ГьунчIукьатIрал мизитру

[tube]http://www.youtube.com/watch?v=AR2fei7bNqA&feature=youtu.be[/tube]
Махъсса шиннардий чIя­вуну жулва тарихрая ва лавгмуния бири-биривкун, хъирив къалавна, чичлачисса кIанттурду хъанай бур. «Кьаландалух чивчумур, рикIирах кьукьин къашайссар» тIисса учалагу бур. Мунийн бувну, цалва жяматрая, шяраваллия, лавгмуния чичлачини, хъинну мугъаятну, бяйкъакьинну чичин багьлай бур, жулла ялун нанисса никирангу тIайламур кIулну бикIаншиврул лавгмунияту.

Ва макьала чичаврин сававгу хьунни, ттущава ца мукун­сса макьалалуву мизитраясса чичрулуву къатIайласса зат чичаву. Му ттущава итххявх­сса гъалатI тIайла бацIан бувансса пикрилий, чичлай ура ГьунчIукьатIрал мизитирттая­сса ва макьала.
ГьунчIукьатIув бивкIун бур 3 мизитгу, чак байсса 1 къа­ттагу. ХьхьичIва-хьхьичIсса мизит бивкIссар тIий бур Хъунмизитрая арх бакъа, Къарал къатлуву, Къурнил Мяммахъал къатрачIа. Жул шяраву бия Тамазалавхъул тIисса агьлу, миннайн Къарахъул учайва. Му хьхьичIва-хьхьичIсса мизит ми Къарахъал къатраву бухьунссия тIисса пикри бия уттигъаннунин. ХьхьичIрасса чичрурду ххал дуллан ивкIукун, Штанчаев ЧIанкIу-ХIажинал цуманал лухччив чув диркIссарив бусласисса чичрурдаву, ттун укунсса бусала бакIрайн багьунни. КIа хъунма мизит бусса кIанттай хьхьичIра кьамузаннущалсса ЧIанкIрал ттарацIалу диркIун дур. ТтарацIуннил яларай хъу-лухччи, ризкьи-кьини дусса, хаснува дучри бусса, Къурнил Мяммахъал ХIасан-ХIусайннул къатригу диркIун дур. КIа ттарацIаллия ва кьамузаннуя гайннангу бутIа бивкIун бур. Къурнил Мяммахъал къатрал чIарав кIизивулийсса къатри диркIун дур, ялув чIивисса, 2-3 метралул лахъсса, чIюйгу бусса. Гайннуйн Къарал къатта учай­сса бивкIун бур. Гай къатрал цалчинмур зивулийсса къатлуву бивкIун бур ГьунчIукьатIрал цалчинсса мизит. Тай Къарал къатригу ЧIанкIрал диркIун дур. Мяйжаннугу, тикку къарал бувайсса бивкIун бур шяравун ча цу най урив кIул буван. Щарнил жяматрал кIа дяшяравусса ттарацI мизит буван хIукму бувну бур. ЧIанкIрал цалламур ттарацIаллил бутIа бавххуну бивкIун бур жямат­ран. ХIусайннул цалвамур бутIа уква буллуну бур мизит буван. ХIусайннул наслулия кIулну ур ца Мямма тIисса арс, цайми оьрчIая цичIав кIулну бакъар. ХIусайннул арснал Мяммал бивкIун бур 4 оьрчI: арсру Кьурбан-МахIаммад, МахIаммад, душру ПатIимат ва Аьйша. Мямман ялун цIа диркIун дур Къурнил Мямма, хъу-лухччи гьарзасса дуну тIий.
Мяммал чIивимур душ Аьйша щар хьуну бур Гъумучатусса СаидхIусайнов Гъази тIисса жагьилнан. Вайннал дянив 7 оьрчI хьуну бур: ххюя арс – Амужат, Аьсад, Саид, Аршад, ХIасан, душру – Марзи ва Аьжа. Марзи щар къавхьуну бур. Аьжа щар хьуну бур Закуев Курдин. Курди къакIулссагу чансса бухьунссар.
