивкIун бур 2537 инсаннал, бувккуну бур 2599 инсаннал. Пландалий кка­ккан дурссаннуяр ххишаласса давуртту дурсса районнавух дур ЦIуссалакрал (155%) ва Лакрал (120%) районну. План биттур дурминнавух дур Ккуллал район (100%).
Шиккува кIицI лаган, УМЦ-данул сакин дурну дур цалла даврил план районнал ГО ва ЧС-рал отделлал хъуниминнал тIалавшиннарду хIисавравун ларсун. Амма чIявуми каялувчитал цала тIалавшиннарду цив­ппа щаллу дуллай бакъар. Муних къулагъас дан аьркинни районнал бакIчитуралгу. ЧIявусса инсантуран кIулшивуртту дулаву ва харж чансса буккаву мурадрай, УМЦ-данул преподавательтурал шиккува, Центрданий, бакъассагу, лекциярду ккалай бур районнайн лавгун. Методикалул кумаг баву мурадрай ларгсса 2015 шинал Центрданул зузалт бивну бур 24 райондалийн ва шагьрурдайн. Миннувух Лакрал ва Ккуллал районнугу дур.
КIантту-кIанттурдай Центрданул преподавательтурал консультациярду дуллай бур 1-4-ми классирттаву ОБЖ-лул дарсру дихьлахьисса учительтурахь, ДОУ-лул тарбиячитурахь, идарарттай ГО-лул дарсру дихьлахьиминнахь.
Гьарица группалухь, дарсру къуртал хьуну махъ, миннул хIакъираву цIухху-бусу буллай бур. Курсирдах вичIи дирхьуминнал журналданий чивчу­сса пикрирду дарсирдая рязи­сса бур, цаппараннал буллали­сса маслихIатругу уттиния тихунмай хIисавравун ласун багьлай бур.
ХIакьину билаятран ли­чIи-личIисса ттизаманнул ярагъ ишла баврия хъуннасса нигьачIаву дусса чIун дур. Мунияту ГО-лул каялувчитурал хъуннасса къулагъас дуллай бур ГО-лул ресурсру терроризмалийн къаршину ишла даврих. ЦIанасса захIматсса тагьарданий республикалул агьали мюхчан баву мурадрай хъуннасса хъар лахълай бур УМЦ-данул коллективрал.