Эльбрус зунттуйнсса аьрххи

yun_1Эльбрус зунтту Европанаву яла лахъмур зунттур. Ванил лахъшиву дур 5642 метра. Ва цу­ппагу тамансса захIматсса, лахъан нигьачIисса зунтту бур. Гьавалул тагьар шикку янил ляпI учиннин даххана шай.

Ва зунттуйн лахъан лавгссияв уттигъанну на ттула гьалмахчу Аьбдуллаев Аьбдуллущал (ГьунчIукьатIатусса).

Мукуна жущал ва аьрххилий уссия ГьунчIукьатIрал школданул директор Къушиев Маликгу. Амма ванал пикри бия най буна 4000-4500 метралул лахъшиврийн акъа къалахъан, цанчирча, кIанияр лавай лахъан чурххал хIалданул кьамул къабуллай буну. Жу тихун най буна, Хасаврай жул хьхьичIун увккун, хъуннасса чяхирданул чатвар дуллуна жун тIайлабацIушиннаран ЦIуссалакрал ххуллурдал идаралул хъунама Жалалов Оьмардул. Барчаллагь, Оьмар.
Жу, ца хьхьугу Терскол поселокрай руртун, хъирив кьини, цал алхъан дархIусса ххуллийх, яла ратрак­рай, 3912 метралул лахъшиврийсса Липрус тIисса приютрайн лавхъру. Шикку жун 2-3 гьантта бан багьлай бия акклиматизация даншиврул, зунттул бакIрайн лахъаннин. Акк­лиматизация дангу багьлай бия 500-800 метралул лавай лахъавай, ялавай бучIавай, хханхха чансса бунугу лахъшиврийн аьдат хьун, цанчирча, тукунсса лахъшиврий гьавагу чанну, давлениягу хъинну лагьну дуну тIий. Маликгу, вай гьантрай 300-400 метралул лавай лахъарчагу, къаацIайва лахълахъисса.
КIива гьантлий гьавалул тагьар хъинну ххуйну дия, амма жу зунттуйн лахъан хьхьичI кьини ттурулливгу дурккун, марххала бувна, жугу пикрирдавун бивчунну. Ттуруллавух зунттул бакIрайн лавхъун ачин хъинну нигьачIиссар. Ва зат ттун хъинну ххуйну кIул хьуна ванияр 2 шинал хьхьичI ттула ххуйсса гьалмахчу Магьдиев Арсеннущал (Ххюлусматусса) вава Эльбрус зунттуйн лавхъун нанийни. Та чIумал щапI куну даркьусса ттуруллавух, бивщусса бюрандалувух жу, тамансса захIматгу бувну, микIгу лавчIун, ккашилгу хьуну, цукуннугу лавхъссияв зунттул бакIрайн. Амма махъунмайсса ххуллий, цанная ца бяйкьуну, тамансса ккавкссар, зат къачIалачIисса кIанттай ттуруллавух цукун-бунугу ххуллугу ласлай, зунттуя ялавай бучIан.
ТIайлассар, ва ххуллух цIан лакьин хьхьичI дуниял чансса дунугу мадара хьуна. Жугу пикри барду, таваккулгу бувтун, га жува пикри щашлай бивкIсса куццуй, хьхьунил ссят 3-нний ххуллийн буккан. Пастуховлул ххяллу дусса, 4700 метралул лахъсса кIанайн ратракрайгу бивну, жу гичча лавай бавчуру зунттуйн лавхъун най. ЦIансса хьхьу дия, анжагъ ненттабакIравусса жулва чирахъирттал чани буллай най буссияв бакIлавай кIиягу. Цаппара хIал хьуну, жу жуярва хьхьичI най бивкIсса кIия адаминал хъирив лавну, гайннаяр хьхьичIун бувккун бавчуссияв. 5200 метралул лахъшиврийн бивукун, чани хъанан диркIуна. Чансса хIаллава, жу зунттул дяликIулувун бивукун, архний ххал хьуна жуярва хьхьичI най бивкIсса альпинистурал хъунисса 2 группа, 20-30 инсан гьарца группалуву усса. Тай цивппагу бигьалаглай бия, дяликIулува лавай тик диркIсса лахъазан лахълай бачиннин. Жу тайннал хъирив лавну, чансса бигьагу лавгун (тIайламур бусан, тукунсса лахъшиврий цила бикIайкун бигьалаган къашай, цанчирча, бигьинсса ссихI биял къахъанай, паща тIийна личIай инсан), тайннащал архIал бавчуру кIа тик диркIсса лахъазан лархъун най. Оьккину захIматсса лахъазан дия ча-чун бакIларайсса. Цукуннугу лавхъун най, жу кIай кIивагу