Яла лахъмур кьимат – халкьунначIа бусравну ушиву

kol_4Ва макьала хас дурсса инсаннал хасиятрая, оьрмулул дуцинная, захIматрал ххуллуя ихтилат багьсса кIанай Хасавюртуллал Шагьрулул Мажлисрал депутат АхIмад Кьурбановлул, учинтIиссар: «ЗахIматран ягу спортран хас бувсса ва адаминал оьрмулул ххуллурдава цумур дузрайн бувкссарив бусан къабигьар. Аммаки кьянкьану учин бюхъанссар оьрмулуву ванан цал ухьурчагу хьунаавкьусса, ванал бувмунил кьимат бивщусса гьарначIа хIурматрайгу, мудан бусравнугу ушиврий щак бакъар. Цанчирча, уну тIий ва захIматрал инсан. Хасиятрал гьану дугъришиврий ва инсаншиврий бивзсса», — куну.

Айданов НурмахIаммад Муртазялил арс увну ур мартрал 16-нний 1939 шинал Лакрал райондалий диркIсса ва 1944 шинал ЦIуссалакрал райондалийн дизан дурсса Къурхъиял шяраву.
ЦIусса миналий 1947 шинал НурмахIаммад лавгун ур ЦIуссалакрал школалийн. 7 класс къуртал баврищал чIава жагьилнал бувгьуну бур захIматрал ххуллу, зун ивкIун ур Сталиннул цIанийсса колхозраву (яла махъ Казбековлул цIанилу диркIсса) дучрал аьравалттий аьравачину.
Оьрмулул 12 шинаву зий айивхьунугу, хасъсса чагъардайн бувну НурмахIаммадлул захIматрал ххуллу 14 шинаву байбивхьуну бур. КутIану учин, сайки 60-хъул шинну хъанай дур ванал захIматрал стажрал.
1959 шинал НурмахIаммад, Хасавюртуллал механизатортурал училищагу къуртал бувну, тракторист-машинистнал пишакар хьуну ур. Мура шинал училище къуртал бувсса жагьил Къазахъисттаннавун лавгун ур. ЧIявучин кIулссар Совет заманнай щалва билаятрая жагьилтурал кьюкьри Къаза­хъисттаннал хансса аьрщив мютIий дансса мурадрай тихун лаглай бивкIшиву. Ва хIукуматрал агьамсса ишираву цалва хъунбакъасса бутIа НурмахIаммадлулгу бивхьуну бур Кокчетавский райондалийсса Майский тIисса зерносовхозраву трактористну зий бакIлахъру ттихIлахIисса давривух гьуртту хьуну.
БакIлахъру дартIун щаллу хьуну махъ НурмахIаммад зана хьуну ур цалва жямат яхъанахъисса цIусса миналий цIакь хьусса цалла шяравун ва зун ивкIун ур га цува цIубакIрай зий айивхьусса Казбековлул цIанийсса колхозраву, цал прицепщикну, яла комбайнерну. Колхозрал хьхьичI бавцIусса агьамсса масъалартту щаллу бувну, хъуни давуртту хьхьичIа дуркьун махъ, НурмахIаммад дуклан лавгун ур Буйнакскаллал шяраваллил хозяйствалул техникумравун. Шичча ва Совет аьралуннавун аьрали бурж биттур бангу увцуну ур. Аьрали къуллугъ лавхъун бур Ттуплисливсса ЮФО-рал ПВО-лул аьралуннаву.
Тиха зана хьуну махъ цIунилгу цалла дуккаврихун агьан Буйнакскалийн лавгун ур. Техникум къуртал бувсса 1967 шинал НурмахIаммад тIайла увккун ур «Сельхозтехника» №4 СМУ-райн ризкьилул фермалул механизациялул инженерну зун. Даврил хIал кIулсса ххуйсса пишакарнан ккалли увну, 1968 шинал НурмахIаммад ЦIуссалакрал Шяраваллил техника (хьхьичIвасса МТС хъанай бур) тIисса организациялийн механизированныйсса кьюкьлул каялувчину увцуну ур. Ва къуллугърай зузиссаксса хIаллай Н. Айдановлул ЦIуссалакрал райондалул дугьай аьрщив сантирайн дурцуну, миннул майданну 1700 гектарданийн биянуксса хъуни бувну бур. Ва каялувчисса техникалул кьюкьа гьурттуну бувну бур ЦIуссалак-Хасавюрт тIисса, асфальтгу бавкьусса, хъун ххуллу.
НурмахIаммадлул буллалисса захIмат жяматрал дянивгу, райондалул каялувшиннарачIагу къулагъас дакъа къабивкIун бур. Мунил барашиннагу хъанай дур НурмахIаммадлуйн жаваблувсса, ххуй-ххуйсса къуллугъру тапшур буллай бивкIшиву. 1968 шинал механический мастерскойлул хъунаману ивтун цаппара хIаллава, щалва жямат бавтIсса колхозрал собраниялий, Айдановлуйн тапшур бувну бур колхозрал хъунама инженернал къуллугъ. Ва диркIун дур хъуннасса вихшала, жяматрал ванайнсса умуд.
