ЦIанихсса шагьрулул бюхттулсса юбилей

39_13Ва ххуллункьини «нех дирхьуну» най бия инсантал Дарбантлив республикалул шагьрурдая ва районная. Республикалул дазул кьатIатуми хъамал, тIурча, хьхьичI кьинива бувкIун бия дагъусттаннал аьрщарайн, Аьрасатнал ца яла хьхьичIавамур шагьрулул юбилейрал шадлугъирттавух гьурттушинна дуваншиврул.

Бадрижамал Аьлиева
Дарбантлив официал делегациялувух ва кьини бувкIунни АьФ-лул ХIукуматрал Председательнал хъиривчу Александр Хлопонин, АьФ-лул Ух­ссавнил Ккавкказуллал иширттал министр Лев Кузнецов, АьФ-лул Президентнал Ухссавнил Ккав­кказуллал Федерал округрайсса Вакил Сергей Меликов, Дагъус­ттан Республикалул БакIчи Рамазан АьбдуллатIипов, Ухссавнил Ккавкказуллал иширттал министрнал хъиривчу Одес Байсултанов, мукунма республикалийн вай гьантрай Аьрасатнал регионная ва дазул кьатIату бувкIсса делегациярттал бакIчитал.
Делегациярттурив жулла рес­публикалийн Дарбантуллал юбилейрайн бувкIун бия 40-нния ливчусса. Республикалул агьалигу, бувкIсса хъамалгу хIисавну, Дарбантуллал юбилейравух гьуртту хьунни 5 азараксса инсан. Ва кьини юбилейрал шадлугъру дайдирхьусса шагьрулул Тархъаншиврул майданнив (Площадь свободы) ва мунил лагма-ялттусса кIичIирттаву ххалаххи багьансса кIану бакъая инсантураха.
КIюрххил ссят 11-нний Тар­хъаншиврул майданнив Да­гъусттаннал халкьуннал аслийсса культуралул «Традиция» фестивальданийну дайдирхьунни юбилейрал шадлугъру.
Жамаллул цIанийсса Да­гъусттаннал художествалул училищалул студентътурал ва преподавательтурал дагъус­ттаннал бартбисулул журалий оьрчIи-чIюлу бувсса майданнив хьунни къавтIавурттал байран – флешмоб «Радуга Дербента». Мунивух гьуртту хьунни 500-нния ливчусса инсантал: республикалиясса ва мунил кьатIатусса фольклорданул коллективру, артистал. Ва хьунни, анжагъ къавтIавурттал ссурулккуртта бакъасса, миллатирттал музыкалул, миллатирттал костюмир­ттал, янна-калул, аьдатирттал байрангу. «Традиция» фестивальданий «Родники Дагестана» цIанилу республикалул 14 миллатрал майдан тIивтIуну бия. Гьарцаннуй кка­ккан дурну дия цилва-цилва миллатрал агьамми касму-сянатру, культура, багьу-бизу.
«Лакралмур Щаращи» сакин бувну бия Лакрал, Ккуллал, ЦIуссалакрал районнал. Ми­кку ккаккиялун бивхьуну бия хьхьичIавасса бартбисуртту, тIахIни-кIичIу, янна-ка, музыкалул инструментру, лакрал заргалтурал усттарсса каруннил дурмур, миллатрал дукрарду (бакъухъ, кIарттул ччатI, дукьрахIан, аьрайн-гьавккури ва м.ц..). «Лакралмур Щаращуй» хьхьичIунсса гьурттушинна дуллай, хъамал хьунабакьлай бия лакрал шаннагу райондалул бакIчитал, миннал хъиривчутал, районнал шяраваллал администрациярттал бакIчитал, ми районнал личIи-личIисса управлениярттал, идарарттал бакIчитал, зузалт, вакилтал, республикалул шагьрурдайсса миллатрал патриотътал. «Лак­рал Щаращи» чIюлу буллай бия Лакрал райондалиясса «Вайлар», Ккуллал райондалиясса «Бартукь» ва ЦIуссалакрал райондалиясса «Дараччи» фольклорданул коллективрду. Миллатрал культура, канил пишарду ккаккан буллай бия усттартал: ХIасанов МахIаммад, ЛухIуева ПатIимат (Лакрал район), АхIмадов АхIмад, Даллаева Зульфия, Ванатиева Марина (Ккуллал район), Аминов Рамазан, СалихIова Рукьижат (ЦIуссалакрал район).
