Ттула буттая

sec_2Гьашину 130 шин хъанай дур ттул ппу Исял МахIаммада увну. Бувтунни ганал 99 шинал оьрму. Бюхъайва мунияргу лахъисса оьрму бутан, букай­сса бивкIссания цавагу дарув, игьалагайсса ивкIссания тачIаввагу.

Инсантурал оьрмулул, хасиятрал, тIабиаьтрал, аьмаллал хIисав дарчан, ивкIун ур га караматсса инсан, жула учайссар «щяйтIан бакъасса», куну. Ча бикIанссия ганаву щяйтIантгу, оьрму щалва яттил хъирив авцIуну лавгун бия. Ганал ппу Эса даража лавайсса, бур учинсса, айгъур ля­хъиндалиясса ивкIун ур. Оьрмулул 7 шинаву МахIаммадал нину диркIуну дур, бутталгу, чIун лахъи-утта гьан къадиртун, щарсса дурцуну дур Гьумай тIисса. Га диркIун дур чурххал бюхттулсса, цIалхъансса, кьянкьа­сса щарсса. Гьумайл чIивисса оьрчI, кани­хьхьун цаярда хъуннасса ттархьгу дуллуну, яттичIан занази увну ур. Бутталгу цукун къулагъас къадурссарив, агьулданийгу щинчIаввагу дакIнин къабагьну бур оьрчI дуклаки ан. Исял МахIаммадагу авчуну ур яттичIан занай. Гъинттул чIумал урттурая шану бувну, тIутIая кIаралу бувну, дяркъу дуний нуххулу хьхьу рутайсса диркIун дур. КIинттул чIумалгу мащилуву лув нахьгу дирчуну уттуишайсса ивкIун ур. Аькьлу-кIулши, насихIат-васихIат булайсса цучIав къаивкIун ур. Аьхълай, гъили хъанай, хъуна хьуну ур МахIаммада. Ццуццул къатIуй куна буттал щарничIа хъуна хьусса оьрчIая ххаллилсса, хIилларду-аьмаллу бакъасса адамина увккун ур. Хъуна хьуну, дурцуну дур щар. Бивзун бур муная 6 лазилавкьу­сса, щиялчIав ссалчIав махъун къабагьсса салихIсса оьрчI.
Оьрмулуву МахIаммадан чIявусса ккавккун бур. Га ивкIун ур Граждан дяъвилул гьурттучи. ЯтIулминнахлу талай, ивщу-щунан кумаг буллай ивкIун ур. Дяъви къуртал хьуну махъ, кIураавну ур цалва яттичIан. Яттил ганах вичIидишайсса кунма чIалан бикIайва. БарцIругу чIалай бия ганая нигьабусайшиву. МахIаммада усса чIумал цавагу ттурзандалийн къа­ххяххайсса бивкIссар. Колхоз сакин хъанахъиний буллуссар 3227 яттил хIайван, вайминнал миву-тиву лабитлатисса чIумал. Цал шяравусса иширттая МахIаммада занахьуну ур цурдалу кьариртсса яттил ттурзандалучIан. Ургарча, цаярва ца ша­ттирал хьхьичI бивну, ца барцI хъап куну хIайвангу хъарайх бивщуну ливхъун най. Исял МахIаммада хъирив агьну ур. Арх бакъа, ца хьхьуцанттул хьхьичI, бурцIил хIайван щяв бувтун бур. Га щяв бутайхту кIа хьхьуцанттува, цIир-цIиргу тIий, 3 бурцIил оьрчI бувккун, хIайвандалийн ххявххун бур. КIира-шанна минутIрай барцIгу, МахIаммадагу цаннах ца ялугьлай, ссихI къадуклай, банд лавгсса кунма ливчIун бур. Урувгун бурцIил оьрчIахгу, МахIаммадал куну бур: «Букияра, бутталхъул, букияра, на зун му хIалал бивтссар», — куну. Ливхъун ур мичча Исял МахIаммада, га ахьлаганцIа хъирив ялугьлай барцIгу ливчIун бур.
Цалгу МахIаммадал, цува шяравусса чIумал, ятту батIин оьрчIру гьан бувну бур. ОьрчIаща цукунчIав ятту батIин къавхьуну бур. Гай чIал хъанан бивкIукун, МахIаммада хъирив увккун ур. АвцIуну ца лахъсса кIанттай, ца чIу буккан бувну, ка галай дурну дур, ятту бавтIун бур, ялай цамур чIу буккан бувну бур – ятту цачIун хьуну бур. Бувккун гайннул дянива ца кьяца, ттурзандалул хьхьичI бавчуну бур. Му тамаша ккавксса оьрчIру махIаттал хьуну ливчIун бур.
ЧIявусса, ххуйсса хавартту бур Исял МахIаммадая. Ва ишгу ливчIунни таман­сса хIаллай халкьуннал гьаз буллай. Шяраву МахIаммада уна, оьрчIал, ва ци дуллан икIайрив ккакканнуча, куну, бивххун бур ганал ттурзандалия ца хIайван. Арив марцIгу бувну, гай дикIгу цIарайх дурну, канай бивкIун бур. МахIаммада нанисса ккавккукун, кьунттах лабивкIун бур. Ивну ур МахIаммада Арив кьуллалучIан. Ургарча, гай оьрчIал чIиралун экьидирчусса вихссакалийн буклай, нигьабувсун махъунмай лихълай кIулли ккавккун бур. МахIаммадан щак багьну, «малабикIларду, зу малабикIларду» куну бур кIуллахь, «му нач ттул хьхьичI мадару, зун яхI бивкIун бур, чIалай бурив гай кьунттах лабикIлакIисса гайннан яхI бакъасса: я зун ми вихссакалул ялун дикIул хъис дуртун дакъар, я ттул кьуцурттувусса ччатI буний бивтун бакъар», куну.
Оьрму кутIасса ивкIун акъанагу, ттула буттал ажалданий хIайп тIий бикIара.
Пирдавс Аьлиева,
ш. Ккурккул