Чув, ци къуллугърай зурча­гу, НурмахIаммад ивкIун ур тIай­лашиву ххирасса, захIматчинал чул бувгьусса каялувчи. Вай укунсса ванавусса хасиятирттая кIулсса жяматралгу, колхозрал кьюлтIну дурсса бувчIавурттай, цинявннал цачIуну, НурмахIаммад увчIуну ур колхозрал председательну. Му диркIун дур 1987 шин. Колхозрал председательну итаврищал Казбековлул цIанийсса ЦIуссалакрал колхозрал «колхоз-миллионер» тIисса цIа дурккун дур. Ва къуллугърай НурмахIаммадлул цала хушрай аьрза буллуну гьаннин 8 шин дурну дур жаваблувну ва дакI марцIну зий. Му диркIун дур 1995 шин. СсалкIуй буруккин бакъа, цалла аьрщаралгу, хъуслилгу лайкьсса заллу уну аьдат хьусса жяматран НурмахIаммад председательнал къуллугърая цала хушрай укьаву цукунчIав кьамул бан къабюхъай­сса хаварну хьуну бур. Ци маз-кьаз бихьлай, ци хьхьичIун бугьарчагу, НурмахIаммад лахIан ан хьуну акъар халкьуннаща. ТIайлашиву ххирасса НурмахIаммадлун цукунчIав къакьамул хьуну дур «къавкъинсса» 90-ку шиннардий жулва билаятрай юргъалий дарчусса «цIушиннарду». Вай диркIун дур цума-цу уссарив ялун личин дуван кунна ишла дуллалисса «цIушиннарду». НурмахIаммад кунмами ца неххал зуманий, оьрмулул неъматир­ттайн тамахI бивхьуми гамур зуманий хьуну бур. Даххана хьуну дур чIунну, баххана хьуну бур билаят, мунищал маэшатгу, халкьуннал багьу-бизугу.
ЗахIматрал ххуллущал спортралмур ххуллугу бувгьуну най ивкIсса НурмахIаммадлулми гьунарду утти ялун личлан бивкIун бур. Буйнакскалий техникумраву дуклай ивкIсса жагьил боксрахунгу машхулну ивкIун ур. ХIакьинугу тай чIунну дакIнийн дичлай, НурмахIаммадлул ца аьжаивсса иминшиврущал цала цалчинсса тренер Маммаев Бадру­ттин Кьадировичлул цIа зумух ласай. Ва тренернал каялувшиннаралу 1961-62 шиннардий Айдановлул рес­публикалийсса турнирдай кIумур весраву цалчинми кIанттурду бувгьуну бивкIун бур.
1995 шиная хIакьинусса кьининингу НурмахIаммад Муртазялиевич ЦIуссалакрал спортрал школалий боксрал тренерну зий ур.
НурмахIаммад Айданов ДР-лул физический культуралул лайкь хьу­сса зузалар, кIулшивуртту дулаврил отличникри ва лахъмур категориялул тренерди. ВаначIа тарбия хьу­сса спортсментурава 5 мастер спорта хьуссар, цивгу Дагъусттаннал, Кьиблалул Федерал округрал ва Аьрасатнал Федерациялул первенствардай хьхьичIунсса кIанттурдан лайкь хьусса.
Инсаннал бувтсса оьрмулул кьимат жяматрал дянивусса бусрав-сийлух бурувгун бищайхьунссар. Цанчирча, ци чIунну да­ххана хьуну, ци замана бучIарчагу, НурмахIаммадлул сий жяматраву лахъ хьурча дакъа лагь къахьун­ссар.
Цахъи жагьилни жяматрал ва хъатIай-хъиншивурттай, мажлис бачин бансса вихшалдарай тямадану итайсса ивкIхьурча, цIана оьрму ккавкчу хIисаврай ва ур щарнил малланал бигардугу щаллу буллай.
Гьарцагу бусурманчунал хиял хIаж бансса, му дузрайн буккан бан­сса бикIай. ХIакьсса ххуллия тинай къавхьусса НурмахIаммадлувугу, диндалул ххуллучIан гъанну ивкIхьувкун, ва хиял бухьун­ссия. Уттигъанну хIажлия зана хьусса НурмахIаммадлуйн жу НурмахIаммад-хIажи учайссар. ЦIуссалакрал жяматран кIулссар ванал бивкIу-буккулучIа дувайсса гьарцагу бусурманчунал аьдатир­ттая, ми щаллу дувайсса низамрая. ЛичIи-личIисса даражалул мажлисирттай НурмахIаммад уссар, жяматрал оьвкуну, яла чялишсса гьурттушинна дуван увкIун.
НурмахIаммад Муртазялиевичлул цалва тIайлану бувтсса оьрмулуха лавхьхьу-лайкьну жяматравун буккан бувну бур цалва наслугу. Ванал ур ца арс ва ххюва душ. Бур вайннал оьрчIругу, оьрчIал оьрчIругу. Ванал арснал ХIусманнул къуртал бувну бур мад­раса ва теологиялул институт. Зий ивкIун ур ЦIуссалакрал мизитраву имамну. Лавгун ур хIажлийнгу. ЦIана ХIусман зий ур ДР-лул муфтийнал хъиривчуну кIулшивуртту дулаврил масъалартту дузал буллай. Укунсса наслу тарбия бавугу НурмахIаммад Муртазялиевичлул хIарачатри.
Ахирданийгу НурмахIаммадлун чIа учин ччай бур тIайлабацIу, каши-кьудрат ва цIуллу-цIакьшиву. Ина мудангу халкьунначIа тIалавну личIаннав, ина жун чан къааннав!
Шагьабуттин Рамазанов
ХIадур бувссар З. АьбдурахIмановал