Дарбантуллал тарихрал цIусса чIапIи тIиртIунни

sec_1Дарбантлив аьралийтурал хIатталлив цIунил дурччуну дур дукIусса шинал шикку къуллугърайсса пограничниктурансса цIусса къатри дуллан гьану буклакисса кIанай лявкъусса Аьрасатнал паччахI Петр I аьралуннавасса 200-ха ливчусса саллатIнал жаназарду. Археологтурал бусаврийну, ва иширал Дарбантуллал тарихраву тIитIинтIиссар цIусса чIапIив, цIусса ахттаршиннарду, цIусса мисаллу. Масалдаран, ттинин элмулуву кIулнувагу къабивкIссар Дарбантлив 18 ттуршукулуий оьруснал саллатIнал хIатталу диркIшиву.

Вай саллатIнал жаназарду цIунил дучлачисса батIаврий гьур­тту хьуну ур ДР-лул ХIукуматрал председательнал хъиривчу Жаппар Аьлиев ва Дагъусттаннайсса Аьрасатнал ФСБ-лул пограничниктурал управлениялул каялувшинна. ПаччахI Петрдул аьралуннавасса драгунтурал, гренадертурал, флот­рал чинну диркIсса саллатIнал жаназарду 9 къуршилуву дирхьуну, гай цивппа аьрали къуллугъ буллай бивкIсса кIанай бувччуну бур.
СаллатIнал жаназарду ляркъу­сса кIанай археологтуран лявкъуну бур дувссилул кIичIру, ссур­ссулухун бувтун бивкIсса ххачру ва цаймигу мюрш-кьюрш. Амма оьруснал гарнизондалия бавсса, кIулсса ттигу цукIуй увккун акъар Дарбантлив.
Петрдул аьралийтурал цIа-бакI кIул дувансса чичрурдугу чувкIуй яхьуну дакъар. Амма чIалай бусса бур вай ххачпараснал зумуну цала аьдатрай бувччуну бивкIшиву. Аьлимтурал дурсса хъиривлаявурттайн бувну, кIул бувну бур вай бивкIшиву оьрмулул 35-40 шиннардивусса, чурххал битавсса, 1м. ва 60 см. лахъшиву дусса арамтал. Мяйжаннугу, Петрдул чIумал аьралуннавун ва лахъшиврийсса рекрутътал буцайсса бивкIссар.
1722 шинал паччахI Петрдул дайдирхьуну диркIссар Каспийллал аьрали компания. Му аьрали аьрххилий авчуну ивкIссар Парснавун. Миккун нани ххуллий оьруснал паччахIнал канихьхьун най буна лавсъссар Дарбант. Шагьрулул бакI дургьуминнал Петр I-хьхьун тапшур дурну дур къалалувунсса хъун азбарданул кIулли. Дарбантлив паччахI лахъи лавгун акъар. Цитадельдануву цала паччахIлугърал цIусса дазурдал къаралданий бахьттагьалтрал 2 полкгу кьабивтун, Петр ливчIми цалва аьралуннащал зана хьуну ур Аьрасатнавун. Петр I Парснавунсса компаниялия тинмай Дарбант хIакьинусса кьининингу Аьрасатнал шагьрур.
СаллатIтал цIунил бувччусса кIанай, оьруснал килисалул кашишнал гайннал аьпалунсса дуаьрду дурну махъ, хъунмасса ххач бацIан бувну бур.
ХIадур бувссар
З. АьбдурахIмановал