Аьрххи-ххуллийн бувкми мюхчан бан

kokos_6Хъунмасса буруккин бутлай бур ДТП хьу­сса кIанттурдая, цIунцIия хьумагу кьаивтун, шупIиртал лихълахъисса ишир­ттал. Тавакъю буллай буру укунсса ишир­ттал бара хьусса гьарицагу инсаннахь – баян бувара зунма кIулмур, ккавкмур вай номердай: 99-66-30, 99-66-59 ягу 02. Жу оьвкума цу уссарив кьюлтI банну ва му инсаннан бахшиш данну.
Аварияртту хъунмурчIин ци чIумал хъанай дурив хIисав дуллан бивкIукун, 49% ДТП-ттал хьуну дур ссят 18.00-нния ссят 05-ннийн бияннин­сса чIумуву, яни цIан ларкьусса чIумал.

ДТП-тту хъунмурчIин хъанай дур:
хIарчIун рульданух щябивкIсса шупIиртал сававну;
шупIиртал хьунив ххуллийн бувккун;
машинартту леххан бувну бачин буллай;
лабивкIсса шупIиртал сававну.

Ци чаран ляхъларчагу хасъсса службардал, МахIачкъалаллал ххуллурдай чIярусса аварияртту хъанай дур.

elemen2014 шинал жуща цаппарасса ишру чан бан бювхъунни, 20%-рал чан хьунни цирда ДТП-тту, 31%-рал – миннуву цIунцIияртту хьуминнал ккал. Амма чIяву хьунни захIматсса апатIру хьусса ишру (12,8%-рал). Ларгсса шинал МахIачкъалалив сияхIрайн ларсун дур 315 ДТП. Миннуву 56 инсан ивкIуну ур, 380 инсаннайн щавурду дирну дур. Инсантал оьрмурдацIа хъанахъисса, миннал цIуллу-сагъшиврун зарал биллалисса ишру лапва чIявусса хъанай, буруккин бутлай бур Госавтоинспекциялул зузалтран. Ми ишру чан баву мурадрай дуллалисса давурттал хIакъи-хIисав дурну, ххишаласса чаран лякъин багьлай бур.
Инсантуран захIматсса апатIру хьусса чIярусса ДТП-тту хъанай дур МахIачкъалаллал Советский ва Кировский районнай. Советский райондалий чIяруми ДТП-тту хьуну дур Шамиллул цIанийсса кучалий (22-1-22), Ярагскийл цIанийсса кучалий (18-2-24) ва Энгельслул цIанийсса кучалий (9-3-7).
Кировский райондалувун бухлахисса кIанттурдай захIматсса апатIру хьусса ДТП-тту хьуну дур Астрахань-Махачкала федерал ххуллий (473-482 км.), Семендер поселокрай (20-6-21), Ахъушинскийл цIанийсса (37-5-44) ва М. ХIажиевлул цIанийсса (10-1-11) кучардай.
2014 шинал хьусса ДТП-ттал 67% бур шупIиртал багьана хьусса (хьхьичIмур шинал – 68%). ДТП-тту хъунмурчIин хъанай дур:
1) хIарчIун рульданух щябивкIсса шупIиртал сававну. Мукунсса 4 ДТП хьуну дур. ЛивтIусса бакъар, ивщусса 11 инсан ур. ХьхьичIмур шинал – 5-1-8;
2) шупIиртал хьунив ххуллийн бувккун – 27-2-50 (2013 – 37-9-90);
3) машинартту леххан бувну бачин бувну – 45-14-50 (2013 – 56-17-86);
4) лабивкIсса шупIиртал сававну — 31-5-29 (2013 – 33-2-36);
5) цайми ххуллул низамру къадурурччуну – 105-15-156 (2013 – 137-12-215).
ЧIалачIисса куццуй, ххуллул низамрава буклакисса ишру чан баву мурадрайсса давуртту гуж дурну, аварияртту чан дан бювхъунни.
Шинал лажиндарай ГИБДД-лул ДПС-лул батальондалул зузалтрал МахIачкъалалив ялун личин бувну бур 170330 ххуллул низамрава бувксса иш (2013 ш. — 13720). МуницIунма ххишалану ашкара бувну бур шупIиртал анаварну най бивкIсса, хьунив ххуллийн бувксса, бахьттагьалт­рал ххуллул низам къадурур­ччусса ишру. Мировой судирттай ххалдигьин тIайла дурккун дур 4131 административ материал.
Миннуйн бувну 1243 шупIир­наща зерххуну дур машина бачин бансса ихтиярду, 255 шупIирнай административ аьрист рирщуну дур.
Хъунмасса буруккин бутлай бур бахьттагьалтрайн машина щусса иширттал. Цинярдагу ДТП-ттал 53% мукунсса ишру бур (168-34-147).
