Музыкалух эшкьи хьусса философ

sra_6ХIазран къачичав на Наталья Кучердул кIай ххару ттуна хъинну гъансса инсаннаясса, дуснаясса, элмулуву усттарну цалва махъ увкусса философнаясса, гьунар бусса педагогнаясса, жяматийсса ишккаккуясса ва публицистнаясса, ва яла-яларив, музыкалух эшкьи хьусса инсаннаясса, Киров Абакарович Султановлуясса макьалалул эпиграфну.

Му СССР-данул просвещениялул отличник, РСФСР-данул халкьуннал просвещениялул отличник, Дагъусттаннал лайкь хьусса учитель ур, гьунар бусса музыкант, балайчи ва композитор ур. Гьаннайсса, тIабиаьтрал сахаватну буллуну бур Киров Абакаровичлун гьунарду, цувагу зий ур ДГПУ-рал доцентну, аьлимчу ва педагог хIисаврайсса мунал захIматрангу лайкьсса кьимат бивщуну бур, чIявусса дипломру, ХIурматрал ва Барчаллагьрал чагъарду буллуну бур мунан личIи-личIисса шиннардий. Мунаяту макьала чичин кьалам канил бугьангу унна на, уттигъанну дунияллийн дурксса, Киров Абакаровичлул балайрдал дискрал.