СаидхIусайновхъал фамилия Гъумучиял шяраву дакъа щалагу Дагъусттаннай машгьурсса дур.
ГьунчIукьатIрал Хъунмизит­рал минара махъ буварчангу, цуппа мизит ччянива бувну бивкIун бур. Ва хъанай бур ГьунчIукьатIувсса кIилчинсса мизит. Шиккун нюжмар чак­лин батIайсса бивкIссар ГьунчIукьатIрал циняв арамтал, цал-цал КIямашатугу бучIайсса бивкIун бур. Шамилчинмур мизит хъанай бур дух хIатталлил бакIрацI, зума хIатталлил тта­рацIрачIасса ЧIиви мизит. Вай шанма мизит бакъасса, бивкIун бур цивппа заллусса чак бувай къатта Айдамирхъал дянив махIлалул ва Гузахъал лултту махIлалул дянивсса ххуллуцI, Ибрагьин тIисса узданнал къатраву. Гъумучиял хантал ВицIхъиял махIлалийн бувкIсса чIумал ваначIа ликкайсса бивкIун бур. Совет хIукумат хьуну махъ вай къатраву ванал наслулиясса Штанчаев ХIасан-ХIусайн (ялун цIа Партизан) ялапар хъанай ия. ХIасан-ХIусайннун кIулну бия буттал ппухъру ца бивкIссарив, лакрал хантал цалла къатраву ликкайсса бивкIсса. Вайннал хIаят дия хъинну илкинсса, хъуннасса. Дарвазалия кIихунмай лувчIинний бия ца хъунмасса, га хIаятрал щалла утташиву дургьусса ппал-къатта, гиву ганал ризкьи-кьини дия. Революция хьуннин ва къатта бивкIун бур чак бувай къатта. Гайннал гъанми, чIаххул, лагма-ялттуми гиву чак буван бучIайсса бивкIун бур. Цалсса ГьунчIукьатIрал шяраву исватну кIулсса вай шанма мизитгу, га чак бувай къаттагу бур, цамур цичIав дакъар. Амма ми ГьунчIукьатIрал мизитирттал ва шяраваллил тарих лапва авадансса бур. Му аваданшиврийн бувну, цIанасса гьарца зат хIала дурхсса чIумуву, му тарихрая ири-иривнал цанма дакIнийн багьсса куццуй чичлай, гьармур хIала-ккала дакьлай, буттахъал рухIругу пуч-парачат дуллай бур. Цума-цанналгу цалла шяраваллил жяматрал тарихрая чичиннин, хъинну пикри буван багьлай бур жува къатIайлану, бяйкьуну чивчусса мукъурттил цукунсса мугьали сукку буван най бурив жулла ялун нанисса никирайн шинну ларгун мукьах. Мунияту на, ттущава хьхьичIра «Илчилий» рирщусса макьалалуву хьусса къатIайласса кIану букьан буван, чичлай ура ва макьала.
Мукунма шиккува чичин ччай бур вай ГьунчIукьатIрал мизитирттая 1920 шинал Феодаев Загьидинал хъуни къужрахь цIувххуну, ми мизитирттая дурсса чичрурдаву бумур. Мяйжаннугу мунал цIуххаву дурну дур диндалул ва мизитирттал хIалкьазия ххуйну кIулсса, аьраб дурккусса, бугьара арамтурахь. Масала, хъуна Садикьлухь, ХIажимирзахъал Нажмуттиннухь, Аттал Аьлихь, Кьурбан­аьлихъал Нурулисламлухь, Садикьлухь ва цаймигу щарнил арамтуннахь. ЦIувххуну, миннал бувсмур цимурца жям бувну, мунал чивчуну бур таптарданий цукунсса ишру хьу­ссарив ГьунчIукьатIрал шяраву хьхьичIава, цивппагу жагьилсса чIумал.
Гихунмайгу буссар
Амин Аьбдуллаев