Ина кунмаминнайри дуниял дарцIусса

39_9«Бахтти бусса бухьунссар Бархъаллал шяраваллил жямат, укун уздансса арс усса», — тIий бия ца зумату кунма фестивальданий гьуртту хьусса, ва байрандалул хIайран увсса гьарицагу инсан.

Цинявннангу чIалачIисса зат бур махъсса шиннардий агьали шагьрурдайн бизлай, жула зунттал щархъурду дачIра дуклай, духларгун най душиву. КIулсса зат бур шяраваллу дачIра дур­ккукун, буттал буттахъая шихуннай нанисса аслийсса жулла культурагу, аьдат-эбадатругу, мазгу бухлагантIишиву. ХIайп му цIурувкьюсса масъалалул буруккинттарайсса нажагьсса бур жулва инсантураву. Миллатрава, жяматрава ца-кIия унугу вай масъаларттал буру­ккинттарайсса, дакI цIуцIисса инсан уккарча, мукIруру бух­къалагантIишиврий жулва мазгу, культурагу, яхьун­тIишиврий жулла шяраваллугу.
Аьвзалзаманная шихуннай ядурсса Бархъаллал тIахIунтту дувултрал сянатгу вирин дизан даву, щарнил аргъгу дизан даву, шяраваллил жяматран къулай­сса шартIругу дузал даву мурад­рай, Расул Кьаландаровлул дурсса даврин багьа бакъассар. Каши-кьудрат дусса инсантал чIявусса бикIай, амма укун сахаватлувсса, уздансса даву дансса нажагьсса буккай. Ва ванал дурсса чумартсса даврия чичарду жу «Илчи» кказитрал цимивагу номерданий. Бархъаллал шяравусса тIахIунтту дувултрал фестивальданиясса репортажру къуртал дуллай буру ва ххаллилсса, уздансса даву дурсса Расул Кьаландаровлущалсса ихтилатрайну.
— Расул Якьубович, ина дурсса чумартсса даврил цинявппа хIайран бунни. Жул буккултрангу вияту гьарта-гьарзану кIул хьун ччанссар.
— Ттул оьрмулувусса яла тIааьнми, яла чаннами, яла ххарими чIунну ларгссар на увсса ва хъуна хьусса Бархъаллал шяраву. 1978 шинал школагу къуртал бувну, дуклан увхссара Новосибирск шагьрулийсса Машлул институтравун. Мугу къуртал бувну, инженер-технологнал пишагу лавхьхьуну, на зун ивкIссара Новосибирскаллал областьрай общепитрал объединениялул директорну. Шярава лавгун махъсса ттул оьрму хъунмурчIин ва шагьрулуцIун бавхIусса хьунни.
Шичча лавгссара аьралуннаву къуллугъ бангу. Зана хьуну махъ чансса хIаллай зий уссияв Къизилюртлив дуки-хIачIиялул комбинатрал директорнал хъиривчуну. Мунияр махъ 3 шинай зий ивкIра Ахъушиял райпорай общепитрал хъунаману. Яла цIунилгу Новосибирскалийн зана хьуну, нава къуртал бувсса институтраву аспирантура бу­ккав. Диссертациягу дурурччуну, 10 шинай му институтраву дарсру дихьлай ивкIра. Шикку зий уна архIалла дачин дурну ивкIра бизнесгу. Вава шагьрулий 1992 шинал тIитIав, хIакьинусса кьинигу зузисса, «Калибр» тIисса нава заллусса фирма. ХIалли-хIаллих тIий ва фирмалул филиаллу тIитIав Абаканнай, Нижний Новгородрай, МахIачкъалалив, Ставрополлай. Дуки-хIачIия итадакьлакьиминнащал икьраллу чирчуну, жу диян дай­ссар ми хъунисса ттучаннайн, яни дуки-хIачIиялул рынокрай жул фирмалул щаллу дайссар транспортно-логистический хIаллихшиннарду. Му ба­къассагу, Новосибирскаллал областьрай ттул дуссар балугърая дукия дуллалисса хъунна дакъасса производство ва ми даххансса цаппара ттучанну.