группагу чансса махъун бивчуну, ца-кIия инсангу ялагу жущала хIала хьуну, най буру лавай. Му чIумал, ца-кIира минутIрал дянив, ттуруллив дурккун, жул укунмагу захIматсса бакIлавайсса ххуллу хъиннува захIмат бувна. Бунугу, анавар къабувккун, ца-ца ша тIурчагу ласлай, жу кIа лахъазан лахъарду. Утти багьлай бия ца 500-ксса метра хъиннура тик къадиркIсса ритан, ванил ахирданийгу зунттул бакIрайн лахъан ца 20-30 метралул лавай гьаз хьун. Микку, жул хъирив лаявайсса группалул хъунаманал (гиднал) баян бувна, рюкзакругу, ттархьругу шихра кьаритира куну, цIупар учирчагу, къабучIиссар куну. КъабучIихьурча къабучIир куну, жугу Аьбдуллущал гайгу кьариртун, бавчуру. КIа зунттул бакIрайн лахъавайсса чIумал, бакIравун бувххунни, зунттул бакIрай тIитIин банна тIисса, «Дагъусттан» тIисса чичругу дурсса Дагъусттаннал ттугъгу, нава Ухссавнил Американаву Аконкагуа тIисса зунттуйн лахълахъийни сакин хьусса, «Тодос Хунтас» тIисса командалул вымпелгу рюкзакравува ливчIсса. Къачча-къаччайна багьунни ттун 200-ксса метралул махъунай зана икIан ттугъгу, вымпелгу ласун. Ттул талихIран, вай метрарду личIийну тик диркIсса дакъая. Ахиргу, ссят 8 шавай, на лавхъра бакIрайн, Аьбдулгу тикку ттух ялугьлай ия. Ва дия июль зурул 27-число.
Зунттул бакIрай оьккину гужсса марч (ураган) бия. Ца-кIира сурат рищуннин кару дия микIлачIлай. Ттугъ тIитIингу бувну, сурат рищунсса мугьлат бакъая, га бия каруннива личин буллай мурчал. Ци-бунугу, рирщуну суратругу, ца 15-20 минутI зунттул бакIрайгу дурну, жу бавчуру ялавай бучIлай. Мугъаятну бучIлан багьлай бия, цанчирча, цаппара кIанттурдив бия нигьачIийсса, ччех ивкIун гьарчан, зана хьун къахьунсса. Жу ялавай бучIлай буна, тамансса зунттуйн лавхъун нанисса альпинисталгу хьунабакьлай бия чIумуя чIумуйн. Амма шиккува кIул хьуна ца 30-40 инсан, кув дяликIулувату, кув цайми кIанттурдава, махъунмай зана хьу­сса, зунттуйнгу лахъан къавхьуну.
Ахттайн бизаннин жу жува бавцIусса приютрайн бувчIру. Жух ялугьлай гикку Маликгу ия. Ца ссятрайсса бигьагу лавгун, жу цал алхъан дархIусса ххуллучIан бувчIру, гиччагу Терскол поселокрайн. Ги­ккугу гостиницалуву бигьагу лавгун, низамрайнгу бувкIун, жу лавгру кафелувун жулва зунттуйн лахъаву кIицI лаган. Гиккуна увкIуна жу барча бан ттула ххуйсса гьалмахчу, ттучIава ГьунчIукьатIув хъамалугу ивкIсса, Ухссавнил Американаву ттущала кIул хьусса Владимир Котляр – Москавливсса «7 зунттул бакI» («Клуб 7 вершин») тIисса клубрал вакил, цувагу ххишала акъа профессиональныйсса альпинист. Котляр цIана, гъи дуссаксса, Эльбрус зунттуй гидну зий ур. Яла гьан най ур Ухссавнил Американавун, гиччагу Непаллайн. Хъинну ххуйну щягубивкIру кафелуву, бигьагулавг­ру, тамансса махъругу лахъарду.
Хъирив кьини жу шамагу, жулва машиналийгу щябивкIун, бавчуру махъунмай Гьанжилив. Вана укун­сса хьуна жул Эльбрус зунттуйнсса аьрххи. Жу Аьбдуллущал рязийну буссияв бакIрайн лавсмур биттур бан хьуну тIий. Вава куццуй рязийну ия жул дус Маликгу, зунттул бакIрайн къалахъарчагу, 4-5 гьантлул дянив тай караматсса зунттал дянивгу ивкIун, 4500 метралул лахъшиврийн ияннин лавхъсса.
Ва хавар къуртал буллай учин ччай ура, цинявннангу кабакьиннав цалва-цалва мурадирттайн биян куну! ЦIуллу баннав!
Зиябуттин ХIажимирзаев
Эльбрус зунтту. 24-28 июль 2015 ш.