Жул дус — Ссухъиящиял МутIалли

hosr_2ЧIявусса лак, миннавух навагу, даиман хъунмасса барчаллагь тIий буру хIурмат лавайсса «Илчи» кказитрал редакциялул зузалтрахь, кказитрал ца лажин хас дурну дуну тIий жулла шяраваллаву ва шагьрурдай зий, занай хьхьичIунминнал ххуттаву бивкIми ахиратравун лавгукун, миннал жижартту баврин. Навагу кказит ккалан айишара га лажиндарая.
Мичча кIул шай цуку-цукун ххаллилсса, инсантурая щаллу хьусса, буссарив лакрал миллат. ХIатта чанну кIулминналгума кIурукъатлувун, дустурайнгу оьвкуну, лагару. Гьай-гьай, даражалул лавайсса гьарцагу ивкIусса яхIлувнаяту кказитрай жижаралул махъру чичин къашайшивугу бувчIлай бур, цанчирча минная чивчуну редакциялийн букIлай бакъану тIий. Мукун тамансса цаяту чичин лайкьсса аьпалувух бивхьуми личIлай бур. Гьаманки ва макьалагу укун, «Илчи» кказитрай жижаралул махъ чичин къавхьуну ливчIсса, щалва цалва оьрму цIанихну захIмат буллай, цайминнан мюнпат биян буллай бувтсса, цалла шяраваллилгу, райондалулгу агьалинал дянив лавайсса хIурмат-изат буну ивкIсса, Ссухъиящиял шяравасса цалчинсса учитель ХIалал МахIаммадхъал МахIаммадлул арс МутIаллиятур.

Увссар МутIалли 1930 шинал. Цала шяраву байбихьулул школагу бувккуну, Вихьлив 7 класс къуртал бувну бур. Яла, цаппара хIаллай колхозраву яттихIухчуну зийгу ивкIун, увххун ур Гъумучиял педучилищалувун, гагу 1948 шинал бувккуну, 1 шинай Вихьлив, 3 шинай Къянив учительну зий ивкIун ур. Тания шихунай, 2005 шинайн ияннин цала буттал шяраву учительну ва байбихьулул школалул директорну ивкIун ур. МутIаллил хъунама уссил Хъун дяъвилий виричуну жан дуллуну дур, чIивисса уссугу, ссугу махъ аьпалул хьуну бур. Цала гражданшиврул бурж биттур буллай, МутIаллил 4 шинай Таш­ккантлив ПВО-рал аьралуннаву хьхьичIунну къуллугъ бувну бур. Зийгу унува, заочнайну къуртал бувну бур Орджоникидзелийсса паччахIлугърал университетрал биологиялул факультет. Тайра шиннардий партиялувунгу ув­ххун ур.
Педучилищалуву дуклакисса чIумала МутIаллищал навагу гъанну кIул хьуссияв ва му дусшиву ва къуртал хьуннингу дуссия. На дахьва дуклан увхсса чIумал МутIалли махъва-махъмур курсирай ия. Жу, 8 оьрчI, МутIалли хъунаману, Гъумучиял ханнахъал къатравусса педучилищалул общежитиялуву ялапар хъанай буссияв. МутIалли жун хIурмат лавайсса, аякьалийсса гъанчунугу, тарбиячинугу хьуна, цанчирча га хъинну ялув авцIуну икIайва жу тIулдакъашиву къадан, мяърипат, духIин дуну занакьулу хъанан, дарсирдах багьайсса къулагъас дан. КIинттул чIумал тIурча, бярай лавхъсса лакку пачлил лагмагу лавгун, жухь МутIаллил яхI-къириятрай, чувшиврий ва чумартну оьрму бутлай бивкIсса жулва буттахъая ва буттал буттахъаясса бусаларду бусайва. ЧIалай бия ганаву чIавану унува хIакьсса учитель хьунсса бияла бушиву. Жул ялтту буккан бувкIсса нинухъругу МутIаллихь барчаллагь тIун бикIайва, жул цIаний ганал буллалисса хIарачатрахлу.
Армиялия увкIун махъ цала шяраву школалул директорну зий, дарсругу дихьлай унува, МутIаллил сакиншинначишиврул гьунар кIул хьуну, Ккуллал райкомпартиялул ва цIакь увну ур колхозрал парторганизациялул секретарьнугу. Тай шиннардий райондалул партиялул комитетрай зий ивкIсса Ккулатусса Гьарун ХIасановлун МутIаллил даврияту мяълумну кIулну бур ва цIа дуллай, буслай ур цукун зий ивкIссарив МутIалли жагь школалий, жагьгу парторганизациялул секретарьнал даву дуллай. Гьаруннул тIутIимунийн бувну, МутIалли райондалул учительтурал дянивгу хьхьичIунману ушиврущал, ОНО-рал инспектортурал ххалбигьаврилгу исват бувну бур Ссухъиящиял школа мудангу хьхьичIххуттаву бивкIшиву. Колхозрал парторганизациягу ЦК партиялул, Обкомрал, райкомрал хIукмурду оьрмулуву цила чIумал щаллу буллалавриву лавайсса кьиматран лайкьну бивкIун бур. Мяйжаннугу хIакьсса учительнан чил оьрчIру цалвами кунма ххирану бикIайшиву щак бакъасса ишри. МутIаллигу мукунсса ивкIшиву мяйжанссар, хIакьссар. Ссухъиящиял школалий 50-ллихъайсса шиннардий зий, МутIаллил дуккаврил гьану бивзсса, кIулшиву дуллусса, тарбия бувсса шяраваллил чIявуми оьрчIая лайкьсса пишакартал хьуну бур. Вайгу, вайннал нину-ппухъругу даиман барчаллагьрай бур ванайн, МутIалли цала шяраваллил жяматрангу, кIулминнангу бусрав хьуну ур хIалимшиврийну, дакI хъиншиврийну, тIайлашиву ччишиврийну, аьркинманан кумаг бан, чIарав ацIан хIадуршиврийну, пахру-ххара бакъашиврийну, цала буллусса махъ бацIан бан кIулшиврийну. ОьрчIан кIулшиву ва тарбия дулаврищал, миннан захIмат бангу лахьхьин буллай ия МутIалли. Колхозраву дайсса давуртту оьрчIругу хIала бувххун дайшиву буслай ур ванал арс Зияуттин.
