ТIайламур бацIан буллай

lolo_11Цумурцагу хIукуматрай инсаннал ихтиярду ва мурадру буруччаву мурадрай сакин дурсса органну дур судрал органну.
ТIайламур бацIан бан ччай судирттайн буккай тахсир хьумигу, зарал бивмигу. Тахсир хьуминнал хIакъираву сукку дай уголовное ягу граждан делорду. Ми делорду ххалдигьай, районнал ва шагьрурдал судирттай дакъассагу, республикалий яла лаваймур судран ккаллисса Верховный судралгу. Цайва бияла буну, бакъа суд-диваннахун багьансса бувксса инсантал, чIявуну цукун, ци зунссарив къакIулну бикIай.
Цукунсса ва ссал хIакъиравусса делорду ххалдигьайссарив Республикалул Верховный судрай ва, ци чIумал буккан багьайссарив инсантуран Верховный судрайн буслай бур жула буккултрангу кIулну бикIаншиврул АьФ-лул 3-мур классрал Юстициялул советник, Верховный судрал отделданул (Отдел по изучению, обобщению судебной практики, анализа судебной статистики) хъунмур, жула лакку душ Базаева Дилара Ширваниевна.

Андриана Аьбдуллаева
— Верховный суд хъанахъи­ссар тIайламур бацIан буллалисса аьмсса юрисдикциялул федерал суд. Му хъанахъиссар районнал ва шагьрурдал судирттаяр лараймур инстанция.
2011 шинал февраль зурул 7-нний дурксса «Аьрасатнал аьмсса юрисдикциялул судирттал хIакъиравусса» Федерал Конституциялул закондалул 25-мур статьялийн бувну, ДР-лул Верховный судрал ххалдигьайссар граждан ва уголовный делорду цалчинмур инстанция хIисаврайгу, апелляциялийн буллусса аьрзри ххалбигьлагьисса кIилчинмур, яни апелляциялул инстанция хIисаврайгу, мукунма цIусса хIуччарду ялун личаврийн бувну бувкIсса касса­циялул аьрзригу.
Верховный судрал бувсса ахир хIукмулия къарязисса чIумал, агьалинаща Аьрасатнал Верховный судрайн буккан бюхъайссар.
Цалчинмур инстанциялул судрал ххалдигьлагьисса делолул агьаммур масъалалул хIакъиравусса хIукму кьукьай­ссар. Масала, агана му уголовное дело духьурча, хъирив лаяйссар судрахун агьманай мяйжаннугу тахсир хьуну бурив, хьуну бухьурча, ххал байссар му уголовный жаваблувшиннарайн кIункIу ан багьлай бурив ягу бакъарив. Багьлай бухьурча, хIукму байссар цукунсса танмихI кьукьинссарив.
Граждан делордал хIакъираву тIурча, ххал байссар бувкIсса иск тIайласса бурив.
Шиккува кIицI бан, граждан ва уголовный делордал хIакъираву цалчинмур инстанциялул судну хьун бюхъайссар цинявппагу судру, закондалий ккаккан бувсса цала биялдарах бурувгун. КIилчинмур инстанциялул ххалбигьайссар закондалул ххуллий цIакь хьун бувасса судрал хIукму тIайлану кьувкьуну бурив.
Цалчинмур инстанция хIи­саврай Верховный судрал ххал дайсса граждан делорду личIи-личIисса журалул дур. Маса­ла: ХIукуматрал кьюлтIсса иширттацIун дархIусса, агьалинал ва идарарттал ихтияр­ду ссуссукьу хъанахъисса, республикалул властьрал органнал нормативно-правовой актирдацIа къарязисса, политикалул партиялул регионнай­сса отделениялул даву дацIан даврицIун ягу ми партияр­тту лакьаврицIун дархIусса, кIанттул диндалул организацияртту лакьаврицIун дархIусса, Аьрасатнал цания ца субъектрай буклакисса СМИ-дал даву дацIан даврицIун ягу ми лакьаврицIун дархIусса, АьФ-лул субъектирдал бувчIавурттал комиссиялул хIукмулуцIун къарязину, му баххана баву тIалав буллалисса, дазул кьатIув ялапар хъанахъисса аьрасатлувтурал, мукунма гражданство дакъасса чил билаятирттал инсантурал жула оьрчIру цалашиврий бишин ччисса аьрзри, кIанттул каялувшиннарал органнавун бувчIуну ччиминнал ихтиярду дуруччаврил хIакъиравусса аьрзри.