Миннува цайва бахьттагьалтрай аьй хьуну хьусса дур 32% ДТП-ттал (103-20-84). ХьхьичIмур шинал – 31%. Бахьттагьалтрайн машина щилай бур хъунмурчIин ми ккаккан къабувсса кIанттурдай ххуллу лахълахъисса чIумал (86-20-67). Мукунма бавцIусса машиналуха ххуллийн бувксса чIумал (11-0-11).
ЧIявуми бахьттагьалт бикIай ххуллул низам так шупIиртурал дуруччин аьркинсса кунма, ДПС-лул зузалал аьй дуркун, тIааьн къабизлай.
Бахьттагьалт машиналул ххуллурдай баччи бакъа занакьулу бикIлан бикIай, бири-биривний ххуллу лахълай, хIарчIун машиналул ххуллурдайх занай миннал цалагу, цайминналгу оьрмурдан нигьачIаву хIасул дуллай бур.
ШупIиртуралгу бахьттагьалт­рал ихтиярду ккалли дуллай бакъар, бахьттагьалт лахъан ккаккан бувсса кIанттурдай ми хьхьичI итакъабакьлай, тротуардай машинартту бацIан буллай.
Ххуллул низамрал 14.1 пунктрайн бувну, шупIирнал бахьттагьалт лахъан ккаккан бувсса кIанттурдай ми хьхьичI итабакьин аьркинссар. Амма жучIава бахьттагьалт ссятурдий ххуллуцI бавцIуну ялугьлай бур, ххуллу лахъан сант дириянцIа. Мукун бахьттагьалт лахъан ккаккан бувсса кIанттурдай ми хьхьичI итакъабавкьуну тIий жу жаваблувшиннарайн кIункIу арду 4895 шупIир.
Аварияртту хъунмурчIин ци чIумал хъанай дурив хIисав дуллан бивкIукун, 49% ДТП-ттал хьуну дур ссят 18.00-нния ссят 05-ннийн бияннинсса чIумуву, яни цIан ларкьусса чIумал (157-28-192).
Мунин багьанагу ххуллурдай чани лавхъун бакъашиву бур. Пюрунт цIан бувсса шупIиртуран ххуллу лахъла­хъисса бахьттагьалт чIалай ба­къар. Ххуллурдай чани бакъасса чIумал къулайшиву дикIанссия бахьттагьалтрал, хаснува мюрщи оьрчIал, янналий чани буллали­сса затру лачIурча.
МахIачкъалаллал ГИБДД-лул каялувчитурал хIукму бувну бур цинявппагу пюрунт цIан бувсса шупIиртурая 2 гьантлул дянив ми букьан бан­сса тIалавшиннарду дан. Ми тIалавшиннарду къадурурччусса шупIиртал кIункIу бан административ жаваблувшиннарайн, 15 суткалий аьрист баврийн бияннин. ЦIана жул зузалтрал му даву дуллай буссар. Уттинин 1650 шупIирная тIалавшинна дурну дур, 50 шупIирнан ми щаллу къадурну тIий танмихI бувну бур.
ДПС-лул личIисса батальондалул каялувчитал чаран ляхълай бур бахьттагьалтрайн машинартту щусса ишру хьун къабитан. Ччя-ччяни дуллалисса «Пешеход» цIанилусса операциярттал тагьар цин лархьхьуну ххуй дунни. Ва чулухуннай хъуннасса даву дуллай бур шагьрулул администрация ва ххуллий мюхчаншиву дузал даврил комиссия. Шагьрулул агьамми ххуллурду бакьин баврийнугу бахьттагьалт мюхчан бансса шартIру дузал хьунни.
ЛяличIинура кIицI дан ччива Ахъушинскийл цIанийсса кучалий дурсса давурттив. Ми давуртту дурну мукьах шикку кIилий чан хьунни аварияр­тту. Бахьттагьалтрайн машина щусса ишру къахьунсса чаран ляхълай, махъсса шиннардий МахIачкъалалив мукунсса ишру чан хьунни 70%-рая 50%-райн бияннин.
Амма хIакьинусса кьинигу аьркинсса куццуй чаннал дузал бувну бакъар Шамиллул цIанийсса куча, МахIачкъалалия Ленинккантливсса ххуллу, Убекинское шоссе. Ми ххуллурдай захIматсса апатIру хьусса ДТП-тту хъанай дур.
Хъунмасса буруккин бутлай бур ДТП хьусса кIанттурдая, цIунцIия хьумагу кьаивтун, шупIиртал лихълахъисса ишир­ттал. Ххуллул низамрава був­ккун авариягу дурну, цаппара шупIиртал, зарал бивмагу усса кIанай кьаивтун, лихълай бур, цивппа жаваблувшиннарайн кIункIу къабуван. Ларгсса шинал ДТП хьусса кIанттурдая ливхъсса шупIиртал багьана хьуну 5 инсан ивкIуну ур, 29 инсаннан цIунцIияртту хьуну дур. КIул къаувна ливчIун ур машина щун бувсса 14 шупIир (2013 ш. — 17).
