Шяраваллил хозяйствалул патриарх

42_14Октябрьданул 2-нний МахIачкъалалий Лакрал театрданул залдануву хьунни Дагъусттан Республикалул цIа дурксса паччахIлугърал ва жяматийсса ишккакку МахIаммад Абуев ниттил увну 100 шин шаврин хасъсса аьпалул мажлис.
Ва кьини шикку ихтилатру буллалими чIурчIав дуллай бия МахIаммадлул республикалул жяматийсса оьрмулуву ва шяраваллил хозяйствалуву ххишала бакъа
хъунмасса бутIа кьабивтшиврий, республикалул экономика ва культура гьаз давриву биялсса захIмат бувшиврий.

Бадрижамал Аьлиева
Увну ур Шамиллул арс Ма­хIаммад Абуев 1915 шинал октябрьданул 4-нний Гъази-Гъумук. Поти шагьрулий (микку мунал ппу ялапар хъанай ва зий ивкIун ур) арулла шинал школагу къуртал бувну, дуклан увххун ур Ростов-на-Дону шагьрулий рабфакрайн. Мува шагьрулий 1939 шинал бувккуну бур шяраваллил хозяйствалул машинартту байсса институт. Инженер-механикнал пишагу лавхьхьуну, МахIаммад зана хьуну ур Дагъусттаннайн, зун ивкIун ур ДАССР-данул Наркомземрал инженерну. Комсомолданул обкомрал тIайла увккун, каялувшиву дуллан ивкIун ур Казбекуллал райондалийсса Дылым шяравусса, республикалий цалчинма-цалчинсса, комсомолтурал ва жагьилтурал МТС-рай.[pullquote]Щалва цалва оьрму МахIаммад Абуевлул хас бувну бур республикалуха, Дагъусттаннал халкьуннаха къуллугъ буллалаврин. Бусалардавун агьсса сакиншинначи хIисаврай, ванал Дагъусттаннал шяраваллил хозяйство хьхьичIуннай давриву хъинну хъунмасса бутIа бивхьуну бур.[/pullquote]

Буттал кIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъви байбишайхту, хушрай лавгун ур душманнащал талан. Аьралуннал кьюкьраву бивтун бур Сталинградрая Прагалийн бияннинсса ххуллу. Аьралуннаву МахIаммад ивкIун ур взводрал командирну, батареялул командирну, полкрал штабрал начальникнал кумагчину, артиллериялул дивизиялул штабрал оператив отделданул начальникнал кумагчину. Дяъви къуртал хьуну махъ, ватандалийн зана хьуну, МахIаммад зун ивкIун ур Дагъусттаннал обком партиялул инструкторну, хъирив – шяраваллил хозяйствалул отделданул хъунаманал хъиривчуну. ДАССР-данул шяраваллил хозяйствалул министрнал хъиривчуну зий ивкIун ур 1949-ку шиная 1954-ку шинайн ияннин. 1954 шинал ивтун ур Дагъусттаннал шяраваллил хозяйствалул министрну. 1962 шиная тинай пенсиялийн укканнинцIа зий ивкIун ур ДАССР-данул Министртурал советрал Председательнал хъиривчуну ва цалчинма хъиривчуну. Пенсиялийн увккун махъгу, 1979-ку шиная тинай, МахIаммад республикалул жяматийсса оьрмулия баркIну ивкIун акъар. Цимилагу увчIуну ур КПСС-рал обкомрал членну, ДАССР-данул Верховный Советрал депутатну. УвчIуну ур Щалвагу Аьрасатнал дяъвилул ва захIматрал, ЦачIунбув гужирдал (Вооруженных сил) ва ихтиярду дуруччай органнал Ветерантурал жяматийсса организациялул Дагъусттаннал регионал отделениялул Советрал председательну. МахIаммад Абуевлул каялувшиндаралу, Республикалул Советраща бювхъуну бур цила лагма лаган дуван жяматийсса сакиншиннарду: Шяраваллил хозяйствалул министерствалул, ФСБ-лул, дазу дуруччай къуллугърал, муххал ххуллул, Авгъаннал Ветерантурал союзрал, ХIаписартурал союзрал, венгер иширттал. ТIайлашиву ххирасса, дуллай дайдирхьумур бакIуйн дуккан къадурну къакьадитайсса МахIаммадлул, ветерантурал къайгъурдаха зий, миннал мурадру щаллу буллай хъунмасса захIмат бивхьуну бур. Цува чув зурчагу, ци къуллугърайн лахъарчагу, дакIнийхтуну буллалисса захIматрайну цаява хъинсса аьпа кьабивтун бур. ХIакьсса зунтталчу, цалва халкьунная язими хасиятру дирсса МахIаммад ивкIун ур гьарцагу чулуха итххявхсса, хъинну лавайсса даражалул пишакар, каялувчи. Мунал бувсса захIматран лайкьсса кьимат бивщуну бур хIукуматралгу. МахIаммад лайкь хьуну ур Аьрали ЯтIул Ттугълил ордендалун, ЯтIул ЦIукул кIира, Буттал КIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъвилул шанна, ЗахIматрал ЯтIул Ттугълил кIира ва «Знак Почета» кIира орденнан, хъинну чIярусса аьрали медаллан, Верховный Главнокомандующийнал чулухасса 16 Барчаллагьран. Лайкь хьуну ур «Заслуженный экономист ДАССР» ва «Заслуженный экономист РСФСР» ларайсса цIардан.
МахIаммад Абуев аьпалул хьуну ур 1996 шинал. Ванал цIа дирзун дур МахIачкъалаллал аграр колледжран.
Цала ххаллилсса буттал цIа пахрулий ва лайкьну ларсун най бур ванал арсру ва душру, миннал наслу.
МахIаммад Абуевлун 100 шин шаврин хасну бувсса аьпалул мажлисрай ихтилатру буллалиминнал зуматугу баллай бия дакIнийхтунусса махъру.

