Ттулла каши диркIссания…

gard_5Цумурцагу хIукуматрал даража бугьараминнахасса аякьалийну чIалан бикIай. Цуксса хIайпнугу, жулла хIукуматрай, хIатта хъунанал хIурмат-изат бусса жулла республикалийгума, бугьараминнаха аякьа душиву нажагьрагу хIисав къашай.
Андриана Аьбдуллаева
ДакI цIурхьхьу тIун дикIай цила чIумал хъинну сий дуну, машгьурну бивкIсса артистал, хъуни-хъунисса ххувшавуртту ларсъсса спортсментал, элмулуву агьамсса ахттаршиннарду дурсса аьлимтал бугьара хьуну махъ цукун лащинсса шартIирдай ялапар хъанай буссарив ккаккан буллалиний телевизорданувух. Хъиннура къащи шай дяъвилул шиннардий ва мунияр махъ билаятрал кутак цIакь дуллай, хьхьу-кьини, дяркъу-гъили къаувкуну, колхоз-совхозирттал давурттай зий хъуни-хъунисса захIматру бивхьусса жула къари-къужри, цалва захIматрал хIакь, оьттул гьухъ руртIуну лайкь дурмур дагьан дувара тIий, къуллугъчитурал бухкIуллив батлатисса куц чIалай. Я бугьара хьуну, я мушакъат хьуну, шаппа щябикIан багьсса пенсионерталгу, миннал бивхьусса захIматгу хIакьину щинчIав аьркинну бакъар. Бигьа-рахIатну оьрму бутлатисса къуллугъчитуран миннал буруккин бакъар.
Чил билаятирттай пенсионертуран ливчIсса оьрму цала дакIнин ччийкун, тIиртIунийн ка диллай бутансса хъунисса пенсияртту бур. Миннал багьу-бизулун лайкьсса шартIру дузал дурну дур. ЖучIаварив хIукуматрая ци-дунугу ласун, дагьан дан бюхълай бур так хъиривукку уманаща.
Вай гьантрай жул редакциялийн увкIунни цалва захIматрал хIакь тIайла бацIан буллай ба­къар колхозрал, цал захIматран лайкьсса кьимат къабивщунни хIукуматрал тIий аьраттал увксса Кьубиял шяравасса дяъвилул ва захIматрал ветеран, 90 шинавун увхсса Ванати ХIусманов. Ванати буслай бусан хъанай акъар дяъвилул шиннардий ва мунияр махъсса чIумал колхозрал давурттай цалва бивхьусса захIматрая.
— Ттул нину-ппу хъунив хьусса бия. Жул мукьва оьрчI бия. Арс ца на ияв. КIива ссу бия ттуяр хъуни­сса, ца – ттуяр чIивисса. Бурхьничу нава акъа акъахьувкун, нитти-буттан кумагран ттун зун багьлай бия. Арулва классгу къуртал бувну, Кьубиял даэлийн хIухчуну лавгссара. Янна-ус дакъая. Дяркъусса чIумалгу ца кIюласса гьухъуву занай икIайссияв ятти-гъаттарачIан. Жагьилсса чиваркI циняв дяъвилийн лавгун, даэлийгу циняв хIухчалт хъунив хьусса бия, яла захIматми давурттугу ттун дан багьайва. Ми давурттал гуж багьну, 1943 шинал на гужну къашавайгу хьунав.
КIийла ливхъун ивкIссара колхозрал бригадалува аьралуннавун гьан. КIийлагу, машина хъирив бувкIун, махъунай увцуссара. ЧIявуми та заманнул оьрчIан кунма, ттунгу хиял бикIайссия летчик хьунсса. Ци банссия, жул хияллу дяъвилул зевххуна. Ттунгу хIухчушиву дан кьисмат хьуна, — тIий буслай ур Ванати. Ванати хIухчуну зузисса ппурттуву, Сулакьрал щин итххярххун, чIярусса лухччив щиналу лирчIун диркIун дур. Дяркъусса щинавух дучрал хъирив заназисса Ванатигу гужну къашавай хьуну, ччанну бурув­ххуну, шяравун увцуну лавгун бур. ЧIун захIматсса диркIун дур. Колхозрал давурттив дуллансса инсантал биялну къабивкIун бур. Хъин шайхтува, цахъис ччаннай ацIанцIавагу къаивтун, цIунилгу даэлийна тIайла увккун ур.
