«Лакку мазрал мукъузан бан ччай ура»

dol_8Махъ зуманив Аьрасатнал цайми шагьрурдай дагъусттанчу хьхьичIва куна хIурмат-кьиматрай акъар. Яни хIакьину букIлакIими итталу бакъар. Шиннардил хьхьичIва мийх-тийх миналул хьуминнащарив бювхъуну бур дагъусттанчунал яхIгу буруччин, цIагу дуруччин, кIанттул агьулданул хIурматгу хIалал бан. Миннал цала угу-учай бусравну икIангу, къаикIангу инсаннахь цахьвар хъунмур бияла бусса, куну. Ца нитти-буттая бивзсса оьрчIалгума гьарцаннал цалла-цалла хасият дикIай. Мунияту цамур миллатрал, цамур тIул-тIабиаьтрал, цамур диндалул агьулданул дянив кIанттул хьун, гьай-гьай, къабигьар. Яла-ялагу къабигьар цалвами мархраягу

яткъаувцуна чил агьулданун мачча хьун.
Чансса бакъар Ухссавнил шагьрурдай тайннал агьулданунгу мачча хьуну, дагъусттанчунал цIа-кьини дуручлачисса лак. Ши­кку бу­ккултран найбунува пикри багьан бюхъай тийх ккарччал хIакинну зузисса хъурхъиричуная ягу щарачуная буслай бухьун­ссар тIисса. Ихтилат тIурча лакраву ккарччалми хIакинтурацIун, къюкIлил хIакинталгу цIанихсса бушиву тайннал агьулданун тас­ттикь бувсса цIувкIрачунаятур, ТIаннул ЦIувкIуллал шяравасса Дибиров МахIаммад МахIаммадлул арснаятур, цувгу сайки 20 шинал лажиндарай Нижневартовскалий ялапар хъанахъисса.
Арулва оьрчI бусса МахIам­мадовхъал кулпатраву (3 арс ва 4 душ) кIия арс ва шанма душ бусса бур агьалинал цIуллу-сагъшиву дуруччаврил къаралданий. Хъунмур душ шяраву школалий зий, ца арс навт буккай промышленностьраву.
Увну ур МахIаммад ТIаннул ЦIувкI­рав ххюцIаллийсса шиннардий шяраваллил колхозраву зий захIмат бувсса нитти-буттал кулпатраву. Буттал шяраву школагу къуртал бувну, дуклан увххун ур Барнауллайсса мединститутравун. Цалчинмур курс къуртал байхту увцуну ур аьралуннаву къуллугъ буллан. Аьрали бурж лавхъун махъ институтравунай зана хьуну, тагу ххуйсса ккаккиярттащал къуртал бувну, зун тIайла увккун ур Тюменнайн кардиологну. Цал зий ивкIун ур къюкIлил такьва зия хьусса къашайшалтращал, яла искусственныйсса ччарлу бихьлахьисса реанимациялий. Цаппара шиннардива ивзун ур Нижневартовскалийн.
Тийх, оьнасса чIумал, щардал жагьилтурачIан даврийн занай, тайннал ккарччал хIакин авай ливчIра, тIий ур, хъярч буллай. КIичIирттава лакку маз баллан бикIайва, лакку улклуя архну, гъурбатрай ушиву асарвагу къашайва тIий ур. Ванал бусласимунийн бувну, тамансса лакрал цивппа заллусса ккарччал клиникарду бусса бур тийх. Ца яла ххуймур клиника бусса бур Мегион шагьрулий чIурттащиричунал тIивтIусса, Германнавасса пишакартал зузисса. Цама лаккучунан бавххуну, цувама тичча ивзун усса ур. Мукунма хьхьичIунсса клиникарду ялагу бусса бур Сургутрай ва Нижневартовскалийгу. «Лангепас» тIисса Нижневартовскаллал клиникалул хъунаманугу лаккучу усса ур. ХьхьичIунсса хIакинтурал сияхIраву усса ур Хъурхърал шяраватусса оьрчIал стоматолог ОьмархIажи Набиевгу.
ЦIанихсса ккарччал хIакин­турал вив лавсун ухьурчагу, МахIаммадма хьхьичIунай хьуну ур цалла аралуву, кардиологиялуву. Томскалий аспирантурагу къуртал бувну, дурурччуну дур медициналул элмурдал кандидатнал диссертация – «Иммунологический механизм прогрессирования сердечной недостаточности и возможности их коррекции — адреноблокада и иммуномодуляция» темалун хас дурсса. Муния мукьах 12 шин хьуну дур ванал Нижневартовскаллал 2-мур чIяру профиллу дусса больницалий анестезиологиялул, реанимациялул ва гемокоррекциялул отделениялул хъунаману зий. Чирчуну дусса дур 36 элмийсса даву кардиологиялийн, анестезиологиялийн ва реанимациялийн дагьайсса.
Ва ялагу усса ур Ханты-Ман­сийскаллал областьрал медициналул кумаг баврил кьимат бищайсса штатрайсса эксперт.
— МахIаммад, буси инава зузисса больницалия, Ухссавнил региондалий цIуллу-сагъшиву дуруччаву ци даражалий дуссарив.
— Ва бур 700 инсаннансса тах бусса больница. Цайми регионнай­сса, хаснура Дагъусттаннайсса, тагьар хIисав дурну, жул больница бур къашайшалтрансса алжаннул кюру — къашайшалтрал тIалавшиннарду хъунисса, шагьрулул администрациялулми тIалавшиннардугу кьянкьасса. 300 азара инсан усса шагьрулий кIирайра къатраву тIивтIуну бур къюкIлил къашайшиву дусса 173 инсаннансса больница. Больницардайсса щаллушинна дур лавайсса даражалул.
