Байрандалул кьинилиясса асарду чIявуя

39_12Дарбантуллал юбилейрал кьини халкьуннал щапI куну бувцIуну бия шагьрулул майданнив нанисса агьамми кIичIиртту. Нех дирхьуну циняв най бия шагьрулул дязаннивсса шадлугъирттайн. Мяйжаннугу, бухзаманалул шагьрулул кIичIиртту бакьин бувну, цIубувну бия.
КIичIирттал тиягу, шиягу уттизаманнул гьар кIанай дакьайсса дюрчIусса плиткарду даркьуну, хьхьунил чирахъру бивхьусса ттукIрал тталлу цIубувну, лази-лакьи бувну бия. Бувну бия цIусса газонну, бигьалаган щябикIансса скамейкартту, шагьраххуллурду бувсса паркру, скверду.

Залму АьбдурахIманова
«Ттинин жул шагьрулий укун­сса журалул байранну къархьу­ссия», — тIий, рязину, шадну хъамал хьунабакьлай бия Дарбантуллал халкьгу.
Ва кьини махлукь най бия байрандалул агьаммур бутIа нани­сса Тархъаншиврул майданнив тIивтIусса «Миллатирттал щаращай» тамаша бан. Халкь гьарзану буний, мюхчаншиврул давугу лап чIуруну дикIайхьувкун, жунгу, жущалсса цайми журналистътурангу хъунмасса захIмат хьуна майданнив буххан. Бувавагу кIива-шанма кIанай бивхьуну бия металлодетекторду. Дуниял халкьуннал миннувух бувххун, канихьсса сумка-пакет ххал баннин, гих халкьуннал ккучун хъун хъанай, аварасса иш бия. Цукуннугу жу, жулва канихьсса пропускру ккаккан буллай, «жу жулла даву дан итабакьира» тIий, полициянал зузалтрал кумаграйну бувхру гивун.
Халкьуннал чIявушиврул цIубакIрай майданнив хъанахъимунил хъирив лаян захIматну бия. Гьарцагу мурцIния миллатирттал макьанну, аьшукьтурал балайрду, къавтIавурттал гьайт-гьуйт баллай бия миллатирттал культуралул фестивальданиясса. Мяйжаннугу, шикку Дагъусттаннал ва Ухссавнил Ккавкказуллал миллатирттал культуралул, тарихрал, аьдат-эбадатирттал байран най дия. Ттинин жучIара дувайсса диркIсса фестиваллай, шадлугъир­ттай вайннуйн «майданну» учайсса бивкIхьурча, утти «щаращив» тIий бия.
Халкьуннал мугьалттувух най, жу ахиргу, бувкру жула лакрал шаннагу район цачIусса, миллатрал багьу-бизу, культура, тарих ккаккан бувсса «Лакрал щаращучIан». Шикку бия: Лакрал, ЦIуссалакрал ва Ккуллал районнал бакIчитал – Юсуп МахIаммадов, ХIажи Айдиев, Саэд Сулайманов, ДР-лул ХIукуматрал Председательнал хъиривчу Шарип Шарипов, ДР-лул Жяматийсса палаталул председательнал хъиривчу Ссапарбаг Аьбдуллаев, ДР-лул Халкьуннал Мажлисрал депутат Зайнуллагь Мирзоев, районнал ведомствар­ттал ва отделлал каялувчитал ва вакилтал.
Вайннащал яхши-хашгу був­­ну, байрандалиясса асардугу кIибавчIуну, жулла аслийсса лакку дукрардайн кьацI-мацIгу куну, жу пикри барду майданнив хъанахъимунил ялтту буккан. Бивру вайми-вайми миллатирттал ва Ухссавнил Ккавкказуллал республикарттал миллатирттал «щаращайн», нахIала барду хъамаллуращал хьусса ихтилатирдал ва вайннавусса асардая. Тамашачитал хьунабакьлай, гьарца «щаращул» бакIрай бавцIуну бия авурсса миллатирттал янна-калувусса, чиллу-чухъравусса жагьилсса оьрчIру ва душру. Шикку цалва-цалва мазурдий бала-гьалайрду тIий, дачIу-зюннав бишлай, къавтIий, тяхъашивуртту дуллай бия.
