ХIакьсса учитель, магьирсса хIакин

dol_2Вай гьантрай, мукьцалва гьантта хьунни жуятува лавгун цалва жяматгу, лакрал миллатгу ххирасса, республикалий бусрав хьусса хIакин, пагьму бусса ишккакку, мукъул пасихIсса усттар Дибиров Дибир Аьбдуллагьлул арс. Бишлай буру Гъаза Гъазаевлул «Щалиххан къабювхъусса ттул буттал шяравалу» тIисса луттиравусса Дибирдуясса очерк.

Жула дянив бур щалва билаятран кIулсса, цIа дурксса цикссагу инсантал. Амма мукун­ссагу бур жучIава вирттал цалва бюхттулсса захIматрайну, агьалинан цала чулуха биян буллалисса хайрданийну машгьур хьуссагу. Мукунсса инсантал, цивппа зузи­сса кIанай бусраврай бухьурчагу, чIявуми кIул къавхьунма личIай. Му тIайласса иш хъанай бакъар. Жулва халкьуннан аьркинни кIулну бикIан дяъвирдай чувшивуртту ккаккан дурми бакъассагу, захIматраву, цалла давурттаву цIа дуккан дурми, цанчирча минналгур Ватандалул тарихраву цалва яргсса ххару кьабитлатисса.
Аькьлукартурал тасттикь буллай бур дунияллий ишла хъана­хъисса циняв пишарду инсаннал чулухасса бушиву, так шанма пиша бушиву Аллагьутааьланал чулуха­сса – лахьхьин баврил, хъин баврил ва танмихI баврил. Укунсса пикрилущал рязи къахьун къабучIир, цанчирча инсаннан за лахьхьин баврил, мунал цIуллу-сагъшиву цIакь даврил, оьрму лахъи баврил давурттай зузиминнал пишардунияр даража бюхттулсса цумур пишари бусса. Мяйжаннугу учительталгу, хIакинталгури, гьай-гьай, мигу хIакьсса бухьурча, инсантуран цIакьсса кIулшиву дуллалими, миннал цIуллу-сагъшиву дуручлачими.
Гьаманки ми кIивагу лахъсса пишардал заллуну хъанай ур цIанакулсса чIумалгу цува мяйцIалуннива ливчуну унагу Да­гъусттаннал медициналул академиялуву виваллил азардал кафедралий доцентну зузисса Ххутиятусса Аьвдуллагьлул арс Дибиров Дибир. Аьвдуллагьлул арс Дибирдуя цимилгу уттинин чичингу аьркинссия (ва лайкьссар цаяту щаллусса лу чичингу), амма, цаяту цичIав чичин аьркин бакъар тIий, я радиолий передача дуван, я «Илчи» кказитрай макьала чичин рязи къавхьуна, цалла ххаллил акъасса, пахру-ххара бан къаччисса хасиятрайн бувну.
Ттула чулуха ванаяту цичIав къачивчуну къабучIирхха куну ттухьва нава, ванахьгу цичIав къацIувххуну, ванал оьрмулия ттунма кIулмур чичин пикри бав. Укунсса бур Дибирдул оьр­мулия ттунма кIулмур.
Ххутрал шяраву 7 классгу къуртал бувну марцIсса ххювардай, 1941-ку шинал Дибир увххун ур Гъумучиял педучилищалувун. Мукунма лавайсса даражалий къуртал бувну училище, Мукьардал шяравусса байбихьулул школалул заведующийну ца шин дурну дур. Яла зий ивкIссар Ххутрал арулла шинал школалул завучну. Педучилищагу къуртал бувну, 1950 шинал нава Ххутив учительну увкIсса чIун дакIниятурагу къадуккай. ХьхьичIмур шинал практикалий на кIиккун тIайла увккунав. Цалла математикалул дарсру дишаврищал Дибир Аьбдуллаевичлул подклассгу бачин бувну ия. КIанал му ишираву цува хIакьсса, мяйжаннугусса педагог ушиву ккаккан бувну бия. Подклассраву 20 душ ва оьрчI бия. Шамилчинмур четверть къуртал хъанахъисса чIумал, райОНО-рал сакин дурсса, подклассрал оьрчIал марцIну чичаврил тетрадир­ттал выставкалий гай 20-гу ученикнал тетрадьругу ккаккан бивхьуну бия. Циняв оьрчIал тетрадирттайсса марцIну чичаврил хатI ца лав­хьхьусса бур, ми ца каних чивчуну бур тIий школардал учительтал, директортал, оьрчIал ми цала чивчушиврий вих бан захIмат хьуссар.
