Пахрулул ва мукьал дурцIусса байран

gkos_10Хъун дяъвилий Бюхттулсса Ххувшаву ласун цалла жагьилсса жаннай хIайп къакуну талай бивкIсса ветерантал сайки цинявппа шанурдацIух бухьувкун, махъсса шиннардий 9-мур майрал кьини Ххувшаврил парадругу нажагьсса районнай дакъа дуллай бакъар. Ветерантураща гьуртту хьун къабюхълай бухьурчагу, му аьдат Лакрал райондалул кьакъадиртунни.

Зулайхат Тахакьаева
«Парад къадарча, Ххувшаврил байрандалул мяънарагу цир? Вир­ттавран бивкIу бакъассар. ХIакьину ва экстремизмалул оьсса нигьир­ттаву жагьилтал гьанагьисса чIумал, хъиннура хъуннассар Ххувшаврил парадрал агьамшиву. Дяъвилий талай бивкIминнал аьпалул хIурмат ябаву – му жуйвасса буржри. Му бурж хъирив нанисса никирайгу яла къагьантIиссар», — увкунни Юсуп МахIаммадовлул.
Парадрай бусравсса кIану бугьаншиврул, МахIачкъалалив дан дурну дия ххюягу лакрал Виричунал суратру, хIакьину жущалва бусса ветерантурал цIардащалсса транспорантру. Магьирлугърал къатлул кьатIух чIирттайн лархъун дия транспорантру. Дяъвилия зана къавхьуминнансса гьайкал дацIан дурсса хIаятрал чIирттай бивщуну бия ттугъру.
Махъзуманив чIявусса агьлу бавтIсса кIанттурдай пIякь чай зат­ру дихьлай бушиву хIисавравун лавсун, му кьини Гъумук мюхчаншиву дуруччаву цIакь дурну дия райондалул полицанал зузалтрал. Парад дуссаксса хIаллай лавкьуну бия ххуллу.
КIюрххилла датIлан диркIуна Гъумучиял паччахIххуллийн тIутIащалсса дуклаки оьрчIал дас­ттарду. Лагма-ялтту чIюхлай бия дяъвилул шиннардил балайрду.
Дяъвилун бувсса кумаграхлу паччахIлугърал обороналул комитетрал райондалун тапшур бувсса ЯтIул Ттугъ хьхьичIну зюннав-дачIулущал (хасну парадрай зюннав бищун Каспийскалия увкIун ия цIанихсса зюннавчи ХIанипа Дибиров) парадрал кьюкьа Гъумучиял паччахIххуллийх дуркIуна дяъвилия зана къавхьуминнан дацIан дурсса гьайкалданучIан. Дуклаки оьрчIахь дия Совет Союзрал Вирттаврал цIуртти лайкь бувсса АхIмад-хан Султаннул, Ризван Сулаймановлул, ХIажи Бугъановлул, Якьув Сулаймановлул, ЦIаххуй Маккаевлул суратру, хIакьину жущалва бусса ветерантурал цIардащалсса транспорантру, тIутIив.
Парадрай гьуртту хьунни Лак­рал райондалул бакIчи Юсуп МахIаммадов, райондалул администрациялул бакIчи Абакар Къюннуев, хъиривчутал Юсуп Рамазанов, Соня Макьаева, Амсар Къажлаев, Лакрал ва Ккуллал районнал аьрали комиссар ХIасан Массуев, Аьрасатнал МВД-лул «Лакский» МО-лул каялувчи Марат МахIмудов, идарарттал хъуними, шяраваллал администрациярттал бакIчитал, Гъумучиял лицейрал, Гъумучиял, Ккурккуллал школарттал учительтал ва дуклаки оьрчIру. Парадрай мукунма гьуртту хьунни гьарца шинал Ххувшаврил кьини ветерантал барча бан Кисловодскалия учIайсса Аьлил АхIмадов ва Да­гъусттаннал шяраваллил хозяйствалул академиялул преподаватель Аслан Къажлаев.
ХьхьичIсса 2 шинал мискинну дуссия парадрайн бавтIминнал кьюкьа, Бюхттулсса Ххувшаву ласун цалла жагьилсса жанну хIайп къакуну талай бивкIсса ветерантал тIутIал шалкка бугьанмагу миннавух бакъа. Гьашинусса Гъумуксса парад­рал сий бюхттул дуруна Санкт-Петербурграя увкIсса ЧIурттащиял шяраватусса КьурбанмахIаммад Амаевлул — ваналли гьашину райондалул бакIчинащал дяъвилия зана къавхьуминнансса гьайкалданучIа тIутIал шалккагу бивхьусса.
Агьали барча буллай, парад тIиртIуна райондалул бакIчи Юсуп МахIаммадовлул.
— Лакрал райондалия аьрайн лавгун ур 6000 чиваркI, миннава 1500 цала хушрай, 3200 ливчIун бур дяъвилул цIараву. ЧIивисса лакрал миллатрава увккун ур 6 Совет Созрал Виричу. Щалла дунияллун машгьур хьуссар 1-мур ЦIувкIуллал шяравасса АхIмад-хан Султан. Дяъвилул шиннардий ва ряхттуршлий кIийла гьаз хьуну ур ссавнийн. Гьуртту хьуну ур 150 гьаваллавусса талатавриву. Ххит дурну дур цаллалу 30 ва цайми летчиктуращалгу 19 душманнал самолетру. Махъра-махъсса самолет ххит дурну дур Берлиннай. Лакрал райондалия шамуннал лавсун бур Виричунал цIуртти – Ризван Сулаймановлул, ХIажи Бугъановлул, Якьув Сулаймановлул. ЧIявучин къакIулли Владикавказрая аьрайн увцусса ЧIяйннал шяраватусса Виричу Рамазан Кузнецовлуя. Жува мунаягу буслан аьркинссару хъирив нанисса никирахь.
