АрулцIалла шин гьарчагу хьхьара къашайсса къювурду

dop_2Августрал 9-10-ми кьинирдай КIямашрал шяраву дия кIира ххаллилсса байран. Ца, жулва Сургут шагьрулий зий-заназисса кIия жагьилнал дяъвилий талан лавгун зана къавхьуминнангу, зана хьуну бувкIун утти цаягу ва дунияллий къаливчIминнангу хас дур­сса гьайкал-мемориал тIитIаву, цагу шяраваллил кьини дуваву.

Загьрани Аьбдуллаева
Вай кIиягу жагьилнал цIардугу кIицI лаглай буру пахрулий, ххарину, щукру жулвагу бусса укун чумартсса вирттал тIий, шяравалу ххуй-чIюлу дуван диялсса давуртту дуллалисса. Ми жагьилтал МахIаммадов Аьбдулкьадир Жабраиллул арс ва МухIадов ХIадис СултанмахIаммадлул арсри. Оьрму лахъи баннав, дакIниймур бартлаганнав минналгу, миннал чIарав бацIайминналгу эяллу дунугу буттахъал мина-гьану ядуллали­сса. Шиккува буккултрал цIуххин бюхъай, уттинин дакъассияв зул шяраву дяъвилий ливтIуминнансса гьайкал, куну. Дуссия, вай жагьилтуран, ялун нанисса никирангу, тай жулва ятIа-тIар бакъа бакъа хьусса, дяъвилул бювкьсса ва мушакъат хьуну зана хьусса, цIана цаягу ветеран къаливчIсса чIумал хъиннура ххуйсса, ябацIансса, гай цал уттигу хъамакъабивтшиву ва тачIав хъамакъабитантIишиву тасттикь буллалисса гьайкал-мемориал дацIан дан ччан бивкIуна.
Нюжмар кьини 8-мур августрай тамансса чиваркI лавгун диялсса давуртту дурну дия шяраваллил чIалачIин марцI-чIюлу дансса. Ва субботникрай зий биялсса захIмат бувуна бугьарасса буру, жагьилсса буру къаувкуну тамансса инсантурал. МечI-чIяхълицIа марцI дуруна ттарацIалу, кьуркьуна, дуркьуна дахчилачими затру, ттарацIалугу дия илкинну биялсса машинартту, лагма-ялттусса щархъая бувкIсса хъамал, райондалул бакIчитал, гьалмахтал-дустал бучIаннин гьарта-гьарза дурну. КIямашрал жяматгу бия куннал ку барча буллай вай байраннащал, бия гьарцаннал симаннаву къумашиврущалсса пиш, дакIнин дичлай бия тай захIматсса шинну бугьарами. Мигу чан-кьансса бакъа бакъар жул шяраву хIакьинунин ливчIун.
Ва ххаллилсса гьайкал-мемо­риал­данул автор-архитектор ия ГьунчIукьатIрал шяраватусса Керимов КьурбанмахIаммад Жаруллагьлул арс. Хъунмасса барчаллагь мунангу жулва жяматрал чулуха.
Гъумучату бувкIун бия хIурмат лавайсса лакрал делегация: Лакрал райондалул хъунама МахIаммадов Юсуп ХIамидлул арс, администрациялул бакIчи Къюннуев Юсуп, Жяматийсса палаталул хъунаманал хъиривчу Аьбдуллаев Ссапар Аьлил арс, ЦIаххаев Султан, Аьбдуллаев Сайпуллагь, МахIаммадов Жамал ва мукунма цаймигу.
Ссят 11-нния махъ бавтIуна гьай­кал-мемориалданул лагмара халкь: жямат, хъамал, дус-ихтивартал. Ларкьуну дия кIяласса пардав руртун гьайкал-мемориал, му тIитIингу ихтияр дуллуна жулла байран лахъа-хъун дан увкIсса Лакрал райондалул бакIчи, хIурмат лавай­сса зунтталчув Юсуп ХIамидович МахIаммадовлухьхьун, МахIамма­дов Аьбдулкьадир Жабраиллул арснахьхьун ва МухIадов ХIадис СултанмахIаммадлул арснахьхьун шадлугъ дачин дуллалисса Тажуттин ХIажиевлул.