Мяйжаннугу га чIумал цалла магьирсса дарс дишаврил кьяйдалину Дибир Аьбдуллаевичлул исват бувссар дахьва школалийн бувкIсса оьрчIан чичин-буккин лахьхьин буван учительнахь цуксса бияла буссарив ва цалва мюрщултран цайминнаяр цIакьну за кIулшиву тасттикь бувссар.
Ххутияту лавгун махъ райОНОрал педкабинетрал хъунаманугу зий, Гъумучиял дянивмур даражалул школалий математикалул дарсру дихьлайгу ивкIун, Дибир Аьбдуллаевич МахIачкъалалив пединститутравун увххун ва гиккува институт­рал комсомол организациялул секретарьнугу зун ивкIссар. Математикалул факультетрал ца курсгу ххювардай бувккуну, ялунмур шинал, цала даимансса дакIнил мурадрайн ияншиврул, Дагъусттаннал мединститутравун увхссар ва гагу ЯтIул диплом лавсун къуртал бувссар.
Лавайсса даражалул учитель цувагу унува, му даврий бусраврай зий 7 шингу хьуну дунура, Дибирдул мединститут­равун уххаврил ва га цIакьсса кIулшиву ларсун къуртал баврил мяъна-савав укунсса диркIссар. Дибирдул бивкIссар ца бакъа бакъасса, цанмагу ляличIину ххирасса ссу. ХIакинтурал багьай­сса къулагъас къадаврийн бувну, га ахиратравун лавгссар. Дибирдун цукунчIав дакIния буклай къабивкIссар цуппа чIивину бунува тамашану бакIралгу ххуйсса, ду­ккавривугу хьхьичIун ливчусса ссу Султан-ПатIимат. Ганин кунмасса кьадар-оьшиву цайми кулпатирттавунгу къадучIаву мурадрай, гьарманан кумаг буллансса хIакин цаятува хьун ччай бивкIссар. Цалва хIарачатрайну му мурадрайнгу ивссар. Гъумук санэпидстанциялул хъунаману зузийни кутIасса чIумуй райондалун мюнпатрансса чIярусса давуртту дурссар. Яла, аспирантурагу къуртал бувну, медициналул элмурдал кандидат хьувкун, дайдирхьуссар Дибир Аьбдуллаевичлул къашавайсса инсантал хъин баврил ва гайннал цIуллушиву цIакь даврил чулухуннайсса элмулийн чул бивщусса давуртту ва студентътуран цIакьсса кIулшиву дулаврил дарсру. Медициналул институт­рал стоматологиялул факультетрал деканну зий ивкIссар, тамансса шиннардийгу цайнна тапшур дурсса хъуннасса, жаваблувсса даву Дибир Аьбдуллаевичлул бажар буну дурссар. Дибир Аьбдуллаевичлул лахьхьин буллай ивкIун хьусса цикссагу хIакинтал хьунабавкьуссар ттун ванайн дакIнийхтуну барчаллагь тIутIисса.
СССР-данул цIуллу-сагъшиву дуруччаврил отличник, Дагъусттан Республикалул лайкь хьусса хIакин Дибир Аьбдуллаевичлул цала уттинин бувтсса оьрмулий халкьуннангу, паччахIлугърангу бувсса мюнпат хъинну хъунмасса буссар. Ванал хIарачатрайну чIявусса Ххутралгу, цайми шяраваллал оьрчIалгу личIи-личIисса институтру бувккуну, хаснува медициналулмур, ларайсса кIулшиву дусса пишакартал хьу­ссар. ЦIусса лакрал аьрщарай хъанай диркIсса миллатир­ттал дянивсса энадирттаву ва къалмакъаллаву маслихIатчину гьуртту хьун цимилагу лавгссар. Ххутрал колхозрал аьрщи жува заллухъруну цIакь дан, шяравун ххуллу бан, щин дуцин хIукуматраща арцу дуккан хъунма­сса захIмат бувссар. Чялишну хIала увхссар цукунчIавсса аьй дакъанна аьщун ивзсса 8 шяравучунан шяраву гьайкал дацIан давривух.