Парторганизациялул сек­ретарьну уний ца-ца чIумал МутIаллин колхозрал председательнугу чIумуйну зун багьайва. Миккугу МутIаллил председательнал къуллугъ бажар буну, бюхъу буну, усттарну щаллу байва. Ванал даврия циняв рязийну бикIайва.
МутIаллил кулпат ПатIима мудан колхозрал давурттай цайминнаяр махъун къабагьну зий бивкIун бур. ИчIурагу чIири-хъунсса хозяйство духьувакун, МутIаллил, цаллами давурттугу дурну, ПатIимангу кумаг байсса бивкIун бур. МутIаллин игьалаганна тIисса пикри тачIав къабагьайва, тIий ур Зияуттин. Цува хьхьичIунсса учитель хIисаврай санаторий-курортрайн украсса путевкалий гьан бюхълай унува, цалагу лавгун акъар, буттал шяравусса курортнияр ххаллилсса курорт чувчIав бакъассар, тIий.
МутIаллилгу, ПатIималгу дянив 6 арс хьуну ур. ИчIаллил давурттан кумаг буллалаврия, оьрчIру куннащал кув бавкьуну хъуни хъанахъаврия, захIмат ххирасса, дуклан гьунар бусса, яхIлил, ас-ламусрал, духIиндарал щаллусса бушаврия нину-ппу рязину ва ххарину бивкIун бур. Мукьа арснал сий дусса лавай­сса даражалул заведениярттугу, кIинналгу техникумру бувккуну, МахIачкъалалив ххуй-ххуйсса кIанай зий бивкIун бур. Нину-ппугу ца-ца чIумал ялтту буккан МахIачкъалаливгу бучIайсса бивкIун бур, оьрчIругу кулпатирттащал, отпускрайгу, укунмасса чIумалгу, нитти-буттачIан лагайсса бивкIун бур. Мукун дакI ххарину, сантирай най бивкIун бур вайннал оьрму, кунная кув ххарину, шадну. Амма кувний ххаришиврул ялун пашманшивугу дияй. Пперха тIий баргъгу бивтсса, тIааьнсса, тIабиаьтрал ххуйшиврия циняв ххари хъанахъисса кьини, чариврагу къакIулсса, лухIисса ттурлу дурккун, оьккисса къув-аьсгу куну, гужну микI бияйсса кунма, дакI ххарину оьрму бутлатисса МутIаллихъал кулпатрал ялун хъуннасса оьшиву дирну дур. Къашавайгу къавхьуну, 31 шинавусса кIилчинма арс НурмахIаммад, яла, цаппара шиннардива, хъунама арс – 49 шинавусса Аьвдуллагь ахиратравун лавгун бур. Жагьилну бунува сагъ-саламатсса кIия арснацIа хьусса дардисан МутIаллил ва ПатIимал ялун дирсса хъуннасса оьшиву дунугу, му ссавурданий дурхIуна. Ялун чIалай цичIав къавхьусса кунма занакьулу хъанай бунугу, бувчIлай бия вайннал цIуллушиву хIура дуркшиву. ЧIявуну къашай хъанай, хIал чан хьуну, ПатIима 2013 шинал, ца шинавату, 2014 шинал, МутIаллигу ахиратравун лавгуна.
МутIаллил чIана-чIивима арс Зияуттин МахIачкъалалив судрал приставну зий ур. Цала буттал хъиншиврия, инсаншиврия, цинявннан бусрав хьунсса хасиятрая буслай къуртал къашай. Ганал цахьва буллай ивкIсса насихIатру, хаснува «мудан ниттил хIурмат булувара, зува лявхъусса, хъуни хьусса бу­ттал шяравунсса ххуллу хъамамабитари, зуятува пахру буллалаву дучIи дакъасса хасиятри, яла-яла аьзизсса ниттил маз зулва оьрчIан лахьхьин бувара» ва цаймигу вайннан оьрмулухунсса аманатруну хьуну бур.
— Яла-яла буттан кьурчIисса, загьрумансса ишну Совет хIукумат лияву хьуна. Миллатраву хIурмат лавайсса тамансса дустал бия буттал: Гъумучатусса Щахщахъал АхIмад Камилович ва ЖахIпар ХIажиевич, Парамазов Аьбдул, Ххутиятусса Дибиров Дибир, Гъазаев Гъаза, ТIулизматусса Кантаев ТахIсин ва цаймигу. ЖахIпар ХIажиевичлул ттуйн уссил арс учайссия, — буслай ур Зияуттин.
ДукIу МутIаллил кьакьар­ттуй азар хьуну, ххассал ан къавхьуну ур. Аьпа баннав цал. Жун га хъама къаитантIиссар.
Гъаза Гъазаев