Пардавгу дуркьун ялавай ув­чIукун Юсуп ХIамидовичлул кIицI лавгуна, вай цалчинсса давуртту дакъашиву Аьбдулкьадирдул ва ванал лагма лавгминнал ва чIирисса шяраву дуллалисса, дачин дурну най ушиву ООО «СПП Камашинский» фермалул давуртту. Вай КIямашрал шяраваллил чул бищай кIанттурду бушиву Аьбдулкьадиргу, ХIадисгу ва вайннал лагма лавгмигу. Дуллуна кIиннаннагу райондалул чулуха ХIурматрал грамотартту. Шиккува ихтилат хьуна Аьбдулкьадирдун, документругу бавтIун, дулун «Шяраваллил хозяйствалун лайкь хьусса зузала» тIисса бусравсса цIа.
Хъирив ихтилатру бувуна КIямашрал жяматраву хIурмат лавайсса шяравучу милицанал полковник Давудов Залимхан Набинал арснал. Ванал хIадур бувну буссия, биялсса захIматгу бивхьуну, шяраваллил чиваркI, захIматрал фронтрай бивкIми, ялагу гьарцагу мурцIний хьхьичIунну орден-медаллан лайкь хьуми, давурттаву итххявхминнайн бияннин сияхIругу дурну доклад. ХIайп, чIун чансса дуну, баргъ кIири буллай, хъамал цаймигу мероприятиярттайн чIал хъанай, дяъвилува зана къавхьуминнал, мушакъатну зана хьуну аьпалухьхьун лавгминнал цIа, фамилия, буттал цIардал сияхI дакъа, гьарза-гьартану бусан къавхьуна. Махъру лавхъуна ГьунчIукьатIрал администрациялул хъунама Штанчаев МухIад Хайруттиннул арснал кIирагу шяраваллил администрация ца бухьувкун ва Жяматийсса палаталул хъунаманал заместитель, лакраву ур учинсса чIарав ацIу, диялсса давуртту цув хIала-гьуртту акъа къадайсса зунтталчу, ка-кумаграл давурттаву цалчинминнавухсса Вираттиял шяраватусса Аьбдуллаев Ссапар Аьлил арснал. Ваналгу бувсуна шяравалу чIирисса дунугу биялсса чиваркI лавгун бивкIшиву 18 шиная 25-30-рахъул шиннардивусса, чагъирай кулпатругу бувну, шяравалу хъунна дуван зий-занай бикIан аьркинсса жагьилтал Буттал кIану, шяравалу дуруччин. Цайми-цайми лакрал шяраваллал кунна кIямашралгу дурхIушиву-ккурхIушиву зана къавхьуминнахасса дард-хажалат.
Ихтилатру бувуна кIямаши­ричу МахIаммадов МахIаммадал, кIямаширищар Аьлиева Салиматлул, гьайкал-мемориал дуван цайнма лавсминнавасса МахIаммадов Аьбдулкьадирдул. Шиккува кIицI буван, Аьбдулкьадирдул кIия-кIия ниттиуссу Аьмаев Гъази ва Халид, хъами къабувцусса чагъиравусса жагьилтал, зана къавхьуссар та цIарал ва ккуллардал дянива.
Ихтилатгу бувну, циняв­ппа мюрш кьуран бувккуна ГьунчIукьатIрал мизитравусса малла Къушиев Шагьабуттин-хIажи МахIаммадлул арснал. Ванал кьулгьу-кьуран ккалаккини кIай гьайкалданий цIарду чирчуцири чиваркI кьюкьрах бавцIуну буруглагисса кунмасса асар хIасул хъанай бия дакIниву, макь экьи най дия жуяра ихтияр дакъанна яруннава.
Аьмаев Гъазил ва Халидлул чIанма-чIивимур ссу Ма­хIаммадова Залму Аьбдулла­тIиплул душничIан гъан хьуну, нагу тавакъюв бувссия тай шиннардия шихунмай дакIний ливчIмур буси куну.
-ДакIнийри тай шиннардий нава 10-12 шин хьусса, къархьусса душ бияв. Ттун жулла нину дурагу шанан уттукъадишайва ххива, та шания бизарчагу га дирзна дикIайва, яру хъавтунма бикIайва. Жухьгу янна лирккун уттумабишари, ци баявив къакIулли, гьарзатрайн хIадурну бикIан аьркинссар тIий дюъ дихьлайнна дикIайва. Ниттил дакIнил буслай бикIайхьунссия. Ттул нинугу тай уссурвал занакъавхьукун хьхьурайгу, дяхттагу зума тIийнна язухъну дикIайва, ми дардирдал ччяни дунияллиягу ларгуна.