Республикалул миллатир­тталми бакъасса, ва кьини кка­ккан бувну бия хъамаллуралми майданнугу. Мукун, яргсса, итта­лун багьансса «Щаращив» бия Ставрополлал крайрал, Чачаннал Республикалул, Ингушнал Респуб­ликалул, Къабардин-Балкьарнал Республикалул.
«Традиция» фестивальданул лагрулий Дарбантуллал шагьрулул майданнив ва кьини хьунни чIярусса шадлугъру, выставкарду, зий бия Усттартурал шагьру. Жанна Кьурбанова Дарбантуллал юбилейрал шадлугъирттавух гьуртту хьунни балайчи хIисаврайгу, художница хIисаврайгу. Хьунни бартбисурттал выставкагу. Муний жулва Жанна Кьурбановал давурттал лайкьсса кIану бувгьунни. «Мелодия ниток Жанны Курбановой» тIисса экьинанисса цIанищалсса экспозиция ябацIансса бия.
«Традиция» фестивальданул лагрулий хьунни пагьламантурал байрангу – «Пехлеваны». Мунивух гьуртту хьунни республикалул районнаясса ва шагьрурдаясса язими пагьламантал ва циркирал коллективрду, миннавух – Ккуллал райондалияссагу.
Миллатирттал майданнал ялтту увккунни ДР-лул БакIчи Ра­мазан АьбдуллатIиповгу. Мунащал бия ДР-лул ХIукуматрал Председатель Аьбдуссамад ХIамидов, ДР-лул БакIчинал ва ХIукуматрал администрациялул каялувчи Рамазан Аьлиев, ДР-лул ХIукуматрал Председательнал цалчинма хъиривчу Анатолий Карибов ва цаймигу. Цалва ихтилатраву Республикалул БакIчинал кIицI лавгунни юбилей дуллай, шагьру бакьин буллай, цIулаган буллалаву – му хъинну хъуннасса даву душиву, хъунмасса барчаллагь увкунни билаятрал Президентнахь буллалисса кабакьулухлу ва уттигу 2 шинай Дарбант шагьру бакьин буллансса давурттив лахъи дуккан даврихлу, бувсунни хъунмасса умуд бушиву ялун нанисса чIумуву Дарбант кIура баен буван бюхъаншиврийн аьрасатнал ва дунияллул туризмалул центрданийн.
Ва кьини кIюрххил дайдирхьуну, ахттакьуннин Дарбантуллал шагьрулул Хъунмайданнив хьунни чIярусса шадлугъру. Миннувассану дия аслийсса культуралул дунияллул халкьуннал дянивсса III фестиваль «Цамаури». Уттинин кIира шинал дянив ТIиляратIиял райондалий дурсса ва фестиваль гьашину дуван пикри бувну бия Дарбантуллал хъуннасса юбилейран хасну ва шагьрулийра. Ши­ккура хьунни ДР-лул БакIчинал бахшиширттайнсса конкурсгу – халкьуннал музыкалул инструментру бищаврил.
Хьунни Аьрасатнал субъектирдаясса фольклорданул коллективругу гьурттусса гала-концерт – «Россия – Родина моя». Мунивух гьуртту хьунни Санкт-Петербург шагьрулул балайлул ва къавтIаврил ПаччахIлугърал ансамбль «Барыня», Ингушнал Рес­публикалиясса ПаччахIлугърал ансамбль «Ингушетия», Къа­рачай-Чаргаснал гармонистурал фольклорданул ансамбль, Къалмукьнал ПаччахIлугърал къавтIаврил театр «Ойраты», Ух­ссавнил АьсатIиннавасса, Чачаннал Республикалиясса, Ставрополлал крайраясса творчествалул коллективрду.
Мукунна хьунни республикалул фольклорданул ансамбллу гьурттусса гала-концерт. Муний сахIналийн бувккунни жулва миллатрал «Балхар», «Вихлинка», «Бартук» ансамбллугу.
Хьунни миллатрал балайлул фестивальгу «Моя песня – Моя Родина – Моя Россия» цIанилусса.
КIулсса куццуй, юбилейрал хьунийн Дарбантлив дунни хъинну чIярусса давурттив. Шагьру цуппа хъинну баххана хьуну бия ххуй чулинмай. Шагьрулул майдан, кIичIиртту, паркру, ххуллурду, «Нарын-Кала» къала цуппа, цаймигу тарихрал ва архитектуралул гьайкаллу, цайми-цаймигу кIанттурду хъинну ххуй хьуну бия, бакьин бувну, цIубуккан бувну.
Ва кьини шадлугърал тагьарданий тIиртIунни цIулаган дурсса тарихийсса гьайкал «Домик Петра».