БувчIлачIисса куццуй, апелляциялийн булун бюхълай бур кка­ккан дурсса чIумул дянив, цалчинмур инстанциялул бувсса хIукмулуцIун къарязисса чIумал, му хIукму закондалий цIакь хьуннин.
ДР-лул Верховный судрал граждан иширттаха зузисса коллегиялул ххалбигьайссар районнал судирттал кьамул бувсса, амма закондалий цIакь хьун бувасса хIукмулул хIакъиравусса аьрзри, районнал судирттал ва Верховный судрал цалчинмур инстанциялул кьувкьусса хIукмулуцIа къарязисса прокурорнал аьрзри, мукунма судопроизводствалуву хьунадаркьусса диялдакъашивурттацIун бавхIусса аьрзри.
Кассациялул инстанция хIисаврай Верховный судрал ххалбигьлагьиссар районнал ва шагьрурдал судирттаq, Верховный судрал кIилчинмур инстанциялий апелkяция ххалбивгьусса куццуй рязи бакъасса аьрзри. Мукунма районнал судирттал ва мировой судир­ттал бувсса, закондалий цIакь хьусса хIукмурдая рязи бакъасса аьрзри.
АьФ-лул Граждан процессуальный Кодексрал 377 статьялийн бувну (1 бутIа) кассациялул аьрза булун аьркинссар судрал кассациялул инстанциялийн. Му инстанцияну хъанахъиссар ДР-лул Верховный судрал Президиум.
Закондалий цIакь хьусса судрал хIукмурду баххана бан бюхъайссар махъ ялун ливчусса ва цIусса хIуччардайн бувну.
Утти уголовный делордая. Мигу ххалдигьин бюхъайссар кIайра граждан делорду кунна Верховный судрал шанмагу инстанциялий.
Цалчинмур инстанциялул суд хIисаврай Верховный cудрайн тапшур дайссар инсаннал оьр­мулийн кьаст лархIусса, мунал цIуллу-сагъшиврун зарал биян бувсса тахсиркаршивурттацIун дархIусса делорду, терактру, инсантал ширишилун бувгьу­сса, тахсиркартурал группа сакин бувсса ишру. Мура инстанциялийн тапшур дайссар паччахIлугърал властьрал органнайн, судрал органнайн къарши­сса, жяматрал мяърипатрацIун къадаркьусса ва м.ц. тахсиркаршивуртту. Апелляциялул инстанциялий ххалбигьайсса аьрзри – муq райондалул судрал кьувкьусса, амма закондалий цIакь хьун бувасса хIукмулул хIакъиравусса аьрзрир.
Миккува ххал байссар, ахир хIукму личIаннин, Верховный судрал бувсса циняв хIукмурдал хIакъиравусса аьрзригу.
Кассациялул инстанциялий тIурча ххалбигьайссар ДР-лул Мировой судирттай бувсса хIукмулия рязи бакъасса аьрзри. Мукунма Верховный судрал апелляциялул инстанциялул хIукмулия ва ахир хIукму кьукьиннинсса Верховный судрал хIукмурдая рязи бакъасса аьрзри. Кассациялул инстанциялул судрал ххал байссар (кассациялул аьрзирайн бувну) закондалул ххуллий, тIайлану кьувкьуну бурив судрал хIукму.
Инсаннан тачIав суд-ди­ваннайх уклансса къабукканнав, амма мукунсса иширттахун агьарча, цала ихтиярду ва мурадру буруччин цукун, ци зунссарив кIулну хъиннихха, — тIий бур Дилара Ширваниевна.