Медакадемиялуву доцентну зий унува, Дибир Аьбдуллаевичлул сакинчишиврул гьунар кIулну, Аьра­сатнал ПаччахIлугърал банкрал Да­гъусттаннайсса отделениялул бакIчи Сиражуттин Илиясовлул Дибирдуйн вихшала дурссар цалва зузалтран тIивтIусса хъунмасса поликлиникалий каялувшиву дан. Му давугу тамансса шиннардил мутталий Дибир Аьбдуллаевичлул лавайсса даражалий биттур дурссар. Дибир Аьбдуллаевичлул духIин дуну, ас-ламус буну тарбия бунни цала шамагу арсгу. АьвдурахIиннуя медициналул, ХIусайннуя археологиялул элмурдал кандидатътал хьунни. МахIаммадгу цаярва хъуними уссурвавраяр махъун къаагьанссар. Дибирдул ппу Аьвдуллагьгу таман­сса хьхьичIунсса аьлимтурачIа дурккусса, исламгу цIакьну, вайми элмурдугу багьайкун кIулсса адамина ивкIссар. Ххутив байбихьулул школа тIитIин цалвагу биялсса захIмат бувссар, яла, 1935-1936 шиннардий, му арулла шинал школалийн кIура бавссар.
Мяъналул куртIсса ихтилат бангу, микку цIакьсса хIуччарду буцингу бюхъайсса Дибир Аьбдуллаевичлуща цала тIутIимур тIайлашиврийн, хIакьшиврийн вих бан шайссар цахра вичIидир­хьусса халкь гьуртту хъанахъисса батIавурттай. ЧIявусса жагьил­сса кулпатру щаллу буллалисса хъатIай, лахъсса къуллугъирттай зузиминнал юбилейрду тIайла дуклай тямадашиву дурссар Дибир Аьбдуллаевичлул. Гьарца шинал МахIачкъалаливсса комсомолнал паркраву шайсса, Ххутрал жяматрал агьлу цачIун хьусса Ххувшаврил байрандалун хасъсса ххарисса батIавурттай Дибир Аьбдуллаевичлул жагьилтураву патриот асарду загьир хьунсса, вай ас-ламус, мяърипат дуну занакьулу хъанансса, дин-исламрал тIутIимунийх бачинсса ххаллилсса дарсру дишайссар. Ххутрал инсантуран, хаснува жагьилтуран, цалла Ватан, ппухълуннал ва буттал бутта­хъал аьрщи ххирану дикIаву, кIа кIанттурдайн лажинну бикIаву мурадрай махънал эбрат ласуншиврул цалагу ххаллилсса кIизивулийсса къатри дунни шяраву ва гьарманангу маслихIат бувай чара бакъа буттал шяраву къатри дан. Бюхълай унува мийх-тийхсса курортирттайн гьан, гъинттулсса отпускрал чIун Дибир Аьбдуллаевичлул кулпатращал, оьрчIащал шяраву гьан дай.
Дибир Аьбдуллаевичлул нину Ххадижатгу, аьпа баннав цил, шяраву махъ нани­сса, агьалинал дянив лавайсса хIурматран лайкь хьусса хъамитайпа буссия. Ца акъа-акъанугу, ванил цила арс Дибир ттюнгъану, кIукIлушиву дириян дурну тарбия къаувнача, кьянкьа-кьурчIину, сивсуну, журат дуну тарбия увна. Дибирдунгу цалла нинугу, ниттил нину АтIагу дазу-зума дакъа ххирассия….
Гъаза Гъазаев