«Хъиншиврий дуллалисса даврин аьлагъужа къаххирассар»

30-2015_12«Илчи» кказитрал цаппара суаллахьхьун жавабру дуллай ур ПаччахIлугърал Думалул депутат Ризван Кьурбанов.

Миллатирттал культурагу, багьу-бизугу буру­ччаврил масъа­ла Аьрасатнан хъинну агьамсса, хьхьичIунсса масъалану бикIан аьркинссар, бугу-буссар. Цала халкьуннал культура ядаврил ххуллий, ттул пикрилий, хъунмасса бияла буссар цихьва кулпатрахьгу, жяматирттахьгу. Ниттил маз буруччаврилмур масъала тIурча, — му ца кулпатрал хIарачатрайну бартбигьлан къашайссар. ПаччахIлугърал кумаг буллай бакъахьурча, мазру ябангу, хьхьичIунмай нани бангу къабюхъай­ссар.

— Ризван, Конституциялул законну кьамул даврилсса ва паччахIлугъ салкьи хьун даврил­сса байсса Аьрасатнал ПаччахIлугърал Думалул Комитетрал каялувчитурал цану ура инагу. Му Комитет цуппагу хIисав хъанай бур ца яла щиривкIуну зузи­сса Комитетран. Кьамул дурсса законопроектирдава цуми хьун­ссар вища ккалли дан ляличIинура аьркинмину, хьхьичIунмину?
— Жул Комитетрал биттур дуллалиссар хъинну хъуннасса даву, хаснува законопроектру кьамул даврил аралуву. Мува зат тасттикь буллалиссар, чIун дургьуну, му Комитет чIявуну батIлай бушиврулгу.
Думалул 6-мур батIаву хьуния шиннай кьамул дурссар цаппара хъинну агьамсса, жулла паччахIлугъран дакъа чара ба­къасса законну, хIакьинусса социал тагьардануцIун, экономи­калуцIун, политикалул хъуни-хъунисса дахханашивурттацIун дархIусса.
Навагу гьурттуну салкьи дур­сса законная гъалгъа тIур­чарив, кIицI лаган хьунссар массовыйсса демонстрациярттал чIумал итадакьлакьисса низам зия дуллалаврихлусса жаваблувшиву ххишала даврил хIакъиравусса закон. Мукунна кIицI лаган бучIиссар: коммерциялийн къадагьайсса организациярттал ккаклакисса ишру низамрайн буцаврил хIакъиравусса закон; парламентрал контрольданул хIакъиравусса закон; прокуратуралуцIун дархIусса закондалул вивсса дахханашивур­ттал хIакъиравусса закон ва мукунна цаймигу.
Му бакъассагу, хъинну хъирив лавсса даву дачин дурну ду­ссар миграциялул иширттацIун дархIусса аралувугу. Тти­гъаннунин му масъала ливчIун буссия, ваца цихунма цуппа бувтсса кунма, жула билаятрайн лулттучIин букIлакIисса, лаглагисса инсантурал аьдад диркIссар хIат дакъа хъунна­сса, диркIссар муницIуннасса чIярусса лирданашивурттугу. Махъсса ппурттуву кьамул дурсса цаппара законнал кумаграйну хъинну чан хьуссар му кIанттул захIматшивуртту, диялну саргъун хьуссар миграциялул тагьар.
— ПаччахIлугърал Думалул депутат хIи­саврай вийн лабизлан бикIайхьунссар чIявусса инсантал, хаснува жула дагъусттанлувтал. ХъунмурчIин цукунсса, ци ххуллийсса бикIай миннал мурадру, суаллу?
— ТIайлассар, инсантал та­чIаввагу чан къашай, Аьрасатнаватугу, Дагъусттаннаятугу. Гьай-гьай, мурадру личIи-личIисса бикIай. Миннувасса чIявуми хъар хъанахъисса бикIай инсантурал ихтиярду ссуссукьу дуллалаврийн, лиян дуллалаврийн. БикIай къачансса суаллу инсантурал социал тагьардануцIун, багьу-бизулуцIун бавхIуссагу. Бур цайми-цаймигу.
— «Уздансса дакI» тIисса фондрал вив ина бартбигьлагьисса ххуй-ххуйсса иширттал вил цIа ла­хъан дурну дур хIурматрал ххуттайн. Амма циваннив мунил хIакъираву ина ихтилат бан ан къашайсса ура. Циванни?
— ИхIсандалул ххуллий дуллалисса даврин аьлагъужа къаххирассар.
— Миллатирттал пресса хIакьину багьну бур къабигьасса тагьарданухун. Ялу-ялун чан хъанай бур ниттил мазрай ккалаккисса инсантал, чичлачисса инсантал. Вил пикрилий, ци дуллан аьркинссару жува миллатирттал культура яхьуну личIаншиврул?