Инсан ивкIусса цинярдагу ДТП-тту ашкара дурну дур. Вай укунсса иширттащал цинявппа цачIуну талан аьркинну бур. Шикку хъунмасса бияла бур бардултрахь. Амма чIявуми, кIулмур, ккавкмур бусан къа­ччай, цалва бакI бахIлай бур. ХIатта вай ишру чIявусса инсантал бикIайсса кIанттурдай хьуну бунугу, цичIав бусансса цучIав ляхълай акъар. Жунгу ливхъсса шупIир лякъин захIмат хъанай бур. Мунияту, тавакъю буллай буру укунсса иширттал бара хьусса гьарицагу инсаннахь – баян бувара зунма кIулмур, ккавкмур вай номердай: 99-66-30, 99-66-59 ягу 02.
Жу оьвкума цу уссарив кьюлтI банну ва му инсаннан бахшиш данну.
ХIакьинусса кьини хъунна­сса къулагъасралун ласун багьлагьисса шагьрулул масъалар­ттавасса ца бур ххуллурдайсса пробкартту. ЦIанасса чIумал МахIачкъалалив сияхIрайн лавсун бур 100 азарунния ливчу­сса машинартту, мигу гьантта бувккуну ххишала хъанай бур. Шагьрулул ххуллурду миксса машинартту занансса даражалий бакъар. Му тагьар хъиннура захIмат дуллай бур ччя-ччяни лешлашисса чаннал, зукъазисса светофордал, шагьрулул дязаннивсса стоянкардал дузал къабувсса базардал ва машлул точкардал, мукунма аьрххи-ххуллийн бувкнал ххуллул низам къадуручлачаврил. Укунсса шартIирдай шагьрулувух занай, ччи-ччиний бацIан буллай бур хIат-хIисав дакъасса маршруткартту. Миннулгу буллай бур ххуллурдай пробкартту. МахIачкъала шагьрулул администрация жула хъуншагьру ххуй бансса, чIюлу бансса, ххуллийн бувкминнан къулайшиннарду дансса чаран ляхълай бур.
Шагьрулул коммунал службардал ккаккан бувну бур машруткартту бацIан буллансса кIанттурду, жяматийсса транспортрах ялугьлагьисса агьалинан къулайшиннаран остановкарттай бивхьуну бур павильонну.
Амма чIявуми шупIиртал уттигу цанма ччиний бацIан буллай бур машинартту, ххуллул лишаннах ва разметкалух къулагъас къадурну. Миннулгу жяматийсса транспортран къак-щукшиву дуллай бур.
Маршруткартту ва укунмасса машинартту ччи-ччиний бацIан къабуллан ялув бавцIуну буссар жул подразделениялул зузалт. Му мурадрай гьарца кьини ДПС-лул нарядру дацIан дуллалиссар шагьрулул агьамми кучардай. Эвакуатор дучIан дурну, букьан буллалиссар ххуллийн бувкминнан къак-щукшиву ду­л­лалисса машинартту.
ХIайп, Аьрасатнал Законодательствалийн бувну, ДПС-лул зузалтрахь ихтияр дакъар тахсир хьусса шупIир акъана протоколгу щаллу бувну, хьхьичIсса пюрундалий квитанция лачIун дан, цайми билаятирттай кунна. Жул службалучIасса эвакуатордугу внедорожникру, куклусса иномаркардугума гьаз бан шайсса дакъар. Мунилгу цин лархьхьу­сса захIматшивуртту дуллай дур ДПС-лул нарядирттан.
Ци захIматшивуртту хьунадакьларчагу, ххуллул низамрава бувксса ишру ялун личин баврил ккаккияртту шиная шинайн ххуйсса хъанай дур. Масала, ларгсса шинал, так ца маршруткартту ва машинартту бацIан баврил низам къадурурччуну тIий, жу танмихIрайн кIункIу уварду 39377 шупIир.
Ххуллул низамрава бувкминнащал профилактикалул давур­тту дуллалисса чIумал ДПС-лул зузалт, ялун личлай бур чIявуми шупIиртуран хъахъисса гъаргъ аьш дирхьусса 1.17 ххуллул низамрал тIалавшинна кIулнурагу дакъашиву. Му лишандалул ккаккан буллалиссар маршруткартту бацIан байсса, амма цайми машинартту бацIан бан къабучIисса кIанттурду.