ДР-лул ХIукуматрал Председательнал хъиривчу Шарип Шарипов:
— МахIаммад Абуевлул респуб­ликалул оьрмулуву кьабивтссар цалва хъирив хъинну хъунмасса ва яргсса ша. ХIакьину жува ихтилатру буллалиссару билаятрал хIакьсса патриотная, яргсса дагъусттанлувная ва икIайкунсса зунтталчуная. Щалва цалва оьрму МахIаммадлул хас бувну бур республикалуха, Дагъусттаннал халкьуннаха къуллугъ буллалаврин. Бусалардавун агьсса сакиншинначи хIисаврай, ванал Дагъусттаннал шяраваллил хозяйство хьхьичIуннай давриву хъинну хъунмасса бутIа бивхьуну бур. ХIакьинусса кьинигу респуб­ликалул личIи-личIисса аграр площадкарттай баллайнма бур мунаясса хъин-хъинсса махъру, мунал цIагу, дурсса давурттивгу уттарану дур, инсантуран мунал цIа дакIний дур, мунал бувсса захIматрал бусрав, кьадру бур. Мунал цIаницIун цIакьну дархIуну дур Дагъус­ттаннал агропромышленный комплексрал ва индустриализациялул хьхьичIуннайшиву. Мунал цIаний тарбия хъанан аьркинссар махъа нанисса ник.

ХьхьичIа Дагъусттаннал Верховный Советрал Председательну ивкIсса Шамхал Шамхалов:
— Республикалул аграрный секторданий зузиссаксса хIаллай МахIаммад Абуевлул хъинну чIярусса давурттив дурссар. Мунал яла-яла хъунмасса кIану бугьлагьиссар шяраваллил хозяйствалул производствалул механизациялуву, ятту-гъаттарансса комплексру бавриву. Мунал сипталийн бувнур Октябрь революциялул каналданул кIилчинсса ххал (нить) тIиртIусса, Хъундяъвилул ветерантурансса госпиталь, республикалул цаппарасса техникумру ва профтехучилищарду бувсса.