Ттигъанну архивравусса документру гьаз буллай, Хъун дяъвилуву талай бивкIсса Дагъусттаннаясса арула ккаккан уллай усса ур Виричунал цIурттан, миннава шама усса ур лаккучу, ялунчIилсса парадрай жува минналми цIардугу пахрулий кIицI дуллантIиссару .
Хъун дяъвилуву дагъусттанлувтурал дурсса къучагъшивурттая буслай байкъалитIунссар. Минная чивчуну бур луттирду, ляхъан бувну бур балайрду.
Дяъвилул шиннардий дяъвилул къинттуллух талай диркIсса 6200-нниха лирчусса партизантурал кьюкьраву гьуртту хьуну бур чIявусса дагъусттанлувталгу. Микку дурсса виричушивурттахлу жулла райондалиясса Ссунгъур Акаев хьуну ур Польшанал лараймур ордендалул кавалер.
ЗахIматсса тагьардануву душманнахьхьун ясирну биривсса цикссагу дагъусттанлувтал, лихъан бювхъуну, чялишсса гьурттушинна дуллай бивкIун бур кьатIаллил билаятирттай гитлердул аьралуннащал талай. Тийх гъурбатрай, кIанттул патриотътуращал хъачIрай хъачI дирхьуну, талай бивкIссар Читтуратусса ХIасайн-ХIусайн Камалов ва Ххюлусматусса ХIусайн Кущаев. ХIасан-ХIусайн Камалов хьуссар Италиянал Виричу, ХIусайн Кущаев – Франциянал Виричу.
Ххувшаву ласун хъунмасса кIану бувгьуссар дяъвилул цIу къизгъинний талай бивкIминнал бакъа­ссагу, ЗахIматрал дяъвилий гьуртту хьуминналгу. Ккаши бувхIуну, цалла дусса хъус-хъиншивуртту дяъвилун тIайла дуклай бивкIссар – 14 миллион къуруширттал тIайла бувкссар. Дяъвилун бувсса кумаграхлу Лак­рал район лув-ялув мукьилла лайкь хьуссар СССР-данул Совнаркомрал чулухасса Занази ЯтIул Ттугълин ва лув-ялув шамилла — паччахIлугърал Обороналул комитетрал чулухасса Занази ЯтIул Ттугълин ва му абадлий ливчIссар райондалучIа. Вана хIакьинугу му Ттугъ жулла шадлугъ чIюлу дуллай.
Дяъвилийгу, къинттуллухгу жула ппухълуннал дурсса виричушивурттал, захIматрал эбратрай тарбия буллан аьркинссару жува жулла хъирив нанисса ник, — увкуна Юсуп МахIаммадовлул.
Хъирив дяъвилия зана къавхьуминнал рухIирдаяту кьулгьу-алхIам бувккуна Гъумучиял мизитрал имам МахIаммад Ссаламовлул.
КIирагу райондалул аьрали комиссар ХIасан Массуевлул цалва гьарта-гьарзасса докладраву бувсуна Хъун дяъвилий Лакрал райондалул чиваркIуннал дурсса гьурттушиннарая ва виричушивурттая.
Дяъвилийсса цалла гьур­ттушиннарая буслай, Кьур­банмахIаммад Амаевлул дакIнийн бувтуна цува Ттуплислия дяъвилийн уцлацисса чIумал цахьхьунма гъансса хъамитайпалул аьрайн гьавккурттащалсса чанттай буллуну бивкIшиву. Райондалул интеллигенциялул цIания агьали барча буллай, больницалул хъунама хIакин АьбдурахIим Дибировлул бувсуна ттининнин Ххувшаврил байран цалла кIицI дайсса диркIшиву Москавлив, га кьини Дагъусттаннал диаспора лагайшиву Новодевичий хIатталлив, Совет Союзрал кIийла Виричу АхIмад-хан Султаннул ва аьрали летчик Наби Аминтаевлул гьаттардий алхIам буккин. Тикку гьарнал вив лавсун, яла бусраврай икIайшиву дяъвилул ветеран, хъунасса аьлимчу Амир Амаев.
Ихтилатру буллалими циняв­ппагу дащуй дихьлай бия Украиннаву фашистурал дуллалисса рахIму бакъашивуртту.
Райондалул жагьилтурал цIания бавтIми барча буллай, Нурдуева Аминатлул увкуна:
— ХIурмат бусса ветерантал! ОьрчIал, оьрчIал оьрчIал бу­чIан­тIимунил цIаний зу дурхIуссар дяъвилул аьзав-аькьу­варттугу, ккашигу, захIмат­шивурттугу. Ккаккан дурссар зулла лакъахIайсса хасият. Дурусну ацIра шинал хьхьичI на буссияв вара гьайкалданучIа Рождественскийл шеъри ккалай. Тани шикку буссия тамансса дяъвилул ветеранталгу, къинттуллух захIмат буллай бивкIмигу. Тайннавух уссия ттул ниттил ппу АхIмад Шахшаевгу. Та парадрай ттул дакIгу дуссия пахрулул дурцIуну. ХIакьину тIурча ттул дакI дур видачIрану – ва цалчинсса Ххувшаврил кьинир ттатта жущала акъа кIицI лаглагисса. Ттун тачIав хъамакъабитанссар ттула ттаттал хъинсса, иминсса яру. Тти ттуйсса бурж ттатталгу, ганащал дяъвилул цIаравух бувкминналгу аьпа ябавур, ттаттал цIанин лайкьну буккавур, — куну.
Парадрай Ххувшаврин хас дурсса назмурду дурккуна Гъумучиял лицейрал ва школалул дуклаки оьрчIал.