Нава учIаннин къадиркIсса цIу-цIусса кьяйдарду зузи дав (установка электрокардиостимуляторов, электрофизиологическое исследование сердца, фильтрационные методы лечения почечной недостаточности, лейкоцитофарезы, эритрофарезы при заболеваниях крови ). ХIакинтал зий буссар ттул кьяйдардай, на акъахьурчагума даву къадацIантIиссар.
— Дагъусттаннай хIакин­тал хIадур баврил даража ялу-ялун ялавай багьлай бур тIий бур. ЗучIа ци тагьар дур?
— Ялун нанисса хIакинтурал ник, цуксса хIайпнугу, так ца Дагъусттаннай дакъассагу, щалва Аьрасатнавура хьхьарасса дур. Бугьарасса хIакинтал жуятува лаглай бур, жагьилсса никирал аькьлу-кIулши цамур дур.
— Вил цIа дургьуну тихун букIлакIисса лакгу чан къашайхьунссар. Шайрив миннан уквасса кумаг бан?
— ЧIявусса бучIай. Пурпуххул, ччаруллал, къюкIлил къашайшиву дусса тамансса инсантал жулва больницалий уттубишин бувну, кумаг бан бювхъунни. Къашайшалтрахсса аякьа гьарцаннах цакуцсса дуссар жучIа, миллатрах къабурувгун.
— Аьдатравун дагьну дур Дагъусттаннал кьатIув ялапар хъанахъисса жула ватанлувтурал диаспорарду сакин дуллалаву. Дуссарив зучIагу?
— Нижневартовскаллал пединститутрал проректорну зузисса табасараннал миллатраясса Ибрагьимов Ибрагьимлул сипталийну сакин дурну дуссар Расул ХIамзатовлул цIанийсса диаспора – 250-нничIан бивсса дагъусттанлувтал бухлай буссар мивун. ИнститутрачIа сакин дунни къавтIаврил ансамбль «Кавказ», лахьхьин дуллай бур Дагъусттаннал гьарцагу миллатрал къавтIавуртту. Мукунна сакин дурну дуссар дагъусттаннал багьу-бизу лахьхьин буллалисса кружокругу. Гьарца шинал дайссар «Интнил хьхьунил» байран.
— Ина нукIува увкунни, инава дахьа Нижневартовскалийн увкIсса чIумал кIичIирттава лакку мазрайсса гъалгъа баллан бикIайва, куну. Тийх ялапар хъана­хъисса лакрачIа ниттил маз сийлий бушиврул дакIгума ххари дунни.
— Мукун бугу буссар. Жул ужагърайгу ихтилат так лакку мазрайри байсса. 5 ва 3 шинну хьусса ттул душваран ттунманияргу ххуйну лакку маз кIулссар. ЦIубутIуй садикрайгума тарбиячитуращал лакку мазрай гъалгъа тIий бикIайва, махъгума ца-ца чIумал лакку махъру хIала бакьлай. Мукун бунувагу жу ужагърай душваращал оьрус мазрай гъалгъа къабайссия. Оьрус маз къалавхьхьуну къаличIайссар, мунияту лакку маз лахьхьин баврия нигьабусан къабучIиссар.
Навагу медициналул терминну лакку мазрайн буцин ччай ура, словарь сакин бансса пикрилий.
— Дагъусттаннайн увкIукун ина ссал ххари ара, ссал пашман ара?
— Ххари шара нину-ппу цIуллуну лув лякъаврия. Пашмансса асардавун утара буттал шяравалу нава цал увкIун учIаннин духлаглай чIалай. Ттулла оьрчIшиву ларгсса кIичIиртту урттухьхьун лавгун бур, кIичIираву инсан хьунаакьлай акъар. Нажагьвагу оьрчIал чIу баллай бакъар. Школалий увагу 26 оьрчI усса ур дуклай.
— Ссан харж дара Лаккуй­сса чIун?
— Хъунмур чIун лагай нитти-буттан кумаграй. Ттун чавахъру бугьлан, авлий занан ххирар бусса оьрмулий. Аврду бичиннияргу, кIанттурду ккаккан гъира бушиврул уккара авлий. ДакI къадияй авлуйн ишан лахIан. Ккул-Хъусращиял зунттаву хьхьичIра аврдал гьухъаллу дикIайссия, дукIу цавагу хьунакъабавкьунни.
ЖучIа, Нижневартовскалий, тIабиаьт дуруччаву цалчинмур кIанттай дуссар, хъиннура къадагъа дуссар ав бутан, хIатта га полица ухьурчагу, хъунасса къуллугъчи ухьурчагу. Бюрни бувтсса инсан, 200 азарда къуруш аькIлунгу дирхьуну, 7 шинай дуснакь увну уссия ца ххуллухь.
Нагу, ттущал зузисса кIия цайми хIакингу авли заназисса навтбу­ккултрал ккурандалущал цачIун хьуну, нукIува кIицI лавгсса куццуй, инсаннал ша къабивзсса кIанттурду ххал бансса шавкьирал лагару авлий.
Ччива Дагъусттаннайгу тIа­биаьтрал кьимат буну. ТIабиаьт жунна Заннал щиннияргу сахаватлувну дуллуну духьувкун.