Мукунма шадлугърай тIив­­тIунни Х. Тагиевлул цIаний­сса кIичIиравалугу. Ва кIичIи­раваллил 900 метралул лахъишиврийсса манзил бакьин бувну бия Чачаннал Республикалул каялувчитал чIарав бацIаврийну. Ва кIичIиравусса къатрал ма­гъал 4 азаллий кв. метра даххана дурну, мукунна чапарду, дарвазарду баххана бувну бия. Бувгьуну бия муданма щюллину бикIайсса мурхьру, даххана дурну дия токрал ххаллу, дирхьуну дия кIичIиравалу чIюлу буллалисса ва хьхьувай чанна лахъан буллалисса 500 фонарь. Шиккусса шадлугъравух гьуртту хьунни Чачаннал парламентрал Председательнал хъиривчу Сяид Юсупов, 3-ла олимпий чемпион Бувайсар Сайтиев, ДР-лул ХIукуматрал Председательнал хъиривчу, ДР-лул экономикалул ва территориал развитиялул министр Раюттин Юсупов ва цаймигу.
Сяид Юсуповлул барча бунни цинявппагу дагъусттанлувтал Дарбантуллал юбилейращал, бувсунни Дагъусттаннайн Чачаннавасса делегация бувкIшиву, республикалул БакIчи Рамзан Кьадировлул хIукмулийн бувну, муналва хIукмулийн бувну гьур­тту хьушиву хъуннасса байрандалийнсса хIадуршиндаравух, цалва умуд бушиву вания гихуннайгу кIирагу республикалул халкьуннал дянивсса уссушиврийсса арарду хъиннура цIакь хъанантIишиврийн.
Раюттин Юсуповлул цалвамур ихтилатраву барчаллагь увкунни чачаннал халкьуннахь, хьхьу-кьини къаувкуну зий, шикку був­сса хъунмасса захIматрахлу.
Ва байрандалувух гьуртту къавхьуну, тинмай бавцIуну къаливчIунни жулла республикалул цавагу ведомство, идара. Миннувух Аьрасатнал почтагу. Байрандалийн Аьрасатнал почталул итадаркьунни почталул маркардащалсса 2 000 открыткалул хасъсса серия, мукунма хасъсса марка ва конверт. Ми шагьрулул юбилейравух гьуртту хъанахъиминнаща укра гьан дуван бюхълай бия Аьрасатнал ччимур кIанайн.
МаркIачIанмай республикалул яла хьхьичIунми, яла лавайми хъамал гьаз хьунни Нарин-Къалалийн. Яргсса, чаннасса шадлугъ хьунни бакьин бувну, хъиннува авур хьусса Нарин-Къалалий – музыкалул ва театрал хроника «Гончарный круг Дагестана: от Дербентской крепости до ворот Кремля» цIанилусса, цивугу ккаккан бувсса цимирагу азарда шинал лахъишиврийсса тарих.
Шикку АьФ-лул Президент Владимир Путиннул чулухасса барча буллалисса махъ лавхъунни Билаятрал Президентнал маслихIатчи Владимир Толстойл. Билаятрал БакIчи цалва ихтилатраву чIурчIав дуллай ия Дарбант шагьрулул билаятрал тарихраву бивхьусса агьамсса бутIуй, чIа тIий ия ва шагьрулун гихунмайгу тIутIайх бичлачисса оьрму, шагьрулул инсантуран тIурча – ва шагьрулул ляличIисса культуралул ва тарихрал ирс буруччаву.
— ХIурмат бусса дустал! Барча буллай ура зу ва агьамсса даталущал – Аьрасатнал ца хьхьичIавасса шагьрулун ккаллийсса Дарбантуллал шагьру сакин бувну 2 000 шин шаврищал! Цимирагу аьсрулул ла­хъишиврий Дарбант бивкIссар Каспийскаллал региондалул ца агьаммур центрну. Европанал ва Азиянал, Ухссавнил ва Кьиблалул шанбачIулий, Бюхттулсса Сунттул ххуллий бивкIсса Дарбант гьуртту хьуссар цимивагу агьамсса иширавух, хъинну хъунмасса кIану бувгьуссар машлул, элмулул, кIулшиву дулаврил, культуралул арарду хьхьичIуннай давриву. Ва шагьрулул инсантураща бюхъайссар цалва ххаллилсса тарихрая, цимирагу никирая пахру буван, цавугу бивкIсса цIанихсса литератортал, аьлим­тал, композитортал, аьрали каялувчитал. Ххариру зу дуручлай ва гихуннай дачин дуллай бушиврия буттал буттахъал ххаллилсса аьдатру. Цимирагу ттуршуку, азардахъул шинну дурхIусса Дарбант мюхтажну буссар ттюнгъасса личIлулсса бургаврих, аякьалух, чара бакъа аьркинссар цIулаган дуллан аьвзалзаманнул гьайкаллу, кIункIу буллан зулва аьзизсса шагьрулийн туристал, цIакь дуллан мунил индустриялул, промышленностьрал потенциал, социал ва транспортрал инфраструктура. ЧIа тIий ура зун шагьру ччаннай бацIан буллалисса захIматраву тIайлабацIуртту, буллугъшиву ва хъиншивуртту, — увкуну бия Билаятрал БакIчинал барча бавриву.