Майданнивсса хъунмур сахI­налий тIурча, най дия Аьрасатнал регионная бувкIсса коллективирдал хъуннасса концерт. Мукунна тIиртIуну дия миллатир­ттал касмучитурал ва усттартурал магьирсса каруннил дурсса арцул чIюлушиннардал, янна-ярагъуннил, тIахIунттал, бартбису-хъаттирдал, ппалул ххаллая щаршсса мюрш-кьюршлил выставкарду.
Хъунмур сахIналул чIарав гьаваллаву цалва пагьмурду ккаккан буллай бия Кьиблалул Дагъусттаннал пагьламантал. Ва кьини хьхьу­ттай вайннал ккаккан къабувайсса гьунар бакъая, ччарча ссукIа личавай, ччарчагу кIия-шама цаннай ца щябивкIун увинтру ккаккан давай.
Майданнив бакъая бачIвасса, ччан бизансса кIану. Гьарзатрал лагма увккун, майданнив хъанахъимуний тамашагу бувну, лаглагисса ттурша инсан увккун най ухьурча, ялун кIилийну гьарзасса бувххун най бия.
Халкьуннал вив лавсъсса «Ставрополлал крайрал щаращучIан» гъан хьусса жул итталун най буна багьуна оьрус миллатрал къатлул багьу-бизу чIалачIи бувсса ца мурцIу. Шикку бия жунма магьраву хьунабакьайсса хъунмасса оьрус пач, тIаннул къатрайсса накьичирттал оьрчIи бувсса мюрщи чIавахьулттив, оьруснал миллатрал накьичру дирхьусса калихьулт, кIараллайхдичулт ва муму-тамур.
«Цукунсса умудращал ва цукунсса асардащал зу зана хьунну зулла аьрщарайн Дарбантлия?» — тIисса ттул суалданун Ставрополлал крайраясса делегациялул хъунмур Наталья Чаландаровал бувсунни, цивппа хъинну махIаттал бувну бушиву бухзаманнул шагьрулул.
— Ва дур хъуннасса байран, вайксса халкь цачIун бувсса, ца кулпат кунма лагма лаган бувсса шадлугъ. Жу хъинну хъунмасса барчаллагьрай ва пахрулий буру зу жуйнма укунсса тарихрал ишираву гьуртту хьун оьвчаврихлу. ХIакьину жул Ставрополлалгу шагьрулул кьини кIицI лаглагисса кьинир. Тиккугу хъуннасса байран дуллай буссар. Амма къащи хьунссия ттун, нава Дарбантуллан 2000 шин кIицI дуллалисса байрандалий гьуртту хьун къавхьуссания. Жу чIявусса фестиваллай гьуртту шару, укунсса даражалул фестивальданий цалчинну, — увкуна ванил.
Вайннал делегациялуву бия юбилейрайн цалла карунних дурсса, жанграл щаршсса чIюлушиннарду ларсун бувкIсса 10-11 шинну хьусса Алина Чаландарова ва Виктория Мухина.
— ХIакьину жу гьурттуну бу­ру ва хъуннасса шадлугърай. Гьунттий тIурча, жул программа гьарта-гьарзасса дикIантIиссар тIар. Жу биян аьркинссару Нарин-Къалалийн ва цаймигу тарихрал кIанттурдайн. Яла чара бакъа биян ччай буру хьхьирийнгу. Щалла жул ххаришиву хьхьиривун бучIантIишиврия дур, — бувсунни душварал.