Дагъусттаннал шяраваллил хозяйствалул академиялул ректор МахIаммад Жамбулатов:
— МахIаммад Шамильевич ияйва кафедрардайн, байва ихтилатру преподавательтуращал. Мунал сипталийн бувну институтраву тIивтIуссар цIусса факультет – инженертал-механизатортал хIадур бувайсса. МахIаммадлун ххуйну кIула билаятрал даражалул каялувчитал, мунияту республикалул АПК-лул захIматсса масъалартту хьхьичIунну щаллу байва. Мунал чIири-кьирисса затгума биччибакъулшиву дурну къакьаритайва, мунан хIисав шайва гьарзат – оькки­ну гъай увкусса хъугу, тракторданул левшсса ягу. Цал мунан я левшсса трактор ккарккун, оьвтIий ур ттучIан: «МахIаммад, аьзизма, давриву мюрш-кьюршсса кIанттурду къабикIайссар, студентътал уку-укунсса кIанттурдалгу хIисав ласласи бува», — увкуна. Ялун урган ва дур чIирисса аьй даву, амма, пикри барча, куртIшиву, мяъна-мурад бусса: дирчIан дурну, кIанийн къадуртун дурсса давуртту, лях ларгсса мюрш-кьюршсса диялдакъашивуртту сававну, хъанай бур хъунисса апатIру, ЧП-рду.

Шяраваллил хозяйствалул элмурдал доктор, профессор Аьли­баг Аджиев:
— На цал-цал ттухьва нава цIухлан икIара, ссавур ттунма ва ттулла никиран бахтти, тIайлабацIу хьусса тIий. Му суалданун жаваб дуллай, ттун учин ччива, жун тIайлабацIу хьуссар МахIаммад Абуев кунмасса ххаллилсса инсантурал чIумал ялапар хъанай бикIавриву. Институтир­ттал дуллунни жун кIулшивуртту, амма зун жун лавхьхьунни МахIаммад Абуев кунмасса инсантурацIа. МахIаммад Шамильевич жула пахрур. Мунаясса аьпагу дагъусттанлувтураву абадссар.

Буттал КIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъвилул ветеран, Аьрасатнал вацIлул хозяйствалул лайкь хьусса зузала, МахIаммад Абуевлул дус ва уртакь Аьли НурбахIандов:
— Хъинну хъунмасса барчаллагь учин ччай ура МахIаммад Абуевлул гъан-маччаминнахь, укунсса иширай цачIун бавтIсса цинявннахьвагу. Ттун захIматну бур МахIаммадлуя гъалгъа буллан. Ттун му кIулссия 50-ку шиннардия шинай, 70-ку шиннардия тIайла хьуну, на зун ивкIссияв мунал каялувшиндаралу. Му ия караматрал инсан, цимурцаннуя хавар бусса, хъинну чIявусса кIулсса, оьрмулуву цикссагу бувхIусса, бакIрачIан бувкIсса.
МахIаммад Абуев ия, так ца республикалул акъа, щалвагу Ухссавнил Ккавкказуллал шяраваллил хозяйствалул паччахI, патриарх. Хъинну чанну хьунабакьай паччахIлугърал наградартту багьавай дуллусса инсантал. Мукун чанссаннавасса ия МахIаммад Шамильевичгу.
Ттун хъунмасса тIайлабацIу хьуссар мунащал зун ва хъунмасса пахрулий ура муния. Мунал аьпа ттул дакIниву мудангу сагъссар…

Мажлисрал байлитIулий МахIаммад Абуевлул арс Шамил Абуевлул барчаллагь увкуна буттах аьпа учин увкIсса гьарцагу инсаннахь:
— Барчаллагь жул буттал оьр­му жущал архIал дакIнийн бутан бувкIминнайн. Ппу жущал акъа 20-нния лирчусса шинну хъанай дур. Бур махъру инсан уттавассар, му сагъминнан дакIнийссаксса тIисса. Му мяйжаннугу мукун бур. Жува хIакьину шиккун бавтIун, му дакIнийн утлай, муная ихтилатру буллалаврилгу мунал оьрму лахъи буллалиссар. ДакIнийхтунусса барчаллагь хIакьину шиккун увкIсса гьарцагу инсаннан.