Цинявппагу машинарттал заллухъруннан дакIнийн бичлай буру, маршруткартту бацIан байсса кIанттурдай ягу мичча 15 метралияр гъанну машина бацIан барча, азарда къуруш аькIлул дишайссар. Агана цайми машинарттан къак-щукшиву дуллай бацIан бувну бухьурча, 2 азарда къуруш аькIлул дишай­ссар. КIивагу ишираву АьФ-лул Законодательствалийн бувну, къатIайлану бацIан бувсса машина эвакуаторданух букьан бан ккаккан буллалиссар. Ши­ккува кIицI бан, маршруткарттал шупIиртуралгу дуручлай бакъар бацIан баврил низам. Миннал остановкарттахгу къулагъас къадурну инсантал ликкан буллай ва щябитлай бур цанма къулай­сса кIанттурдай.
Ми шупIиртурайгу 2 азарда къуруш аькIлул дишайссар.
Ххуллурдайсса тагьар захIмат дуллай дур ца маршруткарттал дакъассагу, куклу машинартталгу. Миннул заллухъру чIявуми шагьрулувун кьатIату – цайми шагьрурдая ягу шяраваллава цанна кIапIикI лякъин бувкIсса бур.
№69-мур «таксилул хIакъира­вусса» федерал закондалий ккаккан бувну буссар буниялвамур такси къалпмуния цукун личIи банссарив.
Ххуллул низамрал тIалав­шиннардаву таксилул шупIир­турачIанмигу ккаккан дурну дур. Таксилул шупIир­начIа, полициялул зузалал ккаккан бува учирча, ккаккан бан, бикIан аьркинну бур пассажиртал буцин ва кьай ласун ихтияр дусса документ. Официальнайну заназисса таксилий дикIан аьркинссар таксометр, чуллах дикIан аьркинссар шахматрал низамрай квадратру бивхьусса схема. Магъуй дикIан аьркинссар цIухъахъисса рангирал фонарь.
Агана куклу машиналул шупIир пассажир буцлансса ихтияр дакъанура, мукун такси хIисаврай занай ухьурча, мунай 5000 къуруш аькIлул дишин ккаккан бувну буссар (ст.12.3 ч. 2 пр 1.). Мукунма куклу машиналий ихтияр дакъанура залуннал цала таксилул фонарь дирхьуну духьурча, мунайгу 5000 къуруш аькIлулгу дирхьуну, фонарьгу ликкайссар, номердугу зеххайссар. ДПС-лул личIисса батальондалул зузалт рейдру дуллай уттиния тихунмайгу хъинну ялув бацIантIиссар ихтияр дакъанура такси хIисаврай заназисса шупIиртал кIул бан ва жаваблувшиннарайн кIункIу бан. Жу баян буллай буру цинявппагу мукун заназиминнайн, ихтияр ласияра тIий.
ХIакьину жул зузалт азурда буллалисса масъала цамургу бур. Шагьрулувух занай бур номерду бакъасса ягу тIайла бакъасса номерду лавчIсса машинартту. Цаппарассанналлив номерду бачIи ягу щаллунма бахьлаган буллалисса механизмарду, халкьуннаву миннуйн «рамка-шторка» учай, дирхьуну дур. ХIукуматрал номерду бакъасса, ми ккаккан бувсса кIанттурдай къалавчIсса (масала, салондалуву хьхьичIсса пюрундалул лув бивхьусса), щалва ягу бачIи номер бахьлаган буллалисса затру (сеткарду, наклейкарду ва м.ц.) лачIун дурсса инсаннай 5000 къуруш аькIлул дишайссар ягу 1 зуруя 3 зуруйн бияннин права зеххайссар.
Агана тIайла бакъасса номерду бивхьуну заназисса ухьурча, мунаща права зеххайссар 6 зуруя 12 зуруйн бияннин.
ДПС-лул зузалтрал гьарица кьини рейдру дуллай хъуннасса даву дуллай бур закондалуцIун къабавкьуну ярагъ ва пIякь учайсса затру лавсун наними, пюрунт цIан бувну, номерду бакъа ягу хIарчIун заназими, цаймигу ххуллул низамрал тIалавшиннарду къадуручлачими ашкара бан.
Ми рейдру дуллай бур шагьрулул агьамми кучардай, чIалсса чIумалгума чIявусса машинартту заназисса. Му давривун кIункIу буллай бур ППСП-лул нарядругу. Амма так ца ххуллул низам дуруччаврийну шагьрулул ххуллурдайсса тагьар чIаланну ххуй дан къахьунтIиссар. Хъунмасса иш буссар жула халкьуннал мяърипатрахь, ххуллийн бувкминнал цаннал хIурмат цаннал буллалаврихь. Гьарица инсаннал цалла дурмуних жаваб дулун аьркинссар.
ГИБДД-лул ДПС-лул личIисса батальондалул хъунама инспектор,
полициялул майор Руслан Исмяилов
ХIадур бувссар А. Аьбдуллаевал