-Му бакъасса хIалданущал 96 яттил хIайван бувкьуссия. Гуж багьну, ка дурурххуну, сукку дан къахъанай, цикссагу аьзав ккурхIуссар, 2-3 барз хьуна дурухлу къалагавай. Ваксса чурххай къия дурну зий бунува, я харж бакъая, я лахха-ликкансса къадулайва. Вана укун, 1941 шиная айивхьуну, 1953 шинайн ияннин, зий ивкIссара на Львовск №3 тIисса Кьубиял колхозрал къутандалий. Ттулва оьрмулул яла ххуйми шинну микку гьан дурссар, колхозрал яла захIматми давуртту дуллай. Ваксса къия ттулва чурххай дурну бувсса захIматрахлу колхозрал ттун ца кIапIикI къадуллуссар, — тIий ур Ванати.
1953 шинал даэлиягу ливхъун, Ванати зун ивкIун ур Сулакьрал МТС-рай трактористну. Ши­ккугу яла захIматми, яла жаваблувми давуртту хъуниминнал даврил сант кIулсса, бюхъу-хъит бусса Ванатийн тапшур дайсса диркIун дур. Ванати хьхьичIунсса механизаторнан ккаллину ивкIун ур. Ванал мудангу пландалий ккаккан дурмунияр ххишаласса давуртту дайсса диркIун дур. Ванатил сурат ХIурматрал улттуя дурагу къадукьайсса диркIун дур. Цинявппагу председательтуран хъуру гъай тIисса чIумал цачIана Ванати гьан увну ччай бикIайсса бивкIун бур. Амма дурцирив давурттив, бивхьусса захIмат чулуха ливчуну, ва цIунилгу захIматну къашай хьуну ур.
— 1964 шинал на тIайла ув­ккунав Кумиял хъуру гъай учин. КIира суткIалул дянив 200 гектар аьрщарал гъай куссия. Радикулит хьуну, кьус икIан, изан, ка-ччан сукку дан къахъанахъисса тагьарданий увкIра МТС-райн. Гичча лавгссара Къаяккантуллал больницалийн. Радикулит-бруцеллез ляркъунни ттуй, 18 гьантлува хъин хьунтIиссара увкунни хIакиннал. «Валлагь ва аьзав яла гьаншиврийн вих хъанай акъара», — учав. Лавгунни 18 гьанттагу, барзгу, амма цичIар дахханашиву къархьунни. Гара аькьува, гара аьзав. ХIакьинусса кьинигу, ттаркIру хъяхъа чавай дур. Къадуккай­сса дур чурххава ва азар, — тIий, ккавкцири дакIнийн бичлай ур Ванати.
Таний шяраваллил хозяйствалуву бивхьусса захIматрахлу хIукуматрал дуллусса личIи-личIисса наградартту уттинингу яхьуну дур ВанатичIа.
Миннувух дур «Отличник социалистического соревнования» тIисса лишан, диялсса грамотарду ва медаллу. Амма хIакьинусса Ванатил багьу-бизу ванал бивхьусса захIматран лайкьсса ба­къар. Ванатил бур 4 душ. Ца душ Саратоврай ялапар хъанай бур. Ца душ ЦIуссачIурттахь бур. Цимирагу шинай шанийн багьсса Ванатил кулпат хIакьину таничIа яхьуну бур. Цува Ванати тIурча чIанма-чIивимур душничIа МахIачкъалалив ур. Къумасса ужагъраву душнищал, куявнащал ва миннал шанма оьрчIащал яхьъанай ур.
«На укунсса тагьарданий ура, ттул захIматрал хIакь булара» тIий, хъирив излазисса Ванатих вичIидишин щинкIуй ччай ба­къар, «вин дагьаймур дуллуссар» тIий бусса бур. КъакIулли дуллуссарив Ванатин дагьаймур ягу къадуллуссарив. Амма хIакьину Ванати кунмасса захIматкаш оьрмулул 90 шинаву укун лечлачи баву жулла обществалийсса ттангъану, мунил диялдакъашивуну чIалай дур ттунна. Укунсса, ваниха лавхьхьусса иширттащал хьунабавкьутари, ттулла каши диркIния тIий, хIайп тIун бикIара.