«Ухссавнил АьсатIиннал щаращигу» мува халкьуннал мугьалттул къулагъасралу бия. Жущал ихтилат бан рязи хьусса АьсатIиннал культуралул министр Фатима Хабаловал бувсунни Дарбантуллал юбилей, ца Дагъусттаннал ва Ухссавнил Ккав­кказуллал байран дакъассагу, щалва Аьрасатнал байран душиву.
— Дарбантуллал кунмасса тарих бусса шагьрурду дунияллий чIявусса бакъассар. Дагъусттаннан хъунмасса бахтти-талихI хьуссар укунсса, аьвзалзаманнул чичрурдавугу кIицI лавгсса, шагьру цалла аьрщарай ляхъаву. Яла Дагъус­ттаннал ва АьсатIиннал халкьуннал дусшиврул дазурду кувннивух кув хIала дурхсса душиврий хIакьину цал ттигу мукIру хьура. ЧIявусса халкь гъан хъанай бур, «на пулансса чIумал зучIа дуклай ивкIссара», «на АьсатIиннаву цимирагу шинай зий-ялапар хъанай ивкIссара», тIисса.
Укунсса байраннал ва шадлугъирттал цIу-цIусса дусшивур­ттал, дахIавурттал гьанурду бизайссар. Умуд бур жула гихунмайсса къуццугу ва хъиндайдихьулия цIулаганшиврийн, — куна АьсатIиннал культуралул министр­нал.
Жу ихтилат, цIухху-бусу бансса ялагу чIявуя хъамаллураву. Амма тамашачитураха жуйн иржа къабиллалаврихлу багъишлагу битира тIий, цалва «щаращал» къайгъурдахух лавгун бия хъамал.
Аьмну юбилейрайнсса тя­хъашивурттал, фестиваллал даву лахъсса, ххуйсса даражалий дансса хIарачат бувну бивкIнугу, цукуннив хъамабивтун бия халкьуннансса дуки-хIачIиялулмур бутIа щаллу буван. Оьрус мазравасса «Хлеба и зрелищ» тIисса калималувасса «кIилчинмунил» щаллушинна диркIхьурчагу, «цалчинмунил» щаллушинна хьхьарану дия. Масалдаран, майдандалул ца мурцIув бия халкь щябикIансса столлу ва кIанттурду бивхьуну, чяй-кофе хIачIансса кIанттул щаллушинна дурну. Миккусса булкардал, чуттурдал, щинал мюрщи шушрал багьри бавну, чIявусса халкь бия мичча занабивкIун нанисса. КъазанабикIанссияв, туну, ца витIянхъуксса булкалул багьа 100 къурушран ва 0,25 л. дусса щинал шуша 50 къурушран душиву бавукун. Мукунна гайми дуки-хIачIиягу.
Аьмну, Дарбантуллал халкьуннах вичIидирхьуну, байран къаоьккисса хьуну дия. Цимирагу шиннардий пахъ багьну бивкIсса, марцIшиву чанну диркIсса цалва шагьру чантI учаврий, марцI баврий ва цIулагаврий рязисса халкьуннал ххарисса асардугу чIявуя.
Юбилейрал кьини шагьру­лул кIичIирттаву транспорт къади­кIаншиврия хавар бусса жугу, ах­ттакьун бизулуву, чIумуй вокзалданийн биянсса мурадрай, бахьтта, бухзаманнул кIичIирттал дяних кIихунмай бавчуру, жухва ялугьлагьисса электричкалул чIун хьуннин. Бувххун, багьтIатIал хьурчагу, МахIачкъалалив бияннин Дарбантуллал юбилейраясса асарду кIибачIлачIисса жу нанисса электричкагу, бивсса най кунма, гъав-гъав тIий бия. Циняв, ца зумату кунма, тикралгу буллай бия: «ХIакьину мяълумну за ххал дан къархьунни, цIубувсса Дарбант цал уттигу кка­ккан къалавгун къабикIанну» тIисса махъру. Ин ша Аллагь! Му пикри жунгу бур.