«Калибр» фирмалул гьарцагу филиалданул буссар цалва-цалва комплексру ва аьркин дуллали­сса транспорт. 300-ннин бивсса машинартту бур хIакьинусса кьини жул фирмалий, 5 региондалийсса филиаллащал аьмну 1200-1300 инсан зий уссар, жучIа вайннавагу 500 инсан зий ур Новосибирскалий, 200 инсан МахIачкъалаливмур филиалданий. Фирмалий зузиминнаву буссар чIявусса лак.
— Расул, ина, институтрал преподаватель, бизнесрахун агьан ци савав хьуна?
— На институтраву зузисса чIумал, студентътурал ттухь миннат бувна цанма ца фирма тIитIин кумаг бува куну. На тIиртIуссия миннан ччисса фирма. Чансса хIаллай зийгу бивкIун, студентътурал му кьадиртуна. Яла му фирмалуха ттунма зун багьуна. Му чIумал ттулалусса бизнес дачин дансса гъира багьну, 1992 шинал ва «Калибр» тIисса фирма тIиртIуссия. ЦIубутIуй, ттул партнерну уссия Ибрагьимов тIисса ца гьалмахчу. Муналгу, ттуллагу фамилиярттая сакин дурссия ва фирмалун «Калибр» тIисса цIагу. Ттул 10 шин хьуна институтравугу зий, архIала фирмагу дачин дурну. Фирмалул филиаллугу тIивтIуну, давугу чIяру хьуну махъ, 2000 шинал институтравумур даву кьаритан багьунни.
— ХIакьинусса кьини ишбажаранчитал чан­сса бакъар. Цукунсса захIматшивуртту хьунадакьлай дур ттизаманнул бизнесраву?
— Ттул яла хъунмур захI­мат­шиву дикIай фирмалий зунсса кIулшивуртту дусса, даврил опыт бусса пишакартал бакъашиву. ЖучIава, Дагъусттаннай, аьрзирдай бикIай зунсса кIанттурду бакъар тIий. Ттул фирмалий зунсса цикссагу кIанттурду бур, амма унгу-унгуну зун, захIмат буллан ччисса инсантал лякъин захIматну бур. ДачIи шин хьуна ттул шикку зунсса кIулшивуртту дусса бухгалтер лякъин къахъанай. Жулва халкь захIмат къабувну, бигьану арцу лякъин ччисса бур. Ккаккан дурсса 22 захIматрал кьинилувагума чанна-чанну 5 кьини даврийн къабуклайсса хъанай дур. Миннал багьана бунугу, бакъанугу даврил чIумал гьансса кIанттурду чIявусса бикIай.
На ва даву даннача, ттун ваних вайксса арцу дула тIисса инсан акъар. Ми бур ттун арцу аьркинну дурча, на шаймур баннача, ина ттун арцу дула тIий. Мунияту на тIалавшинна дав даву кьадиртун, цалва иширттай лавгсса инсантурая бакъасса хIаллайсса ссятру кьукьинсса. Хъунисса харжру ччай бур, амма мунин лавхьхьуну захIмат бан ччай бакъар. Бархъалавгума къатри дуллай зий 30-40 азарда къуруш зуруй ласлай бур Вьетнамнава бувкIсса чиваркI. Цанни ми давуртту кIиччавасса жагьилтурал къадуллан?! Масалдаран, МахIачкъалаливмур фирмалийсса зузалтрал ласласи­сса харжирах кIилий, шамлий ххишаласса даву дуллай бур Новосибирскалийсса фирмалул зузалт. Новосибирскалийсса ттул мюхчаншиврул службалул хъунама МахIачкъалалив увкIсса чIумал, махIаттал хьуну ия шиккусса зузалтрансса шартIру ккарккун.
— Ва ххаллилсса фестиваль дансса пикри вин цукун багьуна?
— Гьашину шамилчинна дуллалисса на Бархъалав укунсса байран. ХьхьичIми шиннардий укун хъуннасса фестивальданийнсса хIадуршинна хIисаврай Бархъаллал шяраваллил кьини кIицI дурссия. Шинал лажиндарай ва фестиваль дансса пикри бакIрава буклай бакъая. Ттул ва фестиваль даврийну Бархъаллал тIахIунтту дувултрал сянат машгьур даву, сийлувун рутаву, уттара дуккан даву бакъассагу, цаймигу мурадру буссия.