— Миллатирттал культурагу, багьу-бизугу буруччаврил масъа­ла Аьрасатнан хъинну агьамсса, хьхьичIунсса масъалану бикIан аьркинссар, бугу-буссар. Цала халкьуннал культура ядаврил ххуллий, ттул пикрилий, хъунмасса бияла буссар цихьва кулпатрахьгу, жяматирттахьгу. Ниттил маз буру­ччаврилмур масъала тIурча, — му ца кулпатрал хIарачатрайну бартбигьлан къашайссар. ПаччахIлугърал кумаг буллай бакъахьурча, мазру ябангу, хьхьичIунмай нани бангу къабюхъайссар. Мукунма ябуллан аьркинссар миллатирттал прессагу, цанбакъарча, мунихьсса биялагу хъинну хъунмасса буну тIий. Мунихсса ургъил хаснува лавайсса бикIан аьркинссар регионнал даражалий.
Агарда цалва ниттил мазрайсса кказит-журналлу чичаву, ичIунмай бучIан буллалаву гьарцагу кулпатрал цийвасса буржну ккалли булларча – мугу миллатрал ялун бучIантIимунил цIанийсса хIарачатрал ца бутIар, цуппагу къачIивисса. Мукунмасса бутIар оьрчIан гиччава най бунува ниттил маз лахьхьин буллалавугу.
— Жула Дагъусттаннаяту кьатIувппай лаглай бур жагьилтал, лаглай бур интеллигенция. Цири бан аьркинсса, му тагьар да­ххана хьун даншиврул? Ина инавагу чIярусса давурттив дуллай ура, гьунар бусса жагьилтурал чIарав ацIлай.
— ЦIанасса чIумал республикалул кьатIув жагьилтуран тIитIлай бур хъуни-хъунисса ххуллурду, диялсса дур цалва цивппа ххал бигьинсса шартIру. Мукунмасса процесс буссар Аьра­сатнал цайми-цайми регионнайгу. Микку банмур цар бусса – жагьилтуран кьамулну дикIансса социал-экономикийсса тагьар сакин даву, миннан цалва бюхъулун лавхьхьуну зунсса кIанттурду хьун баву. Жулла рес­публикалий бур потенциал ххи­сса жагьилтал – политикалувугу, культуралувугу, элмулувугу, спорт­равугу. Му хъанахъиссар жулва Дагъусттанналгу, Аьрасатналгу резерв.
— Махъсса чIумал жулла республикалий сукку дурну дур гимн даххана даврил компания. Баян бувну бур конкурсгума. Вил пикрилий, му цуксса чара бакъасса затри?
— Ттухь цIуххавай, му къа­тIайлассар. ЦIанасса Да­гъусттаннал гимн кьамул дурну диркIссар циняв аьркинсса процедурарттугу дурурччуну. ЦIусса гимн кьамул даврил чулий бикIан аьркинссар хъинну хъунисса аргументру, сававртту. Вари чинсса аргументру ттун ттунма чIалай бакъар.
— Дагъусттаннай терроризм духлаган даврил цIаний ина биялсса хIарачат бивхьуна. ХIакьину республикалий терроризм чулухух дирхьушиврун ккалли дуллай бур. Вин цукун чIалай дур мунил тагьар?
— Гуж ишла байсса блокрал ласласисса лябукку бу­сса ххуллурдайну му масъала хъунмурчIин бартбивгьуну бур. Амма терроризм духларгун дайлиртIушиврий дишин ттигу ччяссар. Му мукун бакъашиву жунма чIалай бур чIумуя чIумуйн цIусса хавардавух жунма баллалисса контртерроризмалул операциярттайну.
— Цивппа рязину терроризмалия ва экстремизмалия махъунмай хьун кьаст лархIусса инсантал адаптациялул хьун буллалисса Коми­ссиялул хъунаманугу зий ияв ина. Му комиссиялул хIарачатрайну хъанай бунуккива ххуй-ххуйсса тIайлабацIуртту. Мадарасса жагьилтал ма­хъаллил хьуна нигьачIисса ххуллуя.
— Махъ бакъа, Комиссиялул чIалачIи бувссия цищава хъинну аьркинсса мурадру щаллу бан хъанай бушиву. Жунма кIуллихха цукун авлия буллай буссарив радикал идеярттал заллухъруннал ттигу цалий къабавцIусса «щюллисса» жагьилтал. Так ца гужрайхчин захIматссар къаршину бацIан мукунсса иширттайн. Жул Комиссиялувун цачIун бувну буссия диндалул чулухассагу, жяматирттал чулухассагу, гуж ишла байсса органнал чулуха­ссагу вакилтал, ва миннал дуллалимур дуклайгу ду­ссия биялсса мюнпатирайн. Цивппа бакI бяйкьусса иширттавун кIункIу хьуну бивкIшиву, цинявннангу баллай, Комиссиялухь бусласийни, Дагъусттаннал халкьуннан бувчIлай, чIалай бивкIссар бакъашиву жула вацIраву шагьидшиврий талан бувксса жагьилтал, душиву так халкь гьалак бичин буллалисса къачагътурал кьюкьри.
— ТIайлабацIу баннав вин инава бартбигьлагьисса бигьа бакъасса, амма аьркиншиву хъинну ххисса иширттаву.