Александр Хлопониннулгу барча бунни цинявппагу ва юбилейращал, кIицI лавгунни ва иш хъанай бушиву региондалий хъанахъисса дахханашивурттал лишанну, амма дурмуний гьашиву дуван цукунчIав къабучIишиву, гихунмайгу, бущи хIурхIа къабувну, зун аьркиншиву.
— ХIурмат бусса Рамазан ХIа­жимурадович, ххирасса дустал! ХIакьину, мяйжаннугу, дур ххаллилсса кьини, ххаллилсса байран. Ихтияр дулара АьФ-лул ХIукуматрал Председатель Дмит­рий Медведевлул чулуха барча буван Дагъусттан Республикалул, Дарбант шагьрулул агьали ва так ца Дагъусттаннан дакъа, щалвагу Аьрасатнал Федерациялунна агьамшиву дусса байрандалущал. Мяйжаннугу, Дарбант хъанай бур Аьрасатнал хIукуматрал Ккав­кказнавусса тарихрал дайдихьуну, хъинну хъуннасса агьамшиву ду­сса тарихрал ва культуралул Аьра­сатнал центрну. Ттун хIакьину ккавккунни ва шагьрулий ялапар хъанахъисса хъинну чIявусса дакIнил хъинсса, ххаллилсса инсантал. Амма чIявуми инсантал авара буллалисса ца суал бур: къахьунавав ва байран Дарбантуллан «минутой славы»? Ци хьунтIиссар, ци дикIантIиссар гьунттий, ва байран къуртал хьуну махъ? Аьрасатнал ХIукуматрал чулуха кьянкьану баян буллай ура шагьру бакьин буллансса, цIулаган буллансса давурттив 2018-ку шинайннин лахъи лаган дувансса хIукму кьамул бувшиву. Жунна уттигу чIярусса давурттив дуван аьркинссар ва шагьрулийгу, ванил чIаравгу, щалвавагу Дагъусттаннайгу. ДакIнийхтуну барча буллай ура зу ва байрандалущал. ЧIа тIий ура талихI, цIуллушиву, дакьаву ва шагьрулунгу, щалвавагу жулва Ккавкказнангу! – увкунни А. Хлопониннул.
ДР-лул БакIчинал А. Хлопониннун шиккура дуллунни «За заслуги перед Республикой Дагестан» орден.
Сергей Меликовлул, Нарин-Къалалий махъ лахълай, увкунни:
— Ххирасса шагьрулул жямат, хъамал! Вана дуркIун жува хъунмасса хIаллай най бивкIсса кьини. ХьхьичIва-хьхьичI ттун ччива барчаллагь учин жулва билаятрал Президент Владимир Путиннухь, цанчирча муналли жунна ва байран дуллусса, хасъсса хIукму буккан бувну. Жунна хIакьину чIалачIимур ва вания тиннайгу ккакканмур – му хъинну чIявусса инсантурал бувсса хIарачатри, захIматри. Федерал органнал каялувчитурал, чIярусса шиннардил дянив мюхчаншиву дуручлай бивкIминнал, депутатътурал корпусрал ва сенатортурал, цивгу кумаг буллай бивкIсса жунма хIакьинусса юбилейрайн хIадур хьун. Мукунма ва ДР-лул ХIукуматрал ва БакIчи Рамазан АьбдуллатIиповлул хIарачатри, цалгу чIявусса затру цалва сипталийну щаллу буллай ивкIсса. Яла хъунмурдив, хIурмат бусса шагьрулул жямат, ва зул хIарачатри, цанчирча зул чIаравбацIаву, кумаг бакъа, зул дакI дакъа хIакьинусса ва байран къахьунтIиссия. Барчаллагь зун. Уттигу щаллу данмур, цилла кIанайн дутанмур чIярур, дакI дарцIуну ура вания тиннайгу цачIу жущара цимурца дуван бюхъантIишиврийн, — увкунни АьФ-лул Президентнал Ух­ссавнил Ккавкказуллал Федерал Округрайсса Вакилнал.