Фестиваль сававну Аьрасатнал личIи-личIисса шагьрурдай яхъанахъисса бархъал шяравун букIлай бур. Яла-яла, жагьилми куннан кув кIул хъанай, бархъаллал дянив цIу-цIусса ташурду буллай, цIу-цIусса кулпатру хIасул хъанай бур. Ца бунугу цIусса кулпат ххи хьуну, шяравалу уттара дуккансса, духкъалагансса вихшала ххишала хъанай дур. Дунияллийх машгьур хьусса бархъаллал тIахIунтту дувултрал сянатрахсса къулагъас ххишала хъанай дур. Вай тIахIунттахун багьсса усттартуран чIалан аьркинссар цалла каруннил дурмур тIалавну душиву, ми дахлай маэшат лавай бансса арцу лякъин бюхъайшиву.
Бархъалав бакъассагу, тIахIунтту дуллалаврихун цайми кIанттурдайгу багьну бу­ссар. Амма Бархъаллал куннасса усттаршиву, технология чувкIуй дакъар. Бархъаллал тIахIунтту дувултрал сянатрая кIул хьун ччай оьвтIий бур чил билаятирттаягу. ТIахIунттаха зузиминнаща утти цалламургу ядурну, ттизаманнулми технологиярттугу ишла дурну, ххуйну арцу лякъин хьунтIиссар. Ва сянатрахун багьминнан 10-15 бунугу зунсса кIанттурду щаллу хьурча, инсантураща цалва маэшатгу гьаз буллай, шяраву ялапар хъанан хьунтIиссар, щаргу яхьунтIиссар.
Ттул фестиваль даврил хъунмур мурадгу мури. Шяравалу яхьурча, яхъанахъиссар жулва мазгу, аьдатругу, буттал буттахъая шихуннай нанисса касмурдугу.
Шяравату инсантал къалихъланшиврул, шикку миннал багьу-бизулун къулай­сса шартIру дикIан аьркинни. ХьхьичIва-хьхьичI щаллу бан багьлай бур газрал ва щинал масъала. Бархъалав газ буцаврил хIакъираву ихтилат буллай ивкIра Ахъушиял райондалул бакIчи АхIмад МахIрамовлущал. Пикрилий ура шяраву аслийсса культуралул центр тIитIинсса 1000-хъайсса квадратру дусса къатри дан. Му давриха зун ттул хъунмасса гъира бур. Цуксса ттунма захIмат хьурчангу, 2 шинал дянив му даву бартдигьин хIарачат банна. Жул халкь бур багьу-бизу куклу бансса шартIру духьурча, зунсса кIанттурду бухьурча, шяравун бивзун ялапар хъанавияв тIий. Шяраву цайми цаймигу ххаллилсса давуртту дан хьунссия.
Лув шяраву мурхьру бувгьуну багъру бансса къулайшиву дур. ХьхьичIва багъирдава бавтIсса биялсса гьивч биян байссия жу ЦIахъардал консерварду дайсса заводрайн. ЦIанасса чIумал гьарица инсаннан, шайсса хIарачат бувну, цалва къайгъу цалва буллан аьркинну бур. Цалвасса цалва бан къашайсса инсан щинчIав аьркинну акъар. Американал халкьуннал учай «аькьлу бусса ухьурчан, цанна муксса мискинсса», куну. Ва буниялагу тIайласса калима дур.
— Каши дусса инсаннахь кумаг бува тIутIимигу чан къашайхьунссар…
— Бархъалав дуллалисса цинярдагу давуртту ми ттула сипталий, дакIнийхтуну дуллалисса давурттур. Гьай-гьай, ванин, танин кумаг бува тIий букIлакIимигу чан къашай. На лявкъуну, ттул ужагърайн бучIай операция буван аьркинну бур, луттирду итабакьин багьлай бур, самолетрайн билет ласунсса арцу дакъар тIутIисса ва чIявусса цаймигу багьантту бусласисса инсантал. Инсан мяйжаннугу кумаг аьркинну ухьурча, чарабакъашиву духьурча, на шайсса кумаг бувара.
