Ккавкказнал ва испаннал гьавас скрипкалул синттай

dop_3Ларгсса нюжмардий МахIачкъалалив Родопский бульварданийсса Дагъусттаннал паччахIлугърал филармониялул гъин­ттулсса сахIналий хьунни Дагъусттан Республикалул лайкь хьусса артист, халкьуннал дянивсса конкурсирдал лауреат Марио-Аьли Дюранд Сутуевлул концерт.

Зугу-зий, ялапар хъанай Москавлив ухьурчагу, Марио-Аьли тамансса шиннал дянив лув-ялув гьар гъинттул Дагъусттаннайнгу учIайссар концертирттащал. Ларайсса магьирлугърая архсса дагъусттаннал тамашачитурангу ялун-ялун ххира хъанай дур Марио-Аьлил творчество.
Скрипкалул синттай ккавкказнал ва испаннал гьавасрал ясир бай тамашачитал.
КIира шинал хьхьичI цала каялувшиннаралусса «Танго для троих» тIисса ансамбльданущал Марио-Аьлил МахIачкъалалив ккаккан дурсса концертраясса асарду хIакьинугу дакIнива лиххан бувар. Концертрал программа дия кIива бутIуя сакин хьусса: «Волшебство аргентинского танго» ва «Вкус Фламенко». Мукун гьавасланну руцлай ия Аргентиннал танго – ккавкказнал ва испаннал гьавас асар хъанай бия. Фламенко щаллу бан тIурча – балайлий учин бикIу, къавтIаву дан бикIу, скрипкалий руцин бикIу аьркинни хасъсса магьиршиву. Гнесиннул цIанийсса Аьрасатнал академиялул эстрадалул ва джазрал балай учаврил отделение къуртал бувсса пишакарнал магьиршиву ва журалуву ляраличIисса дур.
Уттимур концерт цалла юбилейран хас дурсса духьувкун – оьр­мулун – 30 шин, миннува — 20 шин сахIналий – мунийн увкуну бия отчет дуллалисса концерт, куну. Программалул хъунмур бутIа бия авторский — ниттил Светлана Сутуевал оьрус мазрайсса шеърирдан цалла ляхъан дурсса макьаннай­сса. Лирика зумунусса балайрдаву аьлтту хъанай бия шеърирдал авторнал буттал кIанттухсса мякь. ВичIи дирхьуминнавунма гьавас бутанну увкунни МухIсин Камаловлущал лакку мазрайсса «Гьай, жан-дарман» тIисса балай (махъру МахIаммад-Загьид Аминовлул, макьан Мазагьиб Шариповлул).
КьабакIрава байбивхьуну мицIкIиссурттавун бияннин вичIидирхьуминнал гьарцагу базулувун бюхханну увкунни Расул ХIамзатовлул «Кьурукьру». Цува зузисса ФСБ – лул ансамбльданул репертуар патриот балайрдал дузал дуллалисса духьувкун гьарца кIанттай учайсса бусса бур Марио-Аьлил ва балай, балай ляхъаврил тарихраягу бувсун. ХIакьину уссурвалсса украин аьрщарай оьттул ттур дурксса чIумал ва балайлул агьамшиву лапра хъуннар, тIий ур.
Амма хъинну нажагьсса драматический тенорданул залуннал творчествалуву агьаммур кIану бугьлай бур латин-американал музыкалул.
Концертрай ялагу гьуртту хьунни Дагъусттаннал халкьуннал артист МухIсин Камалов, Дагъус­ттаннал лайкь хьусса артист Гьарун Юсупов (саксофон) ва балайлул ансамбль «Камерата».
Концертрая мукьах хъунбакъа­сса ихтилат барду Марио-Аьлищал.
— Марио-Аьлий, вия жу жула кказитрай ттинингу цимилвагу бувсун бухьурчагу, дагъусттанлувтуран хIакьинусса кьининийнгу тамаша дизай вил кIилийнусса цIа ва кIилийнусса фамилия.