Лев Кузнецовлулгу барча бунни бавтIми ва иширащал.
— ХIакьину жува буру инсаннал цивилизациялул цинярдагу этапру цивунна цIупI дурсса шагьрулий. Ххарира жущава ва ябан бюхъаврия, ванил тарих гихунмай бачин бавриву жулвамур бутIагу бишин бюхъаврия. ДакI ххари дуллай дур шагьрулул инсантал цалва шагьрулух цамур куццуй буруглагаврил, мунил бюхттулшиву вайннан асар хъанахъаврил. Цимирагу диндалул, миллатрал, культуралул инсантал цачIун буван бювхъусса ва шагьру хъанахъиссар жулва бюхттулсса билаятрал яргсса лишанну, мисалну. ЧIа тIий ура ва дусшиврул, цашиврул, ватандалухсса ччаврил шагьрулун тIутIайх бичаву, жунма цинявннанмагу – хъунмасса талихI. Барча байран, ххирасса дустал! – увкунни ванал.
Махъру лавхъун махъ хъунисса экраннай ккаккан дуллай бия Дарбантуллал тарихращал бавтIми кIул буллалисса тарихийсса суратру: къала сакин шаву, Бюхттулсса чIира баву, личIи-личIисса миллатирттал халкь цачIун баву, авадансса культура хIасул шаву, Аьрасатнащалсса дусшиву.
Юбилей чIюлу дуван, лахъа-хъун дуван бувкIминнавух бия цIа дурксса композитор ва балайчи Полад Бюльбюль-оглы, группа «Любэ». Мукунма ва кьини Нарин-Къалалийсса концертравух гьуртту хьунни «Голос – дети» проектрайну ххуйну кIулсса Рагда Ханиева, жулла республикалул эстрадалул яла яргми цIуртти.
Юбилейращал барча буллалисса телеграммарду дуркIун дия чIявусса билаятирттал каялувчитурая.
Ахирданий махъ лавхъунни ДР-лул Президент Рамазан АьбдуллатIиповлул:
— Ххирасса гьалмахтал! Барча буллай ура зу ва бюхттулсса байрандалущал. Ва байран жунна пишкаш дурссар жула Президент Владимир Владимирович Путиннул. Дарбант цуппа бия лащинсса тагьарданий, Дмит­рий Анатольевич Медведевлул каялувшиндаралу АьФ-лул ХIукуматрал дурсса даврийн бувну, юбилейрал оргкомитетрал, мунил председатель Александр Хлопониннул, АьФ-лул Ухссавнил Ккавкказуллал иширттал министерствалул, мунил бакIчи Лев Кузнецовлул, АьФ-лул Президентнал Ухссавнил Ккав­кказуллал Федерал округрайсса Вакил Сергей Меликовлул, мукунма Сергей Милейкол, Михаил Ведерниковлул, Аьбдуссамад ХIамидовлул каялувшиндаралу ДР-лул ХIукуматрал, мунал хъиривчу Анатолий Карибовлул ва миллион захIматкашнал хIарачатрайн бувнур Дарбант цилла юбилейрайннин лайкьну хIадур буван бювхъусса.
Хъинну хъуннасса даву дунни жулва чIаххуврайсса ва уссушиврийсса Азирбижаннал. Президент Ильхам Аьлиевлул хIукмулийн бувну, щаллуну бакьин бунни ХIайдар Аьлиевлул цIанийсса кIичIиравалу, — увкунни Рамазан ХIажимурадовичлул.
Гихунмай региондалул бакI­чинал барчаллагь увкунни шагьру бакьин бавривух хьхьичIунсса гьурттушинна дур­сса чIявусса ишбажаранчитурахьгу. ЧIурчIав дунни Дарбантуллал тарихраву агьаммур бушиврий Аьрасатнащалсса кьадар.
— Бюхттул хьуннав Дарбант, жулва аьзизсса Дагъусттан! Бюх­ттул хьуннав жулла аьмсса Ватан – Аьрасат! Бюхттул хьуннав Ккавкказуллал миллатру, Аьрасатнал миллатру ва жулла дусшиву! – укун къуртал бувна цалва ихтилат Дагъусттаннал БакIчинал.
Шадлугъ къуртал хьуна лагмара цимурца чанна лахъан дур­сса фейерверкрайну.