Новосибирскалийсса мизит­рал минара буллай бур тIий бавну, нава рязину тайннан кумаг бав. Имамнахьгу учав: «Ина жулва халкь тIайласса ххуллийн бичин хIарачат булларча, нагу вин кумаг булланна», куну. Мукун на тайннал чIарав цимилгу авцIуссара. Нава тийх акъасса чIумалгу мизитраву кIинттулнинсса хIадуршинна дан багьлай буну, арс лавгун кумаг бувну бия. Чан къашай бигьа нахIу лавчIун букIлакIимигу. Мукунсса инсантурахьхьун сант дулара на цалва захIмат бувну арцу лякъинсса.
Арцуйну кумаг баву бакъа­ссагу, ттун багьай тIааьн ба­къасса иширттахьхьун биривсса дагъусттаннал оьрчIал ялув бакI цIуцIаву дуллан. Мукунсса иширттахун багьсса оьрчIру ххассал бан, миннал дянивсса маслихIатру буллан багьайссар чIявуну Новосибирскалийсса ттул фирмалул мюхчаншиврул службалул хъунама Ткаченкон.
— Фестиваль дуллай, винма кумаг бувсса, вила чIарав бавцIусса щил цIарду кIицI лаган ччива?
— ДакIнийхтуну барчаллагь тIий ура ва даву бакIуйн дуккан дуван ттулва чIарав бавцIусса шяраваллил жяматрахь, ттулва зузалтрахь, гъан-маччанахь. ЛяличIинува кIицI лаган ччива Бархъаллал шяраваллил администрациялул хъунама Аьвдулажалил Абакаров, «Калибр» фирмалул МахIачкъалаливсса филиалданул директор Закир, коммерческий директор Айда, автослужбалул хъунама Бадавиев Ислам, фирмалул хъунмур бухгалтер МахIмудова Манни, Къачул душ ХIаммадова ПатIима.
— Аьрасатнал шагьрурдай дагъусттанлувтурал ихтиярду ссуссукьу дуллай бур, ми къаччисса бур тIисса хаварду бикIай. Вин винма му зат асар хьуссарив?
— Ттул сайки 37 шин хъанай дур Аьрасатнаву ялапар хъанай. Оьрус бакъаминнал ихтиярду ссуссукьу дуллалаву хIисав къавхьунни, цалваминнах куннасса бургаву дакъанугу. Жува миннащал цукун бурув, мигу жущалва мукунма бур. Жува мяърипат дуну, низамрай къуццу тIий бухьурчан, жухьва цичIав тIисса цучIав акъассар.
— Расул Якьубович, вил оьрчIругу вил бизнесраву хIала бурив, ягу ми цалва ххуллу лавсун нанисса бурив?
— Ттул кIия арс, институтругу бувккуну, фирмалий зий буссар. Миннал цалва хъуними буссар, на миннавух хIала къауххайссара. Даврий ттул ттулама, чилма тIисса зат къабикIайссар, ялунгума гъанминнаясса тIалавшинна хъуннассар.
— Дирияйрив вихьхьун тархъансса чIун, ссаха зун ххирар мукунсса чIумал?
— Ттун ххирар луттирду ккалан, интернетраву ххал дувара личIи-личIисса передачартту. Мукуна на чIявуну гьуртту шара личIи-личIисса передачарттай­сса дискуссиярттай, чIяруну цIа даххана дурну.
— Ихтилат къуртал буллай, ци учин ччива винма ххирасса Бархъаллал жяматрахь?
— Ттун ччива гьарицагу шяравучунал цащара шайсса чIири-хъунсса давурттив дуллай шяраваллил аргъ дизан дан, шяравалу уттара дуккан дан хIарачат буллай. Цинявппагу шяраваллия архну ялапар хъанахъиминнахьгу учин ччива, цалва мархри хъамакъабивтун, ччя-ччяни шяравун букIлай, жяматращалсса дахIаву хIура хьун маритару куну. На навагу, Новосибирскаллал шагьрулий архну унугу, чара бакъа кIива зуруй цал Дагъусттаннайн учIайссара. Гьарица увкIтаригу лагайссара ттула буттал шяравун Бархъалав.
— Барчаллагь, Расул Якьу­бович. Вил каши ххи даннав, бюхълай личIаннав, ина кунмасса инсантал чIяву баннав жулва лакраву.
Андриана Аьбдуллаева
Имара Саидова