Хъамадиртун дакъая «Жу терроризмалийн ва экстремизмалийн къарщимиру» тIисса плакат лачIунгу, архсса зунттавусса чиваркIуннайнгу щавщи биллали буллай бунутIий цIана миннул.
Тай шиннардил бардултну хъанахъисса ХIажиева ПатIима ЯхIиянал душнил бувсмур: «Жулла лухччинийхгу бикIайссия къанавртту дуклай цайми щархъая бувкIсса душру-хъами. Дояркашивугу дуллай жулва душру, миннан дукра дурну ларсун лагайссияв. Диялсса жуларду, катIри, гьухъри ппалул ххаллая бувну, миннущал посылкардаву бакъухъ, натIухI, нацIу гургулттив дурну жура къадуркуну солдатътуран гьан дай­ссия. Шяраваллил жяматран тяхъашивуртту дайссия душру лагма лавгун дард-хажалат куклу дан, ххихху битан».
Аьбдуллаева ПатIима Аминнул душнил бувсмунива:
«Аллагьнал арх баннав, дяъви тIисса махъвагу бавну къачча. Жул буссар кусса чиваркIуннацIухсса бувуннихха мунил. Цавай баргъру-барзру кунмасса утта хъачIру, бюхттулсса, бювхъусса жагьилтал зана къавхьуссар. КIа ккурчIайн хъаттирдугу дирчуну гьантри ляхну маоьрду бикIайва. На нарагу кIилла гьан дурссара къанавртту дуклангу, чавахъру бугьлангу дяъвилул шиннардий захIматрал фронтрайн. Язухъ бия инсантурайх жагь ккашил, жагь нацIлил, жагьгу баргъру лачIлай, бургъил ччуччин дурмур канай лякьри зия хъанай. Кказармалува кIюрххилнин ливтIусса шама-мукьа инсан лавсун лагайва, ттун гай чун бичайссияв, чув бу­ччайссияв къакIула. Нагу, ттущалсса шяраву душругу биялсса захIматгу бивхьуну, зана хьуссару шяравун, зий бивкIссару дояркахъулну, хъуру гъайтIий колхозраву, арамтурал даймургу хъаннил дуллай, мукьав къардугу лахълай».
Бия бувкIун «Аьрщи ва агьлу» лакрал передачалул зузала МахIаммадова Марианна цалва зузалтращал ва Гъумучиял телевидениялул зузалт. Биялсса махъругу лавхъун, мюрщи оьрчIахь хьхьиругу итабакьин бувну, баян бувуна официал часть ларкьушиву. Яла щябивкIуна дукрардал чIюлу бувсса ссупрардах. Шархьун дия дикI, бивчуна хъуни ххункIру, бувуна нахIува-нахIусса пулав, дия хIачIанмур лимонадирттая тIайла хьуну къалпузирттайн бияннин.
ХьхьичIва аьпа биву Жамалуттин Муслимовлул «Гъази-Гъумучи» ансамбльданун лахьхьин дурну диркIсса хъинну ххуйсса лакрал къавтIавурттащал жул кьини лахъа-хъун дан бувккуна бакIбахIурдаву, гузмардаву ва къу­тта кьяправу, чиллу-чухъравусса ГьунчIукьатIрал школданул вардиш бувсса оьрчIру ва душру, щаллугу дуруна ми къавтIавуртту ччима хIайран уванну. Балайрду тIий, макьанну руцлай бия Кьурбанов ХIабиб ва Гудова Халисат. Диялсса тяхъашиву дуруна хьхьунил дачIи хьуннин, яла дуруна жура-журасса феерверкру, вайнниягу мюрщулт бия ххарил лехлай, уттубишин шанан ччай бакъая яла мюрщиминнангума. Барча зул байран КIямашрал жямат! Оьрму лахъи баннав, дакIниймур бартлаганнав Аьбдулкьадирдулгу, ХIадислулгу, цинявппа хьуртту хьуминналгу, бучIан ччай буна бучIан къавхьуминналгу.