— Ттухьвагу цIухлайнма бикIай. Амма на муниява муния тикрал буллалаврия тачIав къауххара. Ттул ниттил ппу Аьли Сутуев дагъусттанчури, Ккурккуллал шяраватуссар. Буттал ппу Марио Дюранд ур Кьиблалул Американавасса, перуан миллатраясса. КIиягу ттаттал цIа ва фамилия дуллуну дур ттун. Политик ухьурчагу, Марио Дюрандлул ду­ссар ларайсса музыкалул кIулшиву. Скрипкалухсса ччаву ттун танаяр ирсирай дирсса. Ппугу политикри, ялапар хъанай ур Перулий.
Аьли Сутуев, аьпабиву, ия геолог. Танал бия бювхъусса чIу, ххаллилну учайва лакрал халкьуннал балайрду. Балай учаврилмур гьунар ттун бивну бур ниттилма буттая.
Нава Москавлив увну ухьурчагу, ттулла хIакьсса ватандалун на ккалли бара Дагъусттан. Цанчирча увния шихунай шанна шин хьуннин хъуна хъанай уссияв ниттил буттачIа ва ниттичIа. Ниттил нину бия бачIи оьрус, бачIи украин миллатрал инсан. Аспирантура къуртал байхту ниттил на увцунав тихунай. Дуклан уллунав консерваториялучIасса Хъунмур музыкалул школалийн. Амма гьарца шинал гъинттул учIайссияв МахIачкъалалив. Хъуннасса чIун ттаттащал гьан дай­ссия, лагайссияв хьхьирийн. Ганал ттухь цалла даврия бусайва, даврил уртакьтуращалгу кIул айвав. Ттущал зунсса музыкалул учительгу угьайва. Рязину ия на консерваториялул вокалданул отделениялийн дуклан уххаврия. Пахрулий икIайва Да­гъусттаннал сахIналийн уккайхту – на гьуртту шайссияв Дагъусттаннал паччахIлугърал филармониялул дуллалисса концертирттавух.
— МахIачкъалалив кка­ккан дурсса вил концертру цаннияр ца дакIний личIансса шай. Миннуйхчил дагъусттаннал тамашачи кIул хьуссар дунияллул классикалущал, билаятрал хьхьичIунсса музыкантътуращал.
— Дагъусттаннал тамашачитуран на хъиннува дакIний ливчIун ияв МухIсин Камаловлул концертрай скрипкалий руцлай. Тания мукьах дуллуссар цаппарасса ттулалусса концертру.
Аьрасатнал шагьрурдай ттул цалчинсса дебют хьуссар оьрмулул ацIра шинаву, симфонический оркестрданущал концертру ккаккан дуллай лагайссияв Сибирнал шагьрурдайх. Билаятрал хъуншагьрулул тамашачитураннив на кIулссара ацIния цара шинаву «Новые имена планеты» тIисса щалвагу Аьрасатнал программалуву. Ва цIанилусса ансамбльданул солистну гьуртту хьуссара Кремлилул Георгиевский залдануву Аьрасатнал цалчинсса Президентнал инаугурациялий.
АцIния мукьра шинаву на итта­лун агьунав цIанихсса дирижер, щалла дунияллун машгьурсса скрипач В. Спиваковлун. Муния махъ на хьуссара В. Спиваковлул цIанийсса дунияллул халкьуннал рахIму-цIимилул фондрал солист-стипендиат. Таний на навагу уссияв та ппурттуву щаллагу дунияллий сийлийсса аргентиннал композитор Астор Пьяцолил музыкалухух лавгун хъинну. Ттула пишакаршиврул ххуллу байбивхьуссар П. Чайковскийл цIанийсса Москавуллал консерваториялуву дуклай унува «Пьяцола-квинтет» тIисса ансамбльдануву лавайсса даражалул музыкантътуращал руцлай. Ва ансамбльданул солистну концертру ккаккан дурссар Япониянаву, Франциянаву, Германиянаву, Швейцариянаву, Голландиянаву. Ххаллилсса квинтетрал концерт ккаркссар МахIачкъалаллал тамашачитурангу.
Консерваториялул шамилчинмур курсираву скрипкалул класс­раву дуклай унува архIала дуклай айивхьура тава консерваториялул вокалданулмур отделениялийгу. Вокал лахьлай уссияв Аьрасатнал Большой театрданул солистътурачIа ва хьхьичIунсса педагогтурачIа.
— ХIакьину чув зий ура?
-Зий ура Аьрасатнал ФСБ – лул ансамбльданул солистну. Мяйлчинсса шинни на А. Пьяцолил цIанийсса «Танго для троих» тIисса ансамбльданий каялувшивугу дуллай. Цивунгу бухлай бур дунияллул машгьурсса конкурсирдал лауреатътал хьусса музыкантътал. Ва ансамбльданул сайки ххюттуршунниха лирчусса концертру ккаккан дурссар ватандалий ва кьатIаллил билаятирттай.
— Ина бувсунни вила ниттил нину украин миллатраясса бивкIшиву. ХIакьину дяъвилул цIараву Украиннаву ливчIсса буссарив вил гъанчутал?
— Ниттил ссурахъу Дмитрий уссар. НигьачIаву дакъасса кIанттай ура кунни.
— Нину ссаха зий буссар Москавлив?
— ЧувчIав зий бакъассар. Шаппа оьрчIан ингилис ва ламса мазру лахьхьин буллай бур. Ниттин ялагу хъинну ххирар ичIаллил хIайвант. На ттигъанну ниттин Подмосковьелий хIаятращалсса къатта ласав, тикку ичIаллил хIайвантраха къуллугъ буллай бур.
— Ттатта ва амудада дунияллия ларгун махъ ниттил агьулданущал хIалашиву дуссарив?
— Гьарца шинал ттул концертирттайн батIай. Москавлийн хъамалу бучIай.
— Буси кулпатраятугу
— Кулпат Анастасия Полякова бур балерина. ЦIана ласлай бур кIилчинмургу кIулшиву. Буссар душ Марианелла, шин ва кIива барз хьусса. Дагъусттаннай уссаксса хъинну мякь увккунна душних. Амма ттул хъунмур ччавугу, ттул жангу, рухIгу скрипкалуву дур.
— Лакку макьаннугу руцарав скрипкалий, ттаттал балайрду тIий винна ххира хьуми, масалдаран?
— ЧIивиний руцайссия ттула цIанихсса ватанлувтурал Мурад Къажлаевлул ва Ширвани Чаллаевлул макьанну. ЦIана нава музыка ляхъан баврихух машхул хьуну ура.
— Ниттил буттал ватандалийн махъа-махъ та лавгссара? Лаккуй концерт ккаккан дан дакIний акъарав?
-ЧIивинийва акъа къалавгссара. Амма лакку улклул ххуйшиву хIакьинусса кьинигу итталу дарцIунна дур – зунттурду, уртту-тIутIи.
Лаккуй концерт ккаккан дан­сса пикри цалсса ттул бакIравун къабувххунни. Ттул директортурава щил-бунугу бакIрайн ласурча ххарину давияв. Дарбантлив ттула гьалмахчу Мурад ХIажиевлул сакин дурну ккаккан дурссия «Фламенко» ансамбльданул къавтIалтгу гьурттусса концерт.
Гьашину кIийла лавгра буттал ватандалийн Перулийн. Тийхгу тIабиаьт ябатIин къашайсса дур. Гьай-гьай, зунттурдал дянив хъуннасса тапаватшиву дур -тийх жунглирду чIявур. Гьашину ттуйн тихун оьвкуна Перуллал конгресс­рал Президентнал. Дуллунни паччахIлугърал награда — Аьрасатнаву Латин-Американал культура хьхьичIуннай давриву бивхьусса захIматрахлу лайкь унна Перуллал магьирлугърал бусравсса деятель тIисса цIанин.
— Дагъусттаннайн увкIсса чIумал ссал ххари ара, ссал пашман ара?
— Ххари шара цIу-цIусса къатри дуллай, шагьрулул чIалачIин ххуй хъанай душиврия. ЦIубуккан бувну бур филармониялул гъинттулсса эстрадалул зал. Ттул концерт цалчинссар цIу бувния мукьах гикку хьусса.
Ва бигьадакъасса чIумал тяхъа­сса, дакI хъинсса агьлу бур. Культуралул ххазна авадансса бур. Дагъусттаннал къавтIаврил коллективрду хIакьину тIалавну бур кьатIаллил билаятирттай, ттун ми гастроллай ччя-ччяни ккаккай. На пахрулий ура ттулвагу шихасса мархри бушиврия.
— Барчаллагь Марио-Аьлий, тIайлабацIу баннав вин оьрмулувугу, творчествалувугу.
Ихтилат бувссар
Зулайхат Тахакьаевал