Му дискрай Киров Абакаровичлул цаллами макьаннугу дур, мунал дакьин, дюхъан дурсса халкьунналми макьаннугу, балайрдугу цува тIий ур. «Думы рождают певучий зов» тIисса проект дур му, балайрдал шанна ттарцI дусса: «Ватандалия, ниттия, буттая» , «Ччаврия ва дакI тIайлашиврия», «Философийсса ва эпическийсса». Дуркьай дюхъан дурну дурсса даву! Ниттил накIлищал буттал кIанттул макьанну оьтту-ттурчIавун дурхсса Киров Абакаровичлул цалва бювхъусса, щихачIав къалавхьхьусса чIунийну ва такьвалийну ссихIир бувну, хIайранну вичIидишин буллай буру жува лакку балайрдах. Неъмат ласласи буллай буру ххаллилсса буттахъал балайрдая. Ми балайрдаву жулла аьрщарал интонациярду дур, ми балайрдава асар хьунну жулва миллатрал хияллу ва буруккинтту, умудру ва дардру чIюхлай дур. Бюхъай миву автобиог­рафиялул мугьругу бикIан.
Увну ур Киров Абакарович 1936 шинал Ккуллал шяраву. Дяъвилул шиннардийсса ва дяъвилул хъирив шиннардийсса шяраваллил кIанттайсса циняв захIматшивурттугу духIан багьну бур мунан. Мунал цаярва мюрщисса 2 ссугу бивкIун бур. Ппу аьрая зана къавхьуну ур, ниттин цинмалу 3 оьрчI ччаннай бацIан буллан багьну бур. Медальданущал буттал шяраву школа, ЯтIул дипломращал Дагъусттаннал пединститутрал физико-математикалул факультетгу къуртал бувну, цаппара шиннардий Ккуллал райондалий зий ивкIун ур учительну, школалул директорну, комсомолданул райкомрал цалчинма секретарьну. Аьрали къуллугъ бартбивгьукун, дуклан увххун ур А.И.Герценнул цIанийсса Ленинг­радрал пединститутрал аспирантуралувун ва 1968 шинал дурурччуну дур философиялул элмурдал кандидат хьунсса диссертация. Муния махъ хIакьинусса кьининин зий ур ДГПУ-раву, хъунама преподавательну, философиялул кафедралул доцентну, музыкалул факультетрал деканну, философиялул ва культурологиялул кафедралул доцентну. Ми давурттай зузинийгу хIура къадурну дур музыкалухамур къулагъасгу. «ТалихIрал заллур шанма щаращува: математикалува, философиялува ва музыкалува нахIала бувма» тIисса аьвзал заманнул аькьилнал калима гьамин Киров Абакаровичлуятур. Шаппасса архивраву муначIа чIярусса бахшишру ва ХIурматрал грамотарду дур личIи-личIисса шагьрурдай мунал музыкалулмур гьунарданун кьимат бишлашисса. Къазахъисттаннай целиналий, Украиннаву, Нальчикрай, Владикавказрай дуллуну дур студент заманнайра тамансса грамотарду. «Балай макьандалул ва мукъурттил союзри, мунилли ттул дакIгу ясир дувайсса. Щугълурдал чантI учин бай ттуву балай. Ххира хьуннав зунгу ттун кунма балай», — вай ххару тикрал буллан ххирар Киров Абакаровичлун. Миннул авторгу гьунар бусса шаэр ва композитор Абай Кунанбаеври. Ва байтливасса шамилчинмур ххар Киров Абакаровичлул дискрал цIагу.
Яргсса ва авадансса дур мунал творчество. «Тти бувчIунни Киров Абакаровичлул цIа республикалий ва кьатIув ххуйсса тямада хIисаврай машгьур шаврил савав, — чичлай бур 90-ку шиннардийва журналистка ва шаэр Космина Исрапилова. — Гьаманки хъатIай, халкьуннал вив лавсъсса кIанттурдай, ялун ливчуссар мунал ораторнал гьунар, пасихIшиву, мукъул куртIшиву, философнал аькьилшиву ва музыкантнал дакI. Муниятур муначIан кIункIу тIутIисса агьалигу – гъан-маччами, студентътал, коллега­хъул». («ИЛЧИ», 17 март, 1995 шин). Машгьурсса публицист, Республикалул Жяматийсса палаталул член МахIаммад Аьбдулхабировлулгу «музыка дакIнивусса, къюкIливу къювулущалсса философ, адаврал ва яхI-намусрал илчи ва вакил» учай мунайн ( кIава источник, 24 март, 2006 шин). Гьунар бусса шаэр, балайрдал, музыкалул кьадру кIулсса Миясат Щурпаевагу лахъсса кьимат бишлай бур, хъинну бюхханну ва асар хьунну лакку балайрду учай Киров Абакаровичлул тIий.
Гьунар бусса аьлимчу, жяматрай аьтIутIисса гражданин, балайчи ва композитор Киров Султанов дакI марцIсса, аьчухсса ур, уздансса ва алвагьсса дакIнил заллугу ур. Му мудангу чялиш уккай мюхтажманан кумаг бан, маслихIат бан, шайкун чIарав ацIан, цаярва хъуниминнал хIурмат бан, мюрщиминнаха аякьа дан. Ххуйну кIулли Киров Абакаровичлул оьрмулул дус, ххаллилсса кулпат Гулизар АхIмадовнагу. Му республикалийгу, кьатIаллил билаятирттайгу ххуйну кIулсса искусст­вовед ва публицист бур. Миннал ххуйсса тарбия дуллунни цалвами оьрчIангу. Дазу дакъасса ччавугу, къювугу дур мунал дакIниву 10 шинал хьхьичI хар-хавар бакъа дунияллия лавгсса душ Мисиду дакIнийн бутлатиний. Му кьурчIишиврул личин бувну бур Кировлул дакIнивату якьамасса балайгу. Махъру цалва чивчуну бур, макьан халкьунналссаннийн дурцуну дур, цахъи даххана, дакьин дурну. Му балай ванал анжагъ ичIува учайсса бивкIун бур гъан-маччамигу лагма лаган бувну. Аьзизсса душнихсса ччаву, муния махIрум шаврил кьурчIишиву – цимурца дюхханну, гужну асар хьунсса даражалийсса дур, жуллами дакIругу гьулусан хъанай дур. Му балайлул запись дувангу цуксса захIматну бухьунссия… Проектрал аранжировщик, Киров Абакаровичлул хьхьичIунсса ученик, Дагъусттаннал лайкь хьусса артист Арслан Шагьмардановлул бакIрайн ларсун дур му якьамасса балайлул запись дискрай чичингу. Му балайлия гъалгъа тIун захIматри, муних вичIидиширча бакъасса… На ттулва кьадарданийн барчаллагьрай ура Киров Абакаровичлущал дусшиву дуван тIайлабацIу шаврихлуну. Ттул ниттин, аьпа бивунгу, ххуйну кIула Киров ва Гулизар, миннащалсса дусшиву дугьи куну аманат бувна ттуйнгу. ЧIуннардилгу, заманалулгу, ссалчIавгу аххана къаайсса инсан ур Киров Абакарович. Ххаллилсса лас, уссу, ппу, ттатта, ххаллилсса инсан. Музыкант хIисаврайгу на барчаллагьрай ура мунайн, мунал дурсса ва дуллалисса даврихлу, буллалисса захIматрахлу. Му цалла творчествалийну икIу, тарбиялул даврийну икIу жулла дакIурдиву, хаснува жагьилтураву, буттал кIанттухсса, миллатрахсса ччаву цIакьгу, куртIгу дуллай ур. Социал-философиялул агьамсса масъалартту гьаз буллалисса цикссагу макьаларду чирчунни мунал агьалинан хайр-мюнпатрансса. Мудан зий ур студентътуращал, дунияллий дакьавричIан, нахIушивручIан дирсса цичIав дакъашиврий ми мукIру буллай, патриот асарду хьхьичIунну бикIан аьркиншиврий дакI дацIан дуллай. Му лажин кIялану биттур буллай ур учительнал, гражданиннал бурж. Уттинин куна ттиния тинайгу дуллалимуниву дакI дирхьуну зийгу ур, зун тIийгу ур.
ДакIнийхтуну чIа тIий ура ттула хъунама уссин, Киров Абакаровичлун, цIуллушиву ва творчествалуву хьхьичIуннайшивуртту. Дагъусттанлувтурангу чIа тIий ура, ххаллилсса музыкалия неъмат ласуншиврул ва буттал аьрщарал тIааьнсса кьанкь зулла дакIурдивух ппив хьуншиврул, мунал дискрах вичIидишин.
Хан Баширов,
Аьрасатнал искусствардал лайкь хьусса зузала, Дагъусттаннал Халкьуннал артист, Дагъусттаннал Музыкантътурал союзрал председатель, профессор
Таржума Тамара ХIажиевал

Р.S. Ялун ххигу бан.
Ва макьала ккалаккиний, зун хьунабакьинтIиссар, «Ххира хьуннав зунгу ттун кунма балай» тIисса, Киров Абакаровичлун мудан тикрал буллан ххирасса махъру. Ттунгу кьисмат хьуна Киров Абакаровичлул студентка хьунсса. Гания мукьахгу, цими шин гьарчангу (сайки 43 шин), дакIния къабуккай, гьарцагу сант дирирний (хъун переменалул чIумал) ттуйнгу, ттул шяраву оьрчI Хаваев ХIажимахIаммадлуйнгу оьвкуну цалва кабинетравун, цува мандолина бишлай, жу балай тIутIи байсса чIунну, цалагу жущал бахIайва. Мяйжаннугу, эшкьигу-эшкьи дия, бусалардаву куннасса, Киров Абакаровичлул музыкалух.
Таржумачи