Къатта-къушлихсса ва аьрщарахсса налогру дузал къахъанай дур

dol_1КIулнува, юхссагу законнал тIалавшиннардал хIалкьазия къакIулну, махъсса шиннардий жулла шяраваллаву яхъанахъисса инсантал цивппа заллусса къатрахсса ва шяраваллаву яхъананшиврул ишла дуллан дуллусса аьрщарахсса налогру чанну дакъа дуллай бакъар. Ноябрьданул 20-нний Ккуллал райондалул бакIчинал 1-ма хъиривчу Хизри Мутаевлул кабинетравун бавтIун бия райондалул шяраваллал муниципал сакиншиннардал бакIчитал. Шиккусса щалва ихтилат бия шяраваллаву яхъанахъисса цаппара инсантал ялув кIицI дурсса налогру къадуллай бушивриясса.

Мунийн бувну, райондалулсса, шяраваллалсса хьуннав, налогру датIаврил план биттур къахъанай душиву кIицI дуллай бия, шяраваллаву яхъанахъисса инсантал дузалну къадуллай бушивриясса ихтилатругу муданма най бур. ХIасул хъанай бур суал – «Циванни инсантал цалла хъуслиясса, аьрщараясса налогру къадуллалисса?». Ттунма бувчIусса куццуй, на учивияв, хIатта шяраваллал бакIчитал «Инсантуран ссахлу, циван налог дулайссарив хъинну кIулссар, цивппар къадуллалисса», тIурчагу, вайннал тIутIимур щалава тIайласса бакъар. Бухьурчагу налогру дулаврил ишру кIулсса, чIявуминнан къакIулнугу бур. ЧIалачIиссаксса, аьмсса шяраваллил инсантурал батIаву баян бувний жямат къабукIлакIаврийн бувну, шаппа-шаппайн занан багьлай бур, графикгу бувну. Инсантуран бувчIин буван багьлай бур налогру дулаврил ци тIиссарив, гай чун наниссарив, гай дулаврия инсаннан ци хайр буссарив. Ялагу шикку, къатта-къушлихсса налог инсантурая ласуншиврул, бикIан багьлай бур къатрал межевания дурну махъ буллусса, гай щил къат­ри буссарив бусласисса чагъар (зеленка). Ва инсантал яхъана­хъисса къатри хIукуматрал сияхIрайн ларсъсса чагъар бакъасса чIумал, налогирттал инспекциялуща къат­рал залунначIан квитанция гьан дуван къабюхълай бур. Шяраваллавусса къатрал заллухъруннал кIичIираваллин цIа дусса, къатлул номер чивчусса сияхI дикIан багьлай бур. Му давурагу дуллай бакъар шяраваллал бакIчитал. Ва давумур муксса харжлугъ дуккан куннасса даву дакъар. Ца-кIира число чирчусса трафарет, сирданул ца-кIива банка гьа хьунссия. Къатрал «бакIрал чагъар» бакъасса чIумал, гай аманат дуван, пишкаш дуван къабюхълай бур. Вай ишру нукIува шяраваллил советрай дузал шай­сса бивкIхьурча, утти хIукуматрал булайсса «къатрал бакIрал чагъар» бакъаний, цукунчIавсса къатри аманат дуваву, пишкаш дуваву, даххаву дуван бюхълай бакъар. Шикку ялагу инсантал цала цивппа «къатIухьхьун» бириян буллай бур. ЦIу дагьний, марч бивщуну магъи ларсний, лекьру хьуний, къатри страховать дуван багьний, чара бакъа, «къатрал бакIрал чагъар» бикIан багьлай бур. Ва «чагъар» хIукуматраннияр къатрал заллухъруннан аьркинну бур. Ккуллал райондалийсса шяраваллавусса духми, хьхьичIрами къатрал багьри «кIия лавсъсса» багьрай бивщуну бушиврияту ихтилатру най бур. Ми багьри къатрал заллухъруннан хасъсса идаралийн бувккун баххана буван багьлагьишиврия буслай бур. Амма жулва инсантал хъинну хIурхIасса бушиврийн бувну, ххишалдаран къатрал багьри бищайсса, сертификат дусса идара райондалий бакъашиврийн бувну, авара хъанай бур.

Ккуллал райондалийсса къат­рая ласайсса налогру дур укунсса: 300 азарда къурушрайн биянинсса къатрал багьа бухьурча, гания 0, 1% шинай булун багьлай бур, 300-500 азаруннийн бияннинминнуя – 0,2%, ванияр лахъминния – 0,31% арцул.
Аьрщарал масъала цахъис бухьурчагу налогру ратIаврил чулуха биттур буван бюхълахъисса ишну чIалай бия. Аьрщи Аьрасатнал конституциялийн бувну дикIан бюхълай бур таксса инсаннал хъусну, ишла дуллан чIумуйнусса дуллуну, аманатрай кьадитан дулун бюхъай­ссану ва жяматрал иширттан аьмну ишла дуллан дуллуссану. Жулла райондалий аьрщараясса налог дур кадастралул зумуну аьрщарал багьа ссан бурив мунияту 0,3% булун багьлай арцуйну. Кадастр махъ хъанахъиссар «аьрщи, хъус хIисавнусса багьа» тIисса махъну.
Иширах бургарча, телевизорданувух цуксса буслай, кказитирттай чичлай бухьурчагу, инсантуран бувчIин буллан багьлай бур, такну ккурчIав ягу клубравун бавтIун, налогру ссаяту ва циван ласайссарив. Къаоьккину хьунссия, райондалул къуллугъчитуращал хьунабакьаву гьакъадурну, Лаващавсса налогру датIайсса инспекциялул зузалт шяраваллавух занай, налогру ласаврин хас дурсса бувчIинбавуртту дулларча. Ва иширал ялув ттун чIалай бур Ккуллал райондалул финотделданул официал зумуну чагъар чичин багьлай бушиву Лаващиял инспекциялийн лектортал, инструктортал шяраваллавун тIайла буккияра тIисса. СССР-нул чIумал дикIайссия, хIукуматрал политикалия, бувгьуну нанисса ххуллияту бусласисса, чIявусса иширттан хас бувсса лекцияртту ккалаккисса, «Знание» тIисса общество. Мунийн бувну, шяраваллал бакIчитал «оьнкьараха къабугьлай», вайннан кумаг буван багьлай бур иширайну.
Шиккува кIицI буван, налогру датIин хIукуматрал буржлув бувну бур налогру датIай инспекция.

g_